Barok
Barok główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnio europejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
Barok powstał we Włoszech, w II połowie XVI wieku. W XVII stuleciu rozpowszechnił się w niemal całej Europie, chociaż jego najsilniejszym ośrodkiem pozostała Italia. W XVIII wieku najpierw przeszedł w rokoko, a potem ustąpił miejsca klasycyzmowi w sztuce i oświeceniu w nauce.
Jego nazwa o niewyjaśnionej genezie prawdopodobnie pochodzi od słowa barocco, które po portugalsku oznacza perłę o nieregularnym kształcie.
Najważniejszymi cechami baroku są:
- bogactwo środków
- oryginalność
- kontrast
- ruch
- patos (ukazywanie zjawisk o charakterze monumentalnym i wzniosłym o wysokich walorach uczuciowych powodujące stany napięcia emocjonalnego u odbiorców)
- emocjonalność
- łączenie różnych elementów
- nawiązywanie do kultury ludowej, współczesności i codzienności
- tematyka religijna i mitologiczna
W zakresie formy barok dążył przede wszystkim do jak najsilniejszego oddziaływania na odbiorcę. Jeśli chodzi o treść, barok wyznawał po pierwsze konserwatyzm (choć w mniejszym stopniu dotyczy to nauk przyrodniczych).
Barok odznacza się formami malowniczymi i monumentalnymi; linia prosta jest prawie nieobecna, miejsce jej zajmują załamania, występy, zaokrąglenia. Dzieła architektoniczne tego okresu są często przeładowane dekoracją figuralną i ornamentyką. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech malarstwa jak i rzeźby baroku była tak zwana ukośność planu.
Spośród wielkich stylów kolejno występujących w ewolucji architektury, właśnie Barok jest najżywszy. Jest to jeden z nielicznych stylów, który w szybkim czasie opanował Europę i dotarł nawet do Ameryki. Barok wprowadził nowe odczucie sztuki, zmiękczył formy renesansu i klasycyzmu. Do dziś spotyka się określenie baroku jako synonimu przesady i dziwacznych pomysłów.
Filozofowie:
Giordano Bruno; Galileusz; Kartezjusz; Spinoza; Gottfried Leibniz; Wolter; John Locke
Naukowcy:
William Harvey; Gottfried Wilhelm Leibniz; Galileusz; Isaac Newton; Blaise Pascal; Baruch Spinoza; Thomas Hobbes
Artyści:
- pisarze
Szekspir
Jan Chryzostom Pasek; Maciej Kazimierz Sarbiewski; Molier
- kompozytorzy
Jan Sebastian Bach; Antonio Vivaldi
- malarze
Peter Paul Rubens; Michelangelo de Caravaggio; Diego da Silva Velzquez
- rzeźbiarze
Fontana; Algardi
Barok w architekturze, rzeźbie i malarstwie został zapoczątkowany we Włoszech w 2. połowie XVI w., trwał do połowy XVIII w. Główne okresy baroku to barok wczesny, dojrzały i późny.
Architektura baroku
Cechuje ją monumentalność, dynamika, bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, hieratyzacja elementów kompozycyjnych kumulująca na osi środkowej. Efekty światłocieniowe uzyskiwane przez wygięcie elewacji, przerywanie gzymsów, wnętrza zdobione sztukateriami i malowidłami (często iluzjonistycznymi). Charakterystyczne dla epoki było organiczne łączenie architektury, malarstwa i rzeźby. W architekturze sakralnej najczęściej spotykany typ przestrzenny wywodzący się z rzymskiego kościoła Il Ges. Różnorodne rozwiązania elewacji i rzutów kościołów (fasady parawanowe, wieże, kopuły na skrzyżowaniu naw, plany podłużne, podłużno- centralne, eliptyczne). Monumentalne założenia klasztorne, zbliżone do pałacowych.
W architekturze świeckiej typ pałacu między dziedzińcem i ogrodem (Wersal, Vaux- le- Vicomte), zazwyczaj na osi głównej, sala i reprezentacyjna klatka schodowa, ogród o układzie osiowo- geometrycznym i promienistym (barokowy styl ogrodowy). Rozkwit urbanistyki - liczne owalne, okrągłe i prostokątne place z zasadą trójramienistego rozgałęzienia arterii (Rzym, Wersal).
Barokowe rzeźbiarskie dekoracje architektoniczne (sztukaterie), rzeźby w kamieniu i drewnie (polichromowane), pomniki, nagrobki, posągi i grupy religijne, mitologiczne, alegoryczne (często w ogrodach) cechowała silna dynamika, patos, ruch, teatralność gestu, układy kontrapostowe, ujęcie postaci w zwrotnym momencie akcji, zwłaszcza w tematyce religijnej, dążenie do oddania silnych uczuć i stanów ekstazy.
Na uformowanie się malarstwa barokowego na przełomie XVI i XVII w. wywarło wpływ rzymskie środowisko artystyczne - nurt naturalistyczny, reprezentowany przez Caravaggia (caravaggionizm), i nurt klasycystyczny (wywodząca się z Bolonii rodzina Carraccicch, G. Reni, Domenichino) oraz kolorystyczna szkoła wenecka. Prądy te, przeplatając się z tendencjami mistyczno- symbolicznymi i nurtem sztuki dworskiej (zwłaszcza w krajach katolickich), były głównymi kierunkami malarstwa barokowego.
W malarstwie religijnym dominowała tematyka mistyczno- symboliczna i martyrologiczna, w malarstwie świeckim - sceny mitologiczne, alegoryczne, historyczne i portret, a także pejzaż, martwa natura, tematyka rodzajowa (zwłaszcza w Holandii, Flandrii i Hiszpanii). Kompozycja barokowa opierała się na układach diagonalnych i silnych efektach światłocieniowych. W malarstwie ściennym stosowano iluzjonizm.