Majowie

Majowie - grupa ludów indiańskich mówiących językami z rodziny maja, zamieszkujących pd.-wsch. Meksyk (płw. Jukatan i stan Chiapas), Gwatemalę, Belize i zach. Honduras; w węższym znaczeniu nazwę ?Majowie? odnosi się wyłącznie do grupy zamieszkującej półwysep Jukatan (tzw. Majowie jukatańscy).
Spis treści

Historia

Majowie byli twórcami wysoko rozwiniętej cywilizacji, której początki sięgają okresu preklasycznego późnego (400 p.n.e.?250 n.e.), wg chronologii przyjętej dla kultur Mezoameryki. Okres wczesnoklasyczny (250?400 n.e.) charakteryzowało powstawanie miast (m.in. Tikal oraz Uaxactn) spełniających funkcje sakralno-administracyjnych, z monumentalnymi zespołami architektonicznymi. W okresie średnioklasycznym (400?700) wystąpiły lokalne kryzysy polit., w konsekwencji których w okresie późnoklasycznym (700?900) rozwinęły się style regionalne w architekturze i sztuce, a cywilizacja Majów osiągnęła swe apogeum. Pod koniec tego okresu w rejonie centrum doszło do załamania rozwoju cywilizacyjnego i opustoszenia miast. W okresie poklasycznym wczesnym (900?1200) pn. część Jukatanu znalazła się pod silnym wpływem kultury Tolteków ze środkowego Meksyku; najważniejszym miastem regionu pn. stało się Chichn Itz; ok. 1200 utraciło ono supremację na rzecz Mayapn. Okres poklasyczny średni (1200?1450), trwający do upadku Mayapn, był okresem dekadencji i tarć politycznych między zwaśnionymi rodami arystokracji, władającymi licznymi, stosunkowo niewielkimi państewkami. Okres poklasyczny późny zakończył się wraz z podbojem hiszpańskim w XVI w., ale ostatnie niepodległe miasto-państwo Majów, Tayasal na jeziorze Petn Itz w Gwatemali, zostało zdobyte dopiero w 1697 roku.

Gospodarka i struktura społeczna

Podstawą gospodarki Majów w czasach prekolumbijskich było rolnictwo, wykorzystujące technikę żarową i irygację, myślistwo, rybołówstwo i zbieractwo; dużą rolę odgrywał handel lądowy i morski. Społeczeństwo składało się z wyodrębnionych warstw i grup zawodowych; najwyższe miejsce w hierarchii społecznej zajmowała arystokracja (almehenob), z której wywodzili się władcy (w okresie klasycznym ahau, w czasach konkwisty halach uinic), zwykle łączący funkcje polityczne i religijne, a ponadto ? urzędnicy, zajmujący się administracją miasta-państwa i podległych mu osad (namiestnicy - batabob) oraz wyżsi dowódcy wojskowi. Kapłani (ahkinob) dzielili się na wyższy kler (ah kin) oraz "proroków" (chilanes) i ofiarników (nacom - wyrywających serca ludzkim ofiarom oraz chac pomagający w rytuale). Najliczniejszą warstwę stanowili chłopi (ah chembal uinicob), których część, czasowo lub na stałe, zajmowała się rzemiosłem; istnieli też profesjonalni kupcy i inne grupy zawodowe; najniżej w hierarchii stali niewolnicy (ah pentacob), stosunkowo nieliczni, rekrutujący się głównie spośród jeńców wojennych. Mimo że w odniesieniu do form organizacji politycznej Majów używa się niekiedy pojęcia imperium, w rzeczywistości tworzyli oni wyłącznie mniej lub bardziej trwałe związki kilku miast-państw; przed hiszpańską inwazją na Jukatanie nie istniały żadne ponadlokalne struktury polityczne.

Dziedzictwo cywilizacji Majów

Główne osiągnięcia cywilizacji Majów w dziedzinie architektury stanowiły monumentalne zespoły przestrzenne, złożone ze świątyń na wysokich piramidach schodkowych, pałaców, tarasów, dziedzińców i kamiennych boisk do gry w piłkę, oraz zastosowanie w budownictwie tzw. fałszywego sklepienia; W dziedzinie sztuki ? ozdoby ze stiuku, malowidła ścienne, rzeźby i płaskorzeźby z kamienia, drewna i kości, polichromowana ceramika oraz wyroby złotnicze. Majowie rozwinęli pismo hieroglificzne i dwudziestkowy system zapisu matematycznego, prowadzili obserwacje astronomiczne i posługiwali się precyzyjnymi systemami rachuby czasu. Po hiszpańskim podboju nastąpił całkowity upadek cywilizacji Majów; w okresie kolonialnym, a także po zdobyciu niepodległości przez Meksyk i inne kraje na pocz. XIX w., Majowie podejmowali wiele lokalnych zbrojnych prób odzyskania samodzielności politycznej (m.in. przez kilkadziesiąt lat, do przeł. XIX i XX w., utrzymywali kontrolę nad częścią terytorium Quintana Roo na Jukatanie).

Majowie obecnie

Obecnie Majowie, w szerokim znaczeniu tej nazwy, stanowią w krajach zamieszkania przede wszystkim ludność wiejską, zajmującą się rolnictwem, hodowlą i rzemiosłem, które ? zwł. tkactwo i garncarstwo ? jest ważną częścią lokalnych przemysłów turystycznych; mówią ponad 20 językami i dialektami, większość posługuje się też językiem hiszpańskim; ich liczbę szacuje się na ok. 2 mln; w dużej mierze zachowali własną specyficzną kulturę.

Obecnie wszystkimi językami Majów posługuje się około 5 milionów ludzi.