Antykoncepcja

ANTYKONCEPCJA
Antykoncepcja jest działaniem mającym na celu nie tylko uniknięcie nieplanowanej ciąży, ale też wybranie najodpowiedniejszego momentu dla zajścia w ciążę i urodzenia dziecka. Metody zapobiegania ciąży można podzielić na kilka grup.
1. Metody naturalne opierające się na znajomości procesów zachodzących w czasie cyklu miesięcznego i odpowiednim ustaleniu, które dni w cyklu są płodne, a które nie.
2. Środki mechaniczne takie jak prezerwatywa czy błona pochwowa. Ich działanie polega na "fizycznym" niedopuszczeniu do wniknięcia plemników do macicy i jajowodów; a tym samym do zapłodnienia.
3. Chemiczne środki antykoncepcyjne hamujące ruch plemników i mające także działanie typowo plemnikobójcze. Stanowią cenne uzupełnienie metod mechanicznych.
4. Wkładka wewnątrzmaciczna (zwana dawniej spiralą), która łączy w sobie sposób działania metod mechanicznych i środków chemicznych a w niektórych przypadkach także hormonalnych działających miejscowo.
5. Hormonalne tabletki antykoncepcyjne. Obecnie jest to metoda najskuteczniejsza. Polega ona na wprowadzeniu dodatkowej ilości hormonów płciowych i spowodowaniu takich zmian, które zaburzą proces wytworzenia dojrzałej komórki jajowej.
6. Mini pigułki hormonalne, które należą do grupy środków hormonalnych, ale swoim działaniem nieco przypominają chemiczne środki antykoncepcyjne. Uniemożliwiają one dotarcie plemników do komórki jajowej, a jeżeli nawet dojdzie do zapłodnienia komórka taka nie może zagnieździć się w błonie śluzowej macicy.
Do oceny skuteczności metody służy wskaźnik Pearla. Określa on ilość nieplanowanych ciąż na 100 par stosujących daną metodę w ciągu roku. Wskaźnik ten umożliwia nie tylko stwierdzenie czy dana metoda jest skuteczna czy nie ale także służy do porównania różnych metod między sobą. Wskaźnik Pearla to dwie liczby: pierwsza z nich oznacza skuteczność metody przy ścisłym stosowaniu metody (lub środka najnowszej generacji), natomiast druga określa najniższą możliwą liczbę niepowodzeń przy jej niedokładnym stosowaniu

ANTYKONCEPCJA HORMONALNA
Najskuteczniejszą i jednoczenie najłatwiejszą do stosowania metodą antykoncepcyjną jest pigułka hormonalna. W skład tabletki wchodzą hormony: progestageny, które są właściwymi środkami antykoncepcyjnymi i estrogeny zapobiegające krwawieniom międzymiesiączkowym i zmianom zanikowym błony śluzowej macicy.

Działanie takich tabletek jest wielokierunkowe:
1. Wpływając na wydzielanie przez przysadkę hormonów bezpośrednio działających na jajniki hamują dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego i tym samym jajeczkowanie.
2. Zmniejszają reaktywność jajników na działanie hormonów przysadki
3. Inaktywują gonadotropiny przysadkowe (LH i FSH) krążące we krwi.
4. Zmniejszają wydzielanie przez jajniki wydzielanie estrogenów i progesteronu.
5. Wywołują w błonie śluzowej macicy zmiany uniemożliwiające zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej.
6. Powodują zagęszczenie śluzu szyjkowego.
7. Pobudzają skurcze jajowodów i zagęszczają obecny w nich śluz.
Czy każda kobieta może stosować dowolny środek hormonalny?
Niektóre panie nie mogą stosować pewnych preparatów hormonalnych. Aby środek był skuteczny i jednocześnie miał możliwie najmniej działań niepożądanych musi być dobrany przez ginekologa. Różne preparaty różnią się zwykle zawartością estrogenów w tabletce. O włączeniu akurat tego a nie innego preparatu może zadecydować tylko lekarz.

Przed decyzją o antykoncepcji hormonalnej konieczne jest wnikliwe badanie ginekologiczne i wykluczenie pewnych chorób będących przeciwwskazaniem do tej metody.
A oto krótki spis badań, które powinno się wykonać przed doborem tabletki antykoncepcyjnej:
• badanie ginekologiczne
• cytologia
• badanie sutków
• określenie fenotypu i stanu hormonalnego (szczegółowy opis poniżej)
• ocena wskaźników wątroby i ocena układu krzepnięcia krwi
• oznaczenie poziomu cholesterolu i tłuszczy we krwi
• kontrola ciśnienia tętniczego
Jak już wspomnieliśmy różne preparaty różnią się zawartością hormonów. Lekarz dobiera środek hormonalny na podstawie oznaczenia poziomu naszych "własnych" hormonów. O tym czy mamy więcej progesteronu, czy więcej estrogenów można ustalić już "na pierwszy rzut oka. Jednak niekiedy lekarz może zlecić wykonanie badań hormonalnych.

Istnieją dwa typy hormonalne: Typ gestagenny, czyli kobiety mające wysoki poziom progesteronu charakteryzują się poniższymi cechami:
• budowa ciała: wysokie, męskie proporcje
• spokojne
• nie mają objawów napięcia przedmiesiączkowego
• mogą mieć bolesne miesiączki
• miesiączki zwykle skąpe
• późno pierwsza miesiączka,
Typ estrogenny, czyli wysoki poziom estrogenów:
• budowa ciała: otyłe lub drobnej budowy, niskie
• duże sutki
• suche włosy, sucha skóra
• choleryczki
• występuje zespół napięcia przedmiesiączkowego
• miesiączki obfite
• wczesna pierwsza miesiączka
• w pierwszym trymestrze ciąży silne wymioty
Kiedy nie można stosować antykoncepcji hormonalnej?
Antykoncepcja hormonalna polega na wprowadzeniu do organizmu dodatkowych ilości hormonów płciowych i "kontrolowanym zaburzeniu" istniejącej naturalnej równowagi między estrogenami i progesteronem. Niestety dodatkowe hormony nie tylko zapobiegają ciąży, ale też powodują szereg zmian w całym organizmie. Z tego też powodu przed wprowadzeniem tej metody lekarz musi wykluczyć istnienie innych chorób, w których hormony mogą pogorszyć przebieg.

Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do antykoncepcji hormonalnej są:
• niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych- zawsze wymagają kontroli ginekologicznej i dokładnego zdiagnozowania w celu wykluczenia obecności nowotworu narządu rodnego
• nowotwory sutków, jajników, trzonu macicy oraz odbytnicy ponieważ ich rozwój zależny jest od hormonów płciowych
• ciężkie choroby wątroby
• choroby układu krążenia, nadciśnienie, choroba wieńcowa
• zaburzenia krzepliwości krwi, stany po zapaleniach żył oraz duże żylaki podudzi (zwłaszcza z ich stanami zapalnymi w przeszłości)
• długotrwałe unieruchomienie, ponieważ dochodzi także wtedy do zaburzeń krążenia krwi i nadmiernej jej krzepliwości
• znaczna otyłość
• wysoki poziom tłuszczów i cholesterolu we krwi
• palenie papierosów przez kobiety po 35 roku życia- po rzuceniu nałogu możliwe jest stosowanie tej metody antykoncepcji, estrogeny w połączeniu z nikotyną znacznie zwiększają ryzyko powstania chorób układu krążenia
• nie powinno się stosować tej metody antykoncepcji u dziewcząt poniżej 21 roku życia (pomimo ukończonego już dojrzewania zachodzą jeszcze pewne przemiany w układzie regulacji wydzielania hormonów płciowych)
• ciąża- pomimo tego, że nie jest to choroba nie wolno wtedy podać hormonów, aby nie spowodować poronienia
• karmienie piersią- stosowanie antykoncepcji hormonalnej powoduje zanik pokarmu
• porfiria (choroba metaboliczna)
• po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby (zwłaszcza typu B) tabletki antykoncepcyjne można stosować tylko pod ścisłą kontrolą lekarską
• choroby układu krążenia w rodzinie
• choroba zakrzepowo- zatorowa w rodzinie (zwłaszcza u kobiet)
Jakie są metody antykoncepcji hormonalnej?
Jako pierwsza była zastosowana metoda jednofazowa, która jest też nazywana klasyczną. W metodzie tej wszystkie przyjmowane tabletki mają niezależnie od dnia cyklu taką samą zawartość hormonów.

Metoda ta polega na tym, że tabletki przyjmuje się od pierwszego dnia krwawienia przez 21 kolejnych dni po czym robi się 7-dniową przerwę, w trakcie której występuje krwawienie z odstawienia. Natomiast 8 dnia rozpoczyna się kolejne opakowanie preparatu. Jeżeli kobieta miała krótsze cykle np. 26- dniowe to przerwa między kolejnymi opakowaniami leku powinna być także krótsza (w tym wypadku tylko 6 dni). W zależności od poziomu hormonów płciowych stosuje się różne typy leków. Dla pań o wysokim stężeniu estrogenów we krwi stosuje się tabletki typu gestagennego (mniejsze stężenie estrogenów, a wyższe progestagenów np. Gravistat), natomiast w przypadku wyższego poziomu progesteronu tabletki estrogenne (np. Mersilon).

Drugą szeroko stosowaną metodą jest metoda dwufazowa. Opracowano ją w celu lepszego dopasowania składu hormonalnego tabletki do zmian hormonalnych zachodzących w czasie trwania cyklu miesięcznego w organizmie kobiety. W pierwszej połowie cyklu przyjmuje się tabletki z pochodnymi estrogenów i niewielkimi dawkami pochodnych progestagenów. Natomiast w II połowie cyklu nadal przyjmuje się takie same dawki estrogenów, ale zwiększa się stężenie progestagenów. W skład jednego opakowania leku wchodzą dwa rodzaje tabletek. Udoskonaleniem tej metody jest metoda trójfazowa.
Jest ona najwierniejszą próbą naśladowania naturalnego cyklu miesięcznego. W metodzie tej stosuje się w zależności od fazy cyklu tabletki o różnym składzie.
Dla przykładu podano dawki hormonów stosowane w preparacie "Triquilar".
W pierwszej fazie cyklu (pierwsze 6 dni) przyjmuje się tabletki zawierające 0,05 mg lewonorgestrelu i 0,03 mg pochodnej estrogenów.
W II fazie okołoowulacyjnej (kolejne 5 dni) przyjmuje się 0,75 mg lewonorgestrelu i 0,04 mg pochodnej estrogenów. natomiast w III fazie (kolejne 10 dni)- lutealnej tabletki ponownie z mniejszą zawartością estrogenów i 0,125 mg progestagenów.

Tak jak w przypadku metody klasycznej terapię zaczyna się od pierwszego dnia krwawienia, prowadzi się przez 21 dni i robi się 7- dniową przerwę. Jest to metoda dobra w okresie okołomenopauzalnym oraz u młodych dziewcząt ponieważ wprowadza stosunkowo niewielkie zmiany w gospodarce hormonalnej. W przypadku pań wkraczających w okres okołomenopauzalny metoda ta może w pewnym stopniu regulować zaburzoną w tym okresie przemianę hormonów płciowych.

Która z metod jest lepsza - klasyczna czy trójfazowa?
Hormonalne środki antykoncepcyjne zapisuje tylko lekarz i on wie najlepiej jaka metoda będzie dla ciebie najlepsza. Najlepsza czyli taka, która będzie najskuteczniejsza a jednocześnie powodować najmniej objawów ubocznych). Nie można jednoznacznie powiedzieć, która z metod jest lepsza. Każda z nich ma swoje plusy i minusy.

Wydaje się jednak, że nieco lepsza jest metoda klasyczna. Jest ona bowiem skuteczniejsza i prostsza w stosowaniu (trudniej się pomylić, a w przypadku pomyłki zawsze przyjmuje się przecież taką samą tabletkę) od metody trójfazowej. Bardzo istotny jest też fakt, że zawiera ona mniejszą dawkę estrogenów, które w głównej mierze odpowiadają za szczególnie groźne objawy uboczne antykoncepcji hormonalnej (nowotwory sutka, wzrost krzepliwości krwi, wpływ na wątrobę).

Zaletą metody trójfazowej jest natomiast fakt bardziej fizjologicznego wahania poziomu estrogenów i progestagenów w czasie trwania cyklu. Umożliwia to regulację cyklu u pań w okresie okołomenopauzalnym. Niestety ceną za to jest mniejsza skuteczność antykoncepcyjna, większe ryzyko błędu w czasie stosowania; a także rzecz najistotniejsza, czyli większa zawartość estrogenów.

Minitabletka gestagenna
Jest to tabletka zawierająca niewielkie ilości lewonorgestrolu. Stosuje się ją wtedy gdy są przeciwwskazania do typowej antykoncepcji hormonalnej np. w czasie laktacji, w wadach zastawkowych serca, w zaburzeniach krzepnięcia, czy w depresji.

Jej działanie polega na silnym zagęszczaniu śluzu szyjkowego i działaniu na endometrium. Tabletkę przyjmuje się przez 28 dni cyklu. Musi być przyjmowana zawsze o tej samej godzinie. Spóźnienie nie może być większe niż 3 godziny ponieważ wtedy maleje jej skuteczność antykoncepcyjna. Pełne działanie hormonu następuje w 48 godzin po przyjęciu pierwszej tabletki. Kolejne dawki maja za zadanie podtrzymywać prawidłowy poziom hormonu. Metoda ta nie hamuje laktacji.

Jej wadami są:
• nieregularne miesiączki
• plamienia i krwawienia z dróg rodnych w trakcie terapii
• uczucie suchości w pochwie
• częstsze torbiele jajników
• zwiększone ryzyko ciąży pozamacicznej.
Jest to pigułka zawierająca potężna dawkę gestagenu. Jeżeli "zwykłe" środki antykoncepcyjne zawierają do 0,075 mg lewonorgestrelu to taka pigułka zawiera 0,75 mg lewonorgestrelu. Jej działanie jest natychmiastowe. W przeciągu kilku minut zmienia ona śluz w szyjce macicy w gęstą galaretę uniemożliwiającą wędrówkę plemników. Jej działanie można wzmocnić przez zażycie 8 godzin później kolejnej dawki hormonu. W trakcie trwania cyklu miesięcznego można zażyć nie więcej niż 4 takie tabletki. Tabletka ta w znacznym stopniu zaburza gospodarkę hormonalną organizmu.
Jej stosowanie ogranicza się tylko do dwóch sytuacji:
• niepożądany stosunek bez jakiegokolwiek zabezpieczenia ( w tym gwałt- jest to jedyna możliwość uniknięcia niechcianej ciąży)
• gdy w trakcie stosunku zawiedzie metoda mechaniczna np. w przypadku pęknięcia prezerwatywy.
Aby pigułka była skuteczna należy ją zażyć nie później w niż godzinę po stosunku.

Gdy upłynęło mniej niż 12 godzin to zażyj zapomnianą tabletkę a pozostałe przyjmuj dalej wg schematu. Gdy upłynęło więcej niż 12 godzin to należy przyjąć ostatnią z zapomnianych tabletek i dalej kontynuować metodę. Jednocześnie przez 7 dni stosować powinno się stosować dodatkową metodę antykoncepcji. Gdy przerwa była dłuższa niż 7 dni to należy odstawić niedokończone opakowanie preparatu i rozpocząć kolejne bez robienia przerwy.

W jakim czasie po porodzie można rozpocząć ponowne stosowanie tabletek hormonalnych?
Pigułki można stosować dopiero po 2-3 prawidłowych cyklach miesięcznych. Jednak jeżeli karmisz dziecko piersią powinnaś stosować pigułki gestagenne (karmienie jest przeciwwskazaniem do typowej antykoncepcji hormonalnej). Nie zapominaj też, że decyzja o włączeniu hormonów zależy od twojego ginekologa i niekiedy może on uznać, że jest jeszcze zbyt wcześnie na antykoncepcję hormonalną i zalecić ci inną metodę.

Czy bezpośrednio po odstawieniu tabletek hormonalnych można zajść w ciążę?
Pigułki hormonalne zaburzają działanie "własnych" hormonów płciowych kobiety. Z tego też powodu po odstawieniu pigułki musi upłynąć jakiś czas aby wszystko wróciło do stanu fizjologicznego. Pierwsze cykle po odstawieniu hormonów mogą być bez owulacyjne- tzn. nie dochodzi do wytworzenia dojrzałej komórki jajowej i jajeczkowania. Proces ten trwa od 3 tygodni do 5 miesięcy. Gdy wrócą prawidłowe cykle będziesz mogła bez przeszkód zajść w ciążę.

Powikłania antykoncepcji hormonalnej
Antykoncepcja hormonalna polega na podawaniu leku (w tym wypadku hormonu). Tak jak każdy lek tabletka antykoncepcyjna oprócz ewidentnych korzyści może spowodować także pewne objawy niepożądane. Najczęściej występujące to:
• plamienia i krwawienia, upławy
• obrzmienie i bolesność piersi
• kurcze i bóle łydek
• przejściowe obniżenie nastroju, zmniejszenie popędu płciowego
• bóle głowy
• nudności
• częstsze zakażenia układu moczowego
• wzrost masy ciała zwykle o 2-3 kilogramy w przeciągu pierwszych miesięcy stosowania tabletki (później waga ciała stabilizuje się)
• często pierwszym objawem nietolerancji tabletki jest wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
Objawy niepożądane występują przez pierwsze 2-3 miesiące prawie u wszystkich kobiet, ale tylko w niektórych przypadkach wymagają odstawienia preparatu. Zwykle potem wyraźnie zmniejszają się- organizm "przyzwyczaja się" do nowego poziomu hormonów. Jeżeli objawy te utrzymują się dłużej może to świadczyć o złym dobraniu leku. W takich wypadkach konieczna może być zmiana tabletki, lub nawet rezygnacja z tej metody antykoncepcji.

Udowodniono, że estrogeny zawarte w tabletkach są jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, choroby wieńcowej, nadciśnienia tętniczego, powodują nadmierny wzrost krzepliwości krwi (sprzyja to zakrzepom i zatorom w naczyniach a także udarom niedokrwiennym mózgu). Bardzo długie stosowanie tej metody może powodować rozwój wielu chorób wątroby. Zwiększone jest ryzyko powstania kamicy pęcherzyka żółciowego, a także łagodnych i niestety złośliwych nowotworów wątroby. U kobiet przed 35 rokiem życia wyraźnie częściej występują także nowotwory sutka.

Wiele badań wskazuje na związek raka szyjki macicy z antykoncepcją hormonalną. Nie jest to wynik działania hormonów, ale spowodowane jest to częstszym współżyciem i przez to częstszym występowaniem stanów zapalnych czy niewielkich nawet uszkodzeń w obrębie szyjki macicy.

W związku z tak licznymi i groźnymi powikłaniami tej metody antykoncepcji konieczne są kontrolne wizyty u ginekologa dwa razy w roku. Pozwala to na wczesne wykrycie początkowych stadiów chorób układu krążenia czy zmian w sutku i wdrożenie skutecznego leczenia.
Antykoncepcja hormonalna to nie tylko zagrożenia ale też korzyści.

Korzyści stosowania antykoncepcji hormonalnej:
Antykoncepcja hormonalna oprócz zapobiegania nieplanowanej ciąży powoduje też pewne korzystne zmiany w układzie płciowym. Pozwala bowiem na zmniejszenie dolegliwości związanych z krwawieniami miesięcznymi; rzadziej występuje zespół napięcia przedmiesiączkowego, same krwawienia są mniej obfite i niebolesne. |rodki hormonalne pozwalają też na regulację czasu wystąpienia miesiączki- jakie ma to znaczenie w czasie dłuższych podróży, które trzeba odbyć "akurat w tych dniach" nie trzeba nawet wspominać. Metoda ta zmniejsza ryzyko wystąpienia pewnych chorób narządu rodnego; rzadziej występuje zapalenie przydatków, mniej jest torbieli czynnościowych jajników zapobiega rozwojowi nowotworów trzonu macicy i jajników oraz łagodnych rozrostów sutka (włókniaki, łagodne gruczolaki), zmniejszone jest ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej. Mniejsze jest też ryzyko rozwoju chorób tarczycy oraz osteoporozy.


MECHANICZNE ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE
Prezerwatywa jest obecnie jedynym powszechnie stosowanym środkiem antykoncepcyjnym dla mężczyzn. Znana była już w starożytnym Rzymie. Przez tak długi okres była systematycznie udoskonalana, aby osiągnąć obecna skuteczność. Wybór prezerwatyw na rynku jest przeogromny i każdy znajdzie najlepszą dla siebie. Skuteczność tej metody jest stosunkowo wysoka. Jej wskaźnik zawodności wynosi około 4-13 ciąż na 100 par stosujących tą metodę w ciągu roku. Wskaźnik ten jest niższy (bliżej 4 niż 13) w przypadku stosowania prezerwatyw ze środkiem plemnikobójczym.

Kupując prezerwatywy trzeba koniecznie zwracać uwagę na ich "okres ważności" po tym czasie lateks z którego jest ona wykonana może być bardziej podatny na uszkodzenia. A tak na prawdę to aby być pewnym trzeba po prostu kupować prezerwatywy sprawdzonych firm, które gwarantują najwyższą jakość swoich wyrobów w dobrych sklepach czy aptekach zapewniających dobre przechowywanie prezerwatyw. Kupiona gdzieś w małym kiosku, źle przechowywana prezerwatywa może po prostu zawieść.

Czy prezerwatywę należy sprawdzać przed użyciem? Absolutnie nie powinno sprawdzać prezerwatywy przed "użyciem". Nadmuchanie, czy co gorsza nalanie do niej wody powoduje uszkodzenia lateksu i może spowodować wypłukanie substancji plemnikobójczych i nawilżających.

Co robić gdy prezerwatywa "zawiedzie"? Jeżeli partnerka także stosuje jakąś metodę antykoncepcji to nie ma żadnego problemu. Natomiast jeżeli prezerwatywa była jedynym środkiem to partnerka powinna od razu zastosować krem dopochwowy lub zażyć pigułkę po stosunku.

Odpowiednikiem prezerwatyw są kapturki naszyjkowe i krążki dopochwowe. Kapturki naszyjkowe są metodą mniej pewną, natomiast krążki dopochwowe swą skutecznością są porównywalne z prezerwatywą. Wielkość krążka czy błony jest ustalana przez ginekologa, który uczy także techniki ich zakładania. W celu zapewnienia optymalnej ochrony środki mechaniczne powinny być stosowane wraz z kremami lub globulkami antykoncepcyjnymi.

CHEMICZNE ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE
Chemiczne środki antykoncepcyjne stanowią uzupełnienie metod "mechanicznych". Zwykle są stosowane jednocześnie. Ich działanie polega na zbijaniu śluzu szyjkowego w gęstą papkę stanowiącą zaporę dla plemników, a jednocześnie upośledzają ruchomość plemników.

W skład preparatów najczęściej wchodzi nanoxinol-9. W zależności od formy preparatu ich czas działania jest różnie długi. Globulki (np. "Kolpotex oval" należy zakładać na 10-15 minut przed stosunkiem a ich czas działania wynosi około 1 godziny. Natomiast kremy (np. "Delfen") działają zwykle dłużej (nawet do 6 godzin). Pewną niedogodnością jest konieczność zakładania nowej pigułki lub porcji kremu przed każdym następnym stosunkiem. Środki te są skuteczne tylko w czasie jednego zbliżenia.

Wadą tych preparatów jest powodowanie uczucia pieczenia w pochwie czy też obfite pienienie się (jest ono spowodowane celowym dodawaniem środków powodujących pienienie w celu zwiększenia skuteczności środka). Nie należy ich stosować jeżeli jeden z partnerów jest uczulony na zawarty środek plemnikobójczy.

Współczynnik Pearla wynosi w przypadku globulki "Patentex oval" około1