Zachowania zdrowotne-aspekty socjologiczne

POJĘCIE ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH
• Wg E. Mazurkiewicz – wszelkie zachowania (nawyki, zwyczaje, postawy, uzanane wartości przez jednostki ludzkie i przez grupy społeczne) w dziedzinie zdrowia (...) to, jaki jest człowiek pod względem zadrowotnym wyraza się w jego zachowaniu zdrowotnym: jak pojmuje zdrowie, jak je ocenia, w jaki sposób nuim dysponuje, jak reaguje na zdrowie innych
• Wg A. Titkowa – czynności i działania ludzkie wyrażone za pomocą zmiennych behawioralnych-związanych ze sferą zdrowia i choroby
• Wg K. Puchalskiego – wybrane przez obserwatora lub/i podmiot działania, zachowania czy typy zachowań, które w gruncie pewnego systemu wiedzy (przekonań potocznych, danej teorii naukowej czy ideologii społecznej) pozostają istotnym, określonym w przyjętej opcji związku ze zdrowiem ujmowanym w znaczeniu ujętym w tym systemie
• ZACHOWANIA ZDROWOTNE
– to te zachowania, które w świetle współczesnej wiedzy medycznej wywołują okreslone – pozytywne lub negatywne – skutki zdrowotne u osób, które je realizują
– to zarówno reakcje na wszelkie sytuacje związane ze zdrowiem, jak i nawyki oraz celowe czynności
TYPOLOGIA ZACHOWAŃ:
1. Ze względu na stan zdrowia:
a. zachowania zdrowotne ludzi zdrowych
b. zachowania zdrowotne ludzi chorych
c. zachowania w zdrowiu: wszelkie zachowania człowieka, które umacniają go w zdrowiu, jak i te, które skierowane sa na chorobę
d. zachowania w doświadczaniu choroby
e. zachowania w roli chorego
2. Ze względu na znaczenie dla organizmu
a. zachowaia biopozytywne: ich podejmowanie służy zdrowiu, umacnia go, bądź pomaga w powrtocie do zdroiwa
b. zachowania bionegatywne : szkodzące zdrowiu
3. Ze względu na czynnik inspirujący
a. zachowania pobudzane przez instytucje społeczne
b. zachowania inspirowane przez kulturę, wynikające ze wzorów zycia społecznego
4. Ze względu na podmiot działania
a. zachowania jednostkowe – indywidualne, charakterystyczne dla poszczególnych osób sposoby postepowania w sytuacjach zdrowotnie waznych (np. palenie papierosów, uprawianie sportu)
b. zachowania zbiorowe –typowe dla określonych grup czy społeczności, realizowane przez wszystkich jej członków, nie zawsze świadomie, podejmowane zwłasnej inicjatywy
5. Ze względu na posiadają wiedzę pedyczną:
a. zachowania zdrowotne laików
b. zachowania zdrowotne profecjonalistów: u podtawy tego podziału lezy założenie, ze posiadanie fachowej wiedzy medycznej może różnicować zachowania zwiazane ze zdrowiem i chorobą; znajomość objawów bądź dolegliwości towarzyszących chorobom może powodować bardziej racjonalne podejście do nich
6. Ze względu na relację do przedmiotu działania:
a. zachowania bezpośrednio skierowane na jednostkę/grupę (np. szczepienia)
b. zachownia pośrednio skierowane na zdrowie (chlorowanie wody, jodowanie soli kuchennej)

SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH
Zachowania zdrowotne są w znacznym stopniu kształtowane czynnikami związanymi z życiem społęcznym jednostki

7. Uwarunkowania kulturowe – system norm i przekonań, wzorów postępowania, a także ogół wytworów materialnych niematerialnych wytworzonych przez grupe społęczną
a. Kultura zdrowotna
- to system wartości przypisywanych zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, subiektywnemu i obiektynemu, jednostkowemu i publicznemu
- przejawia się w świadomym regulowaniu relacji człowiek-środowisko, a poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i publiczne oraz wrażliwości na potrzeby zdrowotne
- jest to pewien standard zdrowotny, typowy dla określonej zbiorowości, uzykany dzieki powiązaniom kultury tej społeczności z jej zdrowiem
- kultura reguluje:
a) wyobrażenia o zdrowiu i chorobie
b) sposób odczuwania, postrzegania i opisywania objawów chorobowych
c) stan wiedzy dotyczacej przyczynowosci chorób
d) postawy i zachowania wobec choroby własnej
e) styl życia uznany za decydujacy czynnik w kształtowaniu zdrowia społeczności
b. Zalezność wzorów kulturowych do:
- Sposoby spedzania wolnego czasu
- dbałości o higienę osobistą i otoczenia
- stosunek do używek typu: papierosy, alkohol, narkotyki, który ma niewątpliwie związek ze społeczną sankcją ich stosowania w danej grupie
8. Uwarunkowania stratyfikacyjno-ekonomiczne
a. Wielowymiarowe skutki zajmowanej pozycji społecznej:
1) im niższa klasa społeczna, tym gorsze wejście w różne ukłądy społeczne, tym większa tolerncja na objawy chorobowe, tym bardziej ograniczone korzystanie z usług medycznych
2) wymagania w zakresie opieki zdrowotnej są wyższe u ludzi żyjących w korzystnych warunkach niż u tych, którzy mają warunki gorsze
b. Zależność między wykształceniem a stosunkiem do własnego zdrowia
 ROLA PIELĘGNIARKI W KSZTAŁTOWANIU ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH
• Udzielanie wsparcia w każdej sferze działania człowieka na rzecz zdrowia
• Pomaganie człowiekowi zdrowemu i choremu w wykonywanych czynnosciach znaczących dla utrzymania zdrowia lub jego odzyskania, które mógłby wykonywać sam, gdyby miał potrzebną mu do tego siłę i więdzę
• Edukacja zdrowtna, doradztwo zdrowotne i promocja zdrowia
• Znajomość funkcjonowania jednostki w środowisku, znajomosć środowiska
• Profesjonalny lider zdrowia, posiadajacy wiedzę w zakresie medycyny, psychologii i socjologii
• Pielęgniarka sama musi być realizatorem zdrowego stylu życia
 ZACHOWANIA ANTYZDROWOTNE
• To te zachowania podejmowane przez człowieka, które w sposób bezpośredni lub pośredni wpływają na pogorszenie jego stanu zdrowia
• Palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, brak aktywności fizycznej, nieracjonalne odzywianie
• Dysonans społeczny
– ludzie w pewnym stopniu potrzebują zachowań ryzykownych
– szczególne znaczenie mają procesy poznawcze w obronie zachowań antyzdrowotnych, przeciwstawiajace się informacjom mówiącym o zagrożeniach, jakie ze sobą niosą
• 5 modelów wyjaśniania zachowań antyzdrowotnych :
1. selektywna ocena informacji
2. rangowanie zdrowotnego wpływu poszczególnych czynników ryzyka , porównywanie z bardziej niebezpiecznymi
3. nieprzyjmowanie do wiadomosci ewentualnych konsekwencji zachowań antyzdrowotnych oraz stawianie siebie w uprzywilejowanej pozycji
4. przekonanie o panowaniu nad nałogiem
5. analiza zysków i strat
1) Palenie tytoniu
– jeden z największych czynników zagrożenia zdrowia
– powoduje powstanie takich chorób jak: rak płuc, zawał mięśniowy serca, niedokrwienna choroba serca, choroba naczyń obwodowych, przewlekła zaporowa choroba płuc, zespolenie płucno-sercowe, tętniak aorty
– palaczem jest co drugi mężczyzna i co czwarta kobieta
– najczęściej palą osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, najrzadziej z wyższym
2) Picie alkoholu
– w Europie wystepują 3 wzory picia
1. romański – picie wina (Francja, Włochy, Hiszpania)
2. anglosaski – picie piwa i drinków
3. jednorazowe spożywanie dużych ilości wysoko stężonego alkoholu (wódka) – Europa Wschodnia
– 5 stylów picia w Polsce
1. neurasteniczny – środek na zmęczenie, zniechecenie, rozdrażnienei
2. kontaktywny – zmniejszenie dystansu międzuludzkiego
3. dionizyjski – pragnienei oderwania się od rzeczywistości przyziemnej
4. heroiczny – zapewniający poczucie mocy i dokonywania rzeczy wilekich
5. samobójczy – wynikający z chęci zapomnienia o troskach i kłopotach wiążący się z niskim poczuciem własnej wartości i pragnienia samozniszczenia
– Mężczyźni piją 3-krotnie więcej niż kobiety
– Najwięcej piją osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym
– Kobiety z wyższym wykształceniem piją więcej od kobiet z niższym
– O ilosci spożywania alkoholu decyduje miejsce zamieszkania
– Wiek inicjacji alkoholowej wynosi 12 lat
– Problemy związane z alkoholem:
1. uzależnienie
2. nadmierne picie
3. uszkodzenie rozwoju psychofizycznego pijącej młodzieży
4. zaburzenia rytmu serca
5. marskość wątroby
6. uszkodzenia w ukłądzie immunologicznym
7. chroniczny stres (współuzaleznienie)
8. demoralizacja i ubóstwo
9. wzrost przestępczości
10. zatrucie alkoholem prowadzące do zgonu lub samobójstwa
3) Narkomania
– Stałe lub okresowe przyjmowanie w celach niemedycznych środków odurzajacych lub psychotropowych albo środków zastępczych w wyniku czego może powstać zaleznosć
– Objawy:
a. przymus przyjmowania danego srodka
b. tendencja do zwiększania dawki
c. psychiczne i fizyczne uzaleznienie od działania środka
d. nabywanie go wszelkimi możliwymi sposobami
– Powód:
a. zaburzona, mniej lub bardzije wyraźnie, więź uczuciowa dziecka z jego najbliższym otoczeniem społecznym
b. odpowiedź na bezrobocie, pogorszenie się tutuacji materialnej wielu grup, brak perspektyw
1. Ujemne skutki społeczne:
a. wzrost przestępczości
b. prostytucja narkomanek i narkomanów
c. handel narkotykami
 SAMOBÓJSTWO JAKO PRZYKŁAD ZACHOWANIA AUTODESTRUKCYJNEGO
• Dukrheim – wszystkie przypadki śmierci stanowiące bezpośredni lub pośredni rezultat świadomego działania ofiary
• Szczególne zachowanie antyzdrowotne, aitodestrukcyjne, zaleczane do patologii społecznej
• NURT TEOLOGICZNY – skupiał się na etycznych rozwazaniach nad samobójstwem
• NURT PSYCHOLOGICZNY – próba udowodnienia, ze samobójstwo nie jest anomalią tylko rekompensatą poczucia niższości, odczuwanego webec najbliższych, a myśl o smaobójstwie towarzyszy wielu ludzim
• NURT KLINICYSTYCZNY (teoria nie potwierdziła się) – wina za samobójswto spoczywa na wadliwej budowie organizmu
• NURT SOCJOLOGICZNY – skupia się na społeczności, w której jednostka funkcjonuje

1. Socjologiczna analiza zjawiska
Durkheim wyróżnił 4 rodzaje samobójstw:
a. egoistyczne
b. altruistyczne (kamikadze)
c. anomiczne – przejaw rozluxnienia więzi społecznych w grupie, zakłocenia jej funkcjonowania, braku wspólnych wartosci społecznych i celów ponadindywidualnych; liczba takich samobójstw wzrasta, gdzie narasta dezintegracja społeczna
d. fatalistyczne – w wykinu zdefiniowania swojej sytuacji jako tragicznej
2. Przyczyny samobójstw:
- przyczyny nieustalone
- nieporozumienia rodzinne
- choroby psychiczne
- przewlekłe choroby
- zawody miłosne
- niepowodzenia w nauce
- trwałe kalectwo
- konflikty w szkole
- inne