Kapitał ludzki i jego funkcje

Kapitał ludzki, ekonomiczny zasób wiedz, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawarty w każdym człowieku i społeczeństwie jako całości, określający zdolność do pracy, do adoptacji do zmian w otoczeniu oraz możliwości kreacji nowych rozwiązań. Zasób ten nie jest dany przez genet. właściwości danej populacji ale można go powiększać za pomocą inwestycji w człowieka, czyli przez ogół działań wpływających na przyszły pieniężny i fizyczny dochód przez powiększenie zasobów ucieleśnionych w ludziach: usługi i udogodnienia związane z ochroną zdrowia, poprawą wyżywienia, szkolenia i doskonalenia zawodowego w czasie pracy, kształcenie w systemie edukacji narodowej, poszukiwanie i gromadzenie informacji o sytuacji firm i perspektywach zawodowych, badania nad ukierunkowaniem ludności, migracje ludności.
W wymiarze społeczeństwa zasób kapitału ludzkiego nie jest w pełni zależny od potencjału demograficznego. Kraje o niezbyt dużej liczbie ludności mogą posiadać duże zasoby kapitału ludzkiego. W wymiarze indywidualnym kapitał ludzki
jest zasobem stanowiącym źródło większych zarobków i przyszłej satysfakcji, wynikającej z poszerzenia zakresu postrzeganych i dostępnych wyborów. Kapitalizm ludzki jest jak gdyby częścią człowieka (swego posiadacza); kapitalizm ludzki nie można nabyć, ale można go w sobie wytworzyć dzięki nakładom czasu, pieniądza, dóbr rzeczowych i usług innych osób. Osoba nie może oddzielić od siebie kapitału, który jest w niej ucieleśniony i który towarzyszy jej zawsze, niezależnie od rodzaju działalności, jaką ta osoba prowadzi. Stanowi to o istotnej odrębności sposobu, w jakiej funkcjonuje kapitalizm ludzki i w jakim funkcjonuje kapitał rzeczowy. W przypadku kapitału ludzkiego koszt alternatywnego zastosowania zawsze dotyczy całego zasobu kapitału, osoba bowiem nie alokuje cząsteczek tego kapitału między różne zastosowania, jak może czynić w przypadku kapitału rzeczowego i finansowego, lecz alokuje cały posiadany zasób kapitału ludzkiego w czasie rozdzielnym między różne zastosowania (nawet w tedy, gdyby zasób ten miał być w danym zastosowaniu w danym okresie bezużyteczny). Odkrycie to dało podstawę budowy teorii alokacji czasu i dóbr w czasie ( G. Becker, 1965 ).

Kategoria kapitału ludzkiego znajduje zastosowanie w objaśnianiu bardzo szerokiego zakresu zjawisk i procesów ekonomicznych. Uczeni rozwijający tę nową teorię ekonomiczną odkrywali kapitał ludzki zadając proste pytania odnoszące się do zjawisk uważnych albo za oczywiste, albo dobrze już znane w teorii ekonomii. Początkowe przyczyny rozwoju teorii kapitału ludzkiego wywodzą się z niezdolności wyjaśniania tzw. problemy reszty przez tradycyjną teorię wzrostu ekonomicznego, która konstatowała, że coraz większa część wzrostu dochodu narodowego nie daje się wyjaśnić wzrostem jedynie kapitału rzeczowego i zatrudnionej siły roboczej, a trzeba ją przypisywać postępowi technicznemu pojawiającemu się „ jako manna z nieba ” (G.J Allen, 1967). Dało to asumpt do rozwoju nowej teorii wzrostu i postępu technicznego, gdzie jest on wynikiem i funkcją inwestycji w kapitale ludzkim i jego zasobu.

Wyróżnia się następujące problemy makroekonomiczne objaśniane na gruncie teorii kapitału ludzkiego; szybszy wzrost dochodu narodowego niż dostępnych zasobów ziemi, godzin pracy i środków rzeczowych; zagadnienie wzrostu płac realnych; spadku relacji kapitał rzeczowy-dochód; niewystarczalność industrializacji jako strategii rozwojowej; trudności z absorbcją nowej techniki i środków finansowych; nierówności stopy bezrobocia między poszczególnymi grupami społecznymi ; sprzeczność między obfitością, a więc i taniością kapitału rzeczowego i strukturą eksportu; zmiany w strukturze zatrudnienia i wzrost aktywności zawodowych kobiet; zmiany w tempie wzrostu ludności. Za pomocą kapitału ludzkiego objaśnia się także następujące problemy mikroekonomiczne: kształt krzywej zarobków w ciągu życia jednostki; zmiany w paternalistycznym stosunku firm do zatrudnionego personelu; częstość zmian pracy w ciągu życia jednostki; sposób organizacji czasu wolnego osoby. Pomiary wartości kapitału ludzkiego odwołują się albo do metody kosztowej (np. E. Engel, T.W Schultz), która szacuje wartość skumulowanych wydatków na działania zaliczane do inwestycji w człowieka, albo do metody dochodowej, w której szacuje się aktualną wartość strumienia oczekiwanych dochodów.

Wartość kapitału ludzkiego oblicza się w celu określenia „pełnego bogactwa kraju”, start z tytułu emigracji i wojen (J.M. Clark), celów ubezpieczeniowych i legislacyjnych (określa wielkość odszkodowań – L. Dublin, A. Lotka).
Akumulacja kapitału ludzkiego dokonuje się o tyle, o ile ucieleśnia się on w poszczególnych osobach. W skali społecznej o jej wielkości sądzi się przede wszystkim na podstawie udziału nakładów na kształcenie i ochronę zdrowia w dochodzie narodowym. Istnieje bardzo silna korelacja między tymi wielkościami a zdolnością kraju do długofalowego wzrostu i poprawy miejsca w międzynarodowym podziale pracy (W. W. McMahon, 1984; przykładami są tu Japonia, Tajwan, Korea Pd., kraje pn. i zach. Europy). Regres gospodarczy Polski i jej eliminacja z rynków świata ,(ok. 2% świat, eksportu pod koniec lat 60. i 0,4% na początku lat 90. XX w.) można łączyć z niedoinwestowaniem kapitału ludzkiego, datującym się od początków lat 70. XX wieku.