Majątek i kapitał przedsiębiorstwa

Każde przedsiębiorstwo posiada określony majątek umożliwiający prowadzenie działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej. Majątek ten składa się z wielu elementów ( budynki, maszyny, urządzenia, materiały, wyroby gotowe, środki pieniężne itp.), które w trakcie prowadzenia działalności są wykorzystywane i podlegają zmianom. Wszystkie zmiany majątku są ewidencjonowane w rachunkowości przedsiębiorstwa.
Majątek przedsiębiorstwa można podzielić na dwie podstawowe grupy:
1) majątek trwały ( środki trwałe),
2) majątek obrotowy (środki obrotowe)
Takie składniki majątku, jak maszyny, urządzenia produkcyjne, budynki, środki transportu, zaliczane są do środków trwałych. Środki trwałe charakteryzują się tym, że:
- wykorzystywane są w długim czasie i służą do produkcji wielu wyrobów, zachowując przez cały okres użytkowania swą naturalną postać
- zużywają się stopniowo i powoli tracą swą wartość użytkową
- przedstawiają wysoką wartość pieniężną, której odpowiednie części są stopniowo przenoszone na wytwarzane za ich pomocą produkty.
Wartość środków pracy zaliczanych do środków trwałych regulowana jest odpowiednimi przepisami. Do środków trwałych zalicza się również pewne wartości niematerialne będące własnością przedsiębiorstwa np. patenty, rozwiązania techniczne i organizacyjne, obligacje.
Składniki majątku, które zastosowane w procesie produkcji zużywają się całkowicie lub ulegają przeobrażeniom zmieniając swą naturalną postać, zaliczane są do środków obrotowych. Do grupy tej należą: materiały, paliwo i energia, produkcja w toku, wyroby gotowe, przedmioty nietrwałe, środki pieniężne ( gotówka w kasie i na koncie w banku, czeki obce ) oraz środki pieniężne w rozrachunkach ( należności pieniężne, które przypadają przedsiębiorstwu od jego kontrahentów ).
W księgowości cały majątek trwały i obrotowy będący do dyspozycji przedsiębiorstwa określa się jako aktywa, ze względu na to, że trwałe i obrotowe składniki majątku biorą czynny ( aktywny ) udział w realizacji zadań gospodarczych przedsiębiorstwa.
Majątek przedsiębiorstwa może być finansowany w różny sposób. Źródła finansowania środków trwałych i obrotowych najogólniej można podzielić na dwie grupy:
1) fundusze własne przedsiębiorstwa, stanowiące równowartość wkładu kapitałowego właściciela ( właścicieli ) w przypadku przedsiębiorstw prywatnych lub wyposażenia majątkowego otrzymanego z budżetu państwa ( w przypadku przedsiębiorstw państwowych ) powiększonego o część zysku, która przeznaczona jest na rozwój przedsiębiorstwa
2) fundusze obce, w skład których wchodzą kredyty bankowe, pożyczki i zobowiązania wobec dostawców oraz innych instytucji
Fundusze własne i obce określane są jako pasywa, gdyż w przeciwieństwie do środków trwałych i obrotowych nie odgrywają aktywnej roli w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.
Każdy element majątku przedsiębiorstwa ma określone źródło finansowania, dlatego suma wszystkich aktywów musi się równać sumie pasywów, czyli źródeł ich pochodzenia. Aby obliczyć fundusze własne przedsiębiorstwa, należy od ogólnej sumy aktywów przedsiębiorstwa odjąć fundusze obce ( czyli zobowiązania przedsiębiorstwa wobec banków, dostawców, budżetu państwa i innych podmiotów gospodarczych ).
Usystematyzowanie zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich pochodzenia, sporządzone na określony dzień i w określonej formie, nazywamy bilansem przedsiębiorstwa.
Prowadzenie działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej wiąże się z określonymi kosztami. Ważnym elementem rachunkowości przedsiębiorstw jest ewidencja kosztów i obliczenie wyniku finansowego.
Wśród podstawowych składników kosztów produkcji ( a więc odnoszących się do przedsiębiorstwa produkcyjnego ) trzeba wymienić:
- koszty wynikające ze stopniowego zużywania się środków trwałych, zwane amortyzacją
- wartość materiałów zużytych w produkcji
- wartość zużytej energii
- wynagrodzenia pracowników i inne koszty związane z zatrudnieniem pracowników ( ubezpieczenia, koszty działalności socjalno-bytowej itp.)
- usługi obce ( transportowe, bankowe itp.)
Przedsiębiorstwo sprzedając wyprodukowane dobra lub usługi osiąga określone dochody. Różnica między dochodami uzyskanymi ze sprzedaży wyrobów i usług a kosztem ich wytworzenia stanowi wynik ze sprzedaży, czyli tzw. Wynik operacyjny, który może być dodatni zysk operacyjny lub ujemny strata operacyjna. Przedsiębiorstwo może też osiągać zyski lub straty nadzwyczajne, nie związane bezpośrednio z działalnością produkcyjną. Do strat nadzwyczajnych zalicza się np.: straty losowe, kary i grzywny płacone przez przedsiębiorstwo z tytułu obniżenia jakości, przeterminowania obcego taboru czy zanieczyszczenia środowiska naturalnego, odsetki od kredytów bankowych, karne opłaty na rzecz budżetu. Z kolei jako zyski nadzwyczajne traktuje się wyniki przeszacowania materiałów kupionych taniej we wcześniejszych okresach, karne odsetki od zobowiązań płacone przez wierzycieli przedsiębiorstwa itp.
Ostateczny wynik finansowy działalności przedsiębiorstwa, czyli zysk bilansowy, otrzymujemy dodając do zysku operacyjnego zyski nadzwyczajne oraz odejmując straty nadzwyczajne. Po potrąceniu od zysku bilansowego podatku dochodowego przekazywanego do budżetu państwa otrzymujemy zysk netto, który może być przeznaczony na różne cele. Część zysku ( w postaci np. dywidendy ) otrzymują właściciele, część przeznaczona jest na finansowanie rozwoju firmy, a część trafia do pracowników, np. w postaci udziału w akcjach przedsiębiorstwa czy nagród z zysku.
Warto podkreślić, że zysk jest specyficzną formą dochodu m.in. z następujących względów:
- dochód ten nie może negocjowany lub ustalony wcześniej, lecz stanowi wartość wynikową ( w przeciwieństwie do innych form dochodów, takich jak renta, procent czy płace )
- dochód ten może być nie tylko dodatni, lecz także ujemny (wówczas gdy przedsiębiorstwo ponosi straty )