Ugrupowania XX-lecia międzywojennego

AWANGARDA KRAKOWSKA – termin „awangarda” odnosi się nie tylko do literatur, ale w ogóle do sztuki rozwijanej w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Można go rozumieć jako zespół tendencji w sztuce międzywojennej, wyrażającej się przede wszystkim antytradycjonalizmem, odejściem od konwencji XIX-wiecznego realizmu i naturalizmu, poszukiwanie środków artystycznego przekazu, związanych bezpośrednio ze współczesnością, nastawieniem eksperymentatorskim i dążeniem do programowości. Do Awangardy Krakowskiej można zaliczyć takie kierunki, jak: formizm, ekspresjonizm i futuryzm. Jej rozwój i działalność przypadają na lata dwudzieste okresu międzywojennego. Twórcą i teoretykiem tej grupy był Tadeusz Peiper, a organem pismo „Zwrotnica”. Na jej łamach Peiper publikował rozprawy teoretyczne i programowe poświęcone koncepcjom sztuki awangardowej. Najważniejsze z nich, to: „Punkt wyjścia”, „Miasto. Masa. Maszyna.”, „Metafora teraźniejszości”. Najbliżej związani z Peiperem byli: Julian Przyboś, Jan Kurek i Jan Brzękowski. Po zamknięciu „Zwrotnicy” 1927r. grupa się rozpadła.
Program: wynikał on z refleksji nad współczesną artyście cywilizacją, która przeżywała wówczas swój triumf. W artykule programowym „Punkt wyjścia” Peiper uznał cywilizację za punkt odniesienia dla wszystkich rozważań o kulturze i sztuce. Poglądy estetyczne Peipera mają zdecydowanie prezentystyczny (nastawiony na współczesność) charakter. Głosił on, że sztuka i kultura mają przygotować świadomość człowieka i jego moralną kondycję do właściwego korzystanie ze zdobyczy cywilizacyjnych. Literatura powinna zatem służyć jednostce w odnalezieniu miejsca w nowym świecie miasta, masy i maszyny (3xM). Program cywilizacyjny 3xM Peipera charakteryzował się nieograniczonym optymizmem: rozwój cywilizacji będzie pasmem sukcesów i zwycięstw. Z tych ogólnych przesłanek głównej natury cywilizacyjnej wynikała peiperowska koncepcja poezji. Odrzucała ona natchnienie i intuicję jako siły sprawcze poezji, a istotę wszelkiego aktu twórczego widział w świadomej pracy i wysiłku intelektualno-etycznym. Wiersze to celowe dzieło artysty – rzemieślnika, a akt twórczy musi odzwierciedlać proces opanowania i przetwarzania przez poetę poznawanej rzeczywistości. Dzieło poetyckie powinno się charakteryzować skrajnym „ekonomizmem”, czyli oszczędnością środków wyrazu artystycznego. Poezja dąży o skrótu, do niezbędności estetycznej jej elementów. Najważniejsze staje się w poezji zdanie oparte na „spiętrzonej” metaforze. Zdaniem Peipera dosłowne wrażenie emocji w wierszu prowadzi z jednej strony do przegadania i zniszczenia spójności utworu, z drugiej zaś osłabia siłę uczuciowych doznań. Postulował on przeobrażenie uczuć w konstrukcję pięknych słów i pięknych zdań. Teoria „papieża awangardy” – jak nazywano Peipera – wyznaczała główne drogi rozwoju polskiej poezji współczesnej. Odrzucenie tradycji literatury mimetycznej, pojmowanie liryki jako gry z możliwościami języka – to zasadnicze przesłanki nowatorskiej myśli teoretycznej twórcy „Zwrotnicy”.

"Skamander". Grupa skupiała się wokół pisma UW "Pro arte et studio". W 1919 roku poeci założyli kabaret literacki w kawiarni "Pod Picadorem". W 1920 roku pierwszy numer "Skamandra". Od 1924 roku organem skamandrytów są "Wiadomości literackie". Postawa artystyczna poetów nie była jednolita, charakterystyczny jest też dla tej grupy brak konkretnego programu. W słowie wstępnym do pierwszego numeru "Skamandra" poeci pisali: "programy są zawsze spojrzeniem wstecz, są dzieleniem nieobliczalnego życia przez znane". Zgodnie jednak podkreślali chęć silnego związku poezji z życiem współczesnym, z dniem codziennym. Starali się adresować swoją wypowiedź poetycką do jak najszerszego kręgu odbiorców, toteż oprócz wierszy chętnie pisali szopki polityczne, teksty piosenek do kabartów, felietony i wiersze satyryczne. Wprowadzili do poezji konkretność obrazowania, opiewali optymistyczną radość życia, preferowali tematykę dnia codziennego, zwracając się do prostego człowieka wprowadzali do poezji język potoczny, stawali w opozycji do awangardowych grup poetyckich.
Przedstawiciele Skamandra: Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński.