Renesans a Barok - kontrast

Renesans a Barok - kontrast
1. Sytuacja polityczna
Renesans - „złoty wiek”
- długotrwała koniunktura ekonomiczna stwarzała solidne i trwałe podstawy dobrobytu i stabilizacji
- zapewnienie bogatej szlachcie nie tylko rosnących dochodów, ale i czegoś więcej: poczucie bezpieczeństwa i niezmienności porządku świata
- ułatwienie szlachcie, zwłaszcza zamożnej, aktywności kulturalnej, zdobywania wykształcenia, udziału w polityce i w życiu społecznym
Barok
- osłabienie państwa za panowania dynastii Wettingów i stworzenie nieustannej sytuacji zagrożenia niepodległości
- wzmocnienie pozycji rywalizujących ze sobą rodów magnackich, których działalność wymykała się spod kontroli
- sejm nie może pełnić funkcji regulatora konfliktów sił, gdyż jego działalność paraliżowała zasada liberum veto
2. Prądy filozoficzne
Renesans
- humanizm - zainteresowanie człowiekiem i zaakcentowanie możliwości jego rozumu
- reformacja - dążenie do wprowadzenia reform w kościele katolickim w zakresie doktryny kultu, organizacji i obyczajów, rozłam w chrześcijaństwie, utworzenie nowych wyznań
Barok
- kontrreformacja - prąd przeciw reformacji, ustalenie przez sobór trydencki ( 1545-1563 ), co należy uznać za katolickie w dziedzinie nauki, dyscypliny i zwyczajów kościelnych
3. Sztuka
Renesans
- zamiłowanie do harmonii, spokoju, statyczności, jasności konstrukcji, osiąganie piękna poprzez zastosowanie określonych miar i proporcji, wzorowanie się na antyku
- tematyka i motywy mitologiczne współistniały z chrześcijańskimi
- bogata ornamentyka nie zaciemnia klarowności bryły
- zainteresowanie wybitną jednostką ludzką, jej indywidualnymi cechami ( psychologiczny portret ), zasada złotego środka
- laicyzacja sztuki
- odkrycie światłocienia, perspektywa
Barok
- zamiłowanie do wyjaskrawiania kontrastów efektów świetlnych, ekspresywnych gestów (rozpacz, ból, gniew, ekstaza)
- w krajach katolickich dominowała tematyka religijna: mistyczno - symboliczna
- bardzo bogate dekoracje, sztuczność, przepych
- sztuka na usługach kościoła, mnożenie się budowli sakralnych w typie tzw. baroku jezuickiego, dążenie do ukazania potęgi i nieograniczonej wielkości misterium
* porównanie rzeźb Dawida - Michał Anioł a Bernini
3. Język
Renesans
- poeci świetnie znają łacinę, ale piszą pięknie po polsku
- język prosty, jasny, zrozumiały, płynny
- ogromna popularność Cycerona, ćwiczenie sztuki przemawiania
Barok
- język makaroniczny: wtrącanie wyrazów łacińskich do polskich zdań, spolszczanie tych wyrazów przez nadanie im polskich końcówek
- panegiryk - utwór dopracowany dokładnie pod względem stylu, ale cechujący się pustką myśli
4. Szkolnictwo, nauka
Renesans
- rozwój mecenatu królewskiego i magnackiego
- rola Akademii Krakowskiej
- rozwój nauki ( astronomia - M. Kopernik, medycyna - Miechowita, Struś )
Barok
- zakony jezuickie o nowych metodach nauczania, które rychło odbiły się na literaturze poddanej rozmaitym ograniczeniom
- cenzura: umieszczanie nieprawomyślnych ( wg. kościoła ) dzieł na indeksie, między innymi dzieł Kopernika
- program szkół nie miał na celu zaspokojenia głodu wiedzy, ale wyuczenie wygłaszania mów i pisania wierszy na okolicznościowe przyjęcia
5. Koncepcja człowieka i obywatela
Renesans
- człowiek jednostką wybitną, której nie może pokonać fortuna, ponieważ posiada cnotę
- człowiek nie powinien się poddawać ani zbytniej radości w chwili powodzeń życiowych, ani rozpaczy, kiedy go los doświadcza „nic wiecznego na świecie, radość z troską się plecie”
- ideał szlachectwa opartego nie na herbach i zasługach przodków, ale na cnocie i stosunku człowieka do dobra ogółu
Barok
- człowiek tragiczny, świadomy swojej nieświadomości, rozdarty wewnętrznie, żyjący w ciągłym konflikcie między duszą, a ciałem „cóż będą czynić w tak straszliwym boju, wątły niebaczny rozdwojony w sobie”
- na podstawie twórczości J. Ch. Paska - sarmata obywatelem chciwym, przywiązanym do swojego, o zaściankowych poglądach, bez gotowości poświęcenia się dla dobra ojczyzny
6. Życie
Renesans
- człowiek może osiągną ziemską arkadię - żyjąc na wsi ( życie spokojne i dostatnie, możność zachowania niezależności osobistej, źródło wartości moralnych )
- antyczne koncepcje filozoficzne
* epikureiczne dążenia do szczęścia i zasada carpe diem „dziś bądź wesół, dziś użyj biesiady”
* zasada złotego środka jako pomoc w uniknięciu tragedii i rozczarowań
Barok
- życie jako nieustająca walka o własne ocalenie
- świadomość przemijania „jako wiatr dni żywota”
- „vanitas vanitatum at omni vanitas” - dominującym światopoglądem
7. Śmierć
Renesans
- śmierć rozwiązuje los człowieka, przenosi go z ziemi do wiecznej arkadii
- cnota może uwolnić człowieka od grozy śmierci „śmierć nie straszna, gdzie panuje cnota”
Barok
- człowiek nie wyraża zgody na jej przyjście, czuje lęk, strach
- powrót do średniowiecznej wizji śmierci: trup z kosą
8. Życie wieczne
Renesans
- łatwo osiągalne, chrześcijańsko- antyczne wyobrażenie raju
- spełnienie obywatelskich powinności bramą do raju „jeśli komu droga otwarta do nieba, to tym, co służą ojczyźnie”
- tren X nawiązaniem do różnych wizji życia
Barok
- życie wieczne bardzo trudne do osiągnięcia
- śmierć wg. Grabowskiego jest początkiem prawdziwego żywota „w niej rozkosz mojego żywota”
9. Bóg
Renesans
- Stwórca, przed którym człowiek nie powinien czuć lęku, ale ufnie oddawać się jego wyrokom
- Bóg jako hojny i wszechobecny dawca niezmierzonych dóbr „którym nie masz miary”
- pochwała Pana poprzez zachwyt nad harmonią i doskonałością świata
Barok
- Bóg jako partner dialogu - niepoznawalny i niewyobrażony jest świętą tajemnicą
- Bóg organizatorem ładu społecznego „Bóg każdemu wiek i stan wyrokiem swym znaczy, A jak on zaordynuje, nie będzie inaczej!”
- dobroć Boga, czyli dar wolnej woli jest źródłem kłopotów człowieka, ponieważ trudno mu wybierać, co jest dobre, a co złe”
10. Miłość
Renesans
- miłość pozwala realizować społeczeństwo, źródło radości
Barok
- miłość cielesna, ziemska jest potępiona
- analogia między Erosem i śmiercią - Kupido i Thantos często zabawiają się wspólnie, pierwszy złotymi grotami rozpala pożądanie, drugi ołowianymi strzałami śmierci odziera z pozorów istotę rzeczy.