Historia myśli społecznej zbiór wykładów

Historia Myśli Społecznej.
Semestr I
 wykład (01) – 14.10.2003 
Filozofia nauki zaczyna się od pozytywizmu, natomiast historia doktryn politycznych ukształtowała się w XIX w. Wcześniejszą ich formą była filozofia.
HMS jest kumulacją, syntezą przedmiotów, nie pojawiła się wraz z powstaniem państwa. Jest zapoznaniem się ze spuścizną, począwszy od starożytnych Greków. Mówi również o komunikacji społecznej.
Należy poznać historię, aby „nie wyważać otwartych drzwi”. Jest to badanie kształtowania się problematyki społecznej. HMS jest typowo europejskim spojrzeniem, dlatego ponieważ jej kolebką jest polis. Wschód nie wykształcił myśli. Myśl wschodu nie wyszła o definiowanie ustroju teokratycznego.
Stratyfikacja społeczna:
1. Sztywny system religijny
2. Gospodarka rolnicza
3. Bardzo silna kastowość
Grecka myśl społeczna
Grecka myśl społeczna charakteryzowała się systematycznością. Jest to pierwsza myśl, która zadawała sobie pytania o organizacji świata. Odchodziła od bezkrytycznego monizmu do dualizmu bezkrytycznego.
Uważano, że jedno prawo obowiązuje w naturze (prawidłowości przyrody) oraz człowieka. Grecy pierwsi zauważyli, że istnieją dwa porządki. Odkryli autonomię jednostki (indywidualizm), którą jest w środowisku społecznym. Pierwsi stworzyli typ cywilizacji, który pozwalał na refleksję- człowiek świadomy własnych potrzeb, zastanawiał się, kim jest, czym jest, jaki ma status społeczny itd. Najważniejsza była społeczność  Grecy odeszli od tego pojęcia. Społeczeństwo Hellady było społeczeństwem niewolniczym. Składało się z niewolników i wolnych. Niewolnicy wytwarzali dobra powszechne. Istniał elityzm. Elita tworzyła pojęcia i wartości. Cała kultura grecka była tworzona przez elity społeczne. Był bardzo ożywiony kontakt ze wschodem. Gros umiejętności przejęli właśnie ze wschodu. To za sprawą głównie kontaktów również z dalekim wschodem. Czerpali z ich dorobku wiedzę przyrodniczą , filozoficzną, polityczną (głównie z Egiptu i Babilonii). Jednakże wykorzystywali dorobek wschodu, aby wejść dalej. Wykorzystywano morze do rozszerzenia horyzontów myślowych głównie przez przecieranie nowych szlaków handlowych. Następowała kumulacja doświadczenia z obserwacji innych kultur. Kumulacja doświadczenia społeczno-politycznego. W okresie wczesnohelleńskim – 12 i 10 wieku p.n.e. dominuje poczucie jedności świata greckiego. Grecy uważali iż ludźmi są tylko Helleni, a reszta to barbarzyńcy. Jest to podział etnocentryczny. Zaistniał fenomen polis- miasto obwarowane murami (etymologiczny sens) + tereny rolnicze przylegające do miasta. Polis mogło obejmować nawet całą wyspę (z greki – poli - liczyć).
Była to organizacja polityczna, militarna, społeczna i gospodarcza. Rozwój kulturowy zmieniał do zaniku poczucia jedności Hellenów i do powiązania człowieka z pewnymi polis. Tylko w Grecji wystąpiło tzw. idea obywatelska (polite – obywatel). Wejście przynależności człowieka. Obywatel należał do polis (nie był niewolnikiem). Wystąpiła świadomość określająca rolę ludu (demos – lud). Zauważyli, że ta rola jest niezwykle ważna dla całokształtu państwa. Grecy byli pierwszą cywilizacją, która odwoływała się do woli powszechnej (opinii wszystkich obywateli). Było to naturalne – normalna procedura poprzedzająca działania. Obywatelami mogli być tylko wolni mężczyźni. We wczesnej literaturze greckiej pojawia się idea dobrego ustroju – eunomia (dobry ustrój). Oparty na ładzie , pokoju i sprawiedliwości. Grecy zauważyli, że są ustroje dobre i złe. Nie ma kwestii jaki przyjmiemy ustrój, tylko czy dobre będą jego rządy.
Podstawowe formy ustroju:
- Monarchia – dobry ustrój jeśli monarcha troszczy się o dobro państwa eunomia. Trzyma ład, pokój i rządzi sprawiedliwie. Dochodziło do buntów wtedy kiedy król przestrzegał prawa. Degeneracja monarchii – Monarchia przechodzi w tyranie (gdy władca troszczy się o siebie, a nie o państwo). Tyran jest podejrzliwy (z greki tyranos – tyran).
- Arystokracja – [od greckiego aristos – wybrani]. Władze sprawują wybrańcy – może być jeden lub wielu. Ogólnie arystokracja mogła zapewnić pokój. Za cel miała dobro państwa. Degeneracja arystokracji – Arystokracja przechodzi w oligarchie (oligos – mały). Mała grupa ludzi zainteresowana zachowaniem władzy w tej grupce ludzi. Arystokracja przechodzi w plutokracje (plutos – bogactwo). Grupa ludzi utrzymuje władze tylko w jednym celu, a mianowicie bogaceniu się.
- Demokracja – (demos – lud, kratos – władza). Jest to władza większości. Lud musi być zdyscyplinowany i akceptować wybór ogółu. Degeneracja demokracji – Demokracja przechodzi w ochlokracje (ochlos – tłum). Rządy tłumu, motłochu. Jest to zdezorganizowana demokracja, nie mająca dyscypliny. Demokracja przechodzi w anarchie (bez rząd). Brak struktur państwa. Grecy bali się go najbardziej. Anarchia prędzej czy później zawsze prowadzi do tyranii. Demokracja przechodzi w timokracje (timos – zaszczyt). Rządzących interesują coraz to nowsze zaszczyty. Jest to forma ustroju gdzie środek zaczyna być celem. Uhonorowanie rządzącego. Forma demokratyczna i arystokratyczna mogą przejść w Timokracje. Szczególnie u wojskowych. System Sparty. Teokracja: władza pochodzi od boga. Sam władca jest bogiem (theos – Bóg). Grecy przeciwstawiali eunomi tzw. anornie, czyli zły ustrój. W skład anornii wchodzą ustroje zdegenerowane.
Pierwsi sofiści odróżniali dwa czynniki w ludzkim otoczeniu:
- naturalny
- społeczny.
Sofiści (sofis – nauczyciel mędrzec) od 5 i 4 w. pne.
Poprzedzeni myślą filozoficzną filozofów jońskich, pitagorejczyków, Heraklita z Efezu, Anaksymandera, Anaksynesa itd.
Szkoła eleatów – Portemites, Zenon z Elei, Ksenofon.
Szkoła naturalizmu – Empedokles z Agrygentu, Anaksacjoras, Demokryt.
Tales z Miletu – 6 i 7 w. Pne. polityk, mędrzec, technik inżynier, uczony geometrii. Oddzielił naukę od umiejętności. Umiejętność – pojedyncze twierdzenie. Nauka – twierdzenia powiązane między sobą, są uporządkowane. Wiedza  Umiejętności (oddzielona od wiedzy).
Heraklit z Efezu – 3 traktaty: - kosmologiczny, - polityczny, - teologiczny. Uważał że światem człowieka rządzi rozum (lagos – rozum). Pierwszy który stworzył refleksję nad samym sobą. Wyznawał kult prawa i kult jednostki wyższej (niezwykła oryginalność). Według niego istnieje podwójna moralność: - tłumu (ogólne prawa), - mędrca (sam sobie określa moralność).
 ćwiczenia – 16.10.2003, 23.10.2003 
Wielkie religie jako źródło najstarszych systemów idei i norm społecznych.
Michel Mahlerbe, „Religie Ludzkości”, - islam, hinduizm, buddyzm, judaizm.
Islam
Każde państwo interpretowało je na swój własny sposób. Muzułmańskim wyznaniem wiary nazywamy – szachadą. W Koranie – Słowo Boże występują słowa – „nie ma przymusu religii”. Mahomet dostał Koran od św. Gabriela archanioła w celu jego rozpowszechnienia (ten sam, który zwiastował Maryi).
Istnieje 5 filarów wiary: - modlitwa, post, jałmużna, wyznanie wiary, oraz pielgrzymka do Mekki (przynajmniej raz w życiu).
Koran należy czytać po arabsku. Uznawali Jezusa Chrystusa, który przyszedł po Mahomecie, aby przewodzić w dniu sądu ostatecznego. Nie uznawali natomiast ukrzyżowania Jezusa – jest to niegodne jego boskości. Nie uznają również Boga w 3 postaciach – Bóg ojciec, syn Boży, duch święty. – jest to zaprzeczenie jedności bożej.
Kalif – następca namiestnika.
Omajadżi – w 16 w. Wprowadził dynastyczność kalifów. Ogłosił jego boskość. Musiał pochodzić z rodu muzułmańskiego.
Istnieje wymóg przestrzegania kodeksów Koranu. Duchowni są w szyicie, pozostali w meczecie.
Nurty Islamu:
- suizm,
- szyizm,
- horyczyzm.
Inne:
- Muydzi (bez przemocy, stawiali na wykształcenie, założony przez Bambe).
- Blackmustims (Ameryka Afrykanką, pierwsi byli murzyni, biali ludzie stworzeni przez piekielnych uczonych). „Cała ziemia należy do Allacha” – podbój terytorialny.
- Dżichad (pierwotne znaczenie to praca nad sobą).
Judaizm
Powstał około 2 tysięcy lat pne. na Bliskim Wschodzie. Wyznawcami są tylko Żydzi. Jest ich około 15 milionów osób.
Dwa okresy rozwoju: - biblijny, - judaizm rabbiczny.
Początki pochodzą od dawnych plemion hebrajskich – były to plemiona koczownicze. Na biblie składa się tylko Stary Testament. Są to: - Tora, - pisma proroków (21 ksiąg historycznych i prorockich), - 13 ksiąg.
Człowiek ma wolną wolę. Zawiera się przymierze z Jahwe. Naród Żydowski jest narodem wybranym przez Boga.
Odłamy Judaizmu:
- ortodoksyjni (przestrzeganie prawa)
- reformowany (dostosowanie do życia)
- konserwatywny (zachowanie sposobu życia Żydowskiego)
- postępowy
Hinduizm
Nazwa pochodzi od prowincji „Hindu”. Jest to głównie praktyka ludności aryjskiej. Świat pochodzi od absolutu Brachmy.
Głowni Bogowie:
- Sziwa (niszczyciel, stwórca) – dynamiczny
- Winszu (opiekuńczy) statyczny
Występuje podział kastowy – drabina hierarchii społecznej.
Motyw reinkarnacji – można wyrwać się z niej poprzez:
- dziatanie – karma
- wiedza – medytacje
- pobożność – 5 modlitw dziennie
Sachidowie – czyści. Wyrzekli się złudnej egzystencji, śpią na deskach z gwoździami.
Joga – religijne przeżycie (oznacza zjednanie). Uczestnictwo ciała, uczuciowości.
Buddyzm
Opanowanie zmysłów i wyobrażeń – Joga (opróżnienie umysłu).
Występuje podział kastowy. Mogą wyznawać wszyscy. Jednakże kapłanami mogą zostać ludzie z kast najwyższych. Budda był człowiekiem, który odnalazł sens życia. Wcieleń Buddy jest kilka.
Rodzaj ustroju – głowa państwa to Lama. Duchowi przywódcy odradzają się dziećmi. Jest tzw. praktyka Zen – cel to dojście do statusu Buddy. Religia w formie elitaryzmu, jest tzw. reinkarnacja – wędrówka dusz.
 wykład (02) – 21.10.2003 
Demokryt (460 – 360 pne.) w Abdenie
Uczeń Leucypa (połowa 5 wieku pne.). Filozofia przyrody – atomizm. Autor 60 dzieł, reszta zaginęła między innymi pisma etyczne, techniczne, strategiczne i ekonomiczne. Materia cała z atomów. W sprawach etycznych oddzielił czyny moralne od czynów składanych pod przymusem. Moralność z samej woli.
„Nie z bojaźni, lecz z obowiązków należy wystrzegać się błędów.”
Najwyższym dobrem dla niego było zadowolenie. Środkiem pozyskania zadowolenia jest rozum. Samo zadowolenie to stan harmonii, ciszy, spokoju ducha. Osiąga się go przez umiar – cnotę rozumu. Etyka Demokryta była eudemonistyczna (głównym narzędziem oceny co jest umiarem jest rozum).
Pitagoras (570 – 497 pne.)
Założyciel związku pitagorejskiego w Krotonie. Związek religijno – etyczny. Czynny udział w życiu, miał władzę nad Polis. W roku 440 pne. został rozbity – uczniowie Pitagorasa rozpierzchli się po Helladzie.
Traktowali naukę jako środek pielęgnacji duszy. Stworzyli system pitagorejski – ziemia krąży wokół środka systemu planetarnego.
Sofiści (sophistikos – mędrzec, sophia – wiedza) 5 i 4 wiek pne.
Nawiązali do problemów politycznych i prawnych (dzisiejsze nauki prawne). Była to poważana warstwa – nauczyciele. Głosili wszechstronność wiedzy. W sposób praktyczny wykorzystywanie jej. Nauka – jedność przestrzeni i umiejętności praktycznych. Byli to wędrujący nauczyciele, pobierali wynagrodzenie, przez co tylko synowie elit mogli pobierać naukę.
Głównie rozwijanie umiejętności retorycznych (rethor – mówca). Właściwy dobór argumentów, aby przekonywać słuchaczy do swych racji. Retoryka była tak popularna, ponieważ istniała Rada Zgromadzenia Polis – rozstrzygająca sprawy, instytucja władzy sadowniczej. Głównie do uzasadniania swoich tez. Dociekali prawdy przez dyskusję. Obalali dotychczasowe autorytety, bądź je bronili. Wiedza dotychczasowa była punktem wyjścia w dyskusji i dochodzenia. Natomiast często dochodzenie do relatywizmu.
Odrzucali mitologię. Nie ma praw wiecznych i podważalnych. Wiedza jest względna i zależna od okoliczności zgromadzenia. Typowi racjonaliści, ostatecznym gwarantem był rozum.
Najwybitniejsi sofiści:
Pitagoras z Abdemy (480 – 410) pne.
Jego hasło: „Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, istniejących że istnieją i nieistniejących, że nie istnieją.”
- Polis zorganizowana stosownie do potrzeb jednostki.
- Sensowność praw oceniać należy, jako przydatność dla jednostki.
- Prawa obowiązują za zgodą obywateli.
Pierwsza koncepcja umowy społecznej. Natura ludzka jest z gruntu zła – rządzi się egoizmem, nie jest idylliczna. Etap zdobycia zdolności politycznych – jednoczenie się w społeczności (zbiorowości) i kształtują tożsamość wspólną. Prawo i sprawiedliwość są rzeczą ludzką i względną, tak samo jak kryteria dobra i zła. Prawo samo w sobie należy modyfikować i przez dyskusję ulepszać jego formę. Prawa nie są jednoznaczne, są względne.
Gorgiasz z Laotinoi (483 – 385 pne.)
Był sycylijczykiem. Reprezentuje kierunek zwany okazjonalizmem. To od środowiska będzie zależało zdobywanie prawdy. Nie ma zasad wspólnie obowiązujących całe społeczeństwo (nawet prawo). Wszystko zależy od zachowania jednostki. Mówił o pluralizmie moralnym – w danym społeczeństwie istnieje kilka systemów moralnych (u kobiety, mężczyzny, wojownika, rzemieślnika, jest on inny).
Istnieją również różne dzielności, jest inna dla każdego. Podejmował problematykę prawa natury. Dostrzegał różnice pomiędzy prawem pisanym (nie zawsze jest sprawiedliwe i rozsądne), a prawem mówionym. Nie zawsze prawo pisane odpowiada wymogą ładu i poczucia sprawiedliwości. Prawo natury odwołuje się do rozumu, racjonalnego poznania człowieka i jego potrzeb.
Hippiasz z Elidy (około 5 wieku pne.)
Przedstawił wizję wielkiej wspólnoty ludzkości. Wszystkich uważał jako obywateli świata. Wszyscy podlegają prawą natury – odpowiada harmonii świata i tworzy więzi pomiędzy jednostkami.
Zakłada przewagę prawa natury nad prawem pozytywnym (pisanym). Przewaga prawa natury wynika z:
- desakralizacja prawa pozytywnego (pisanego)
- wprowadza teorie kosmopolityczną (obywatel świata)
- koncepcja egalitarystyczna (egalitaryzm – równość) – każdy obywatel jest równy
Przygotowali pole badawcze wymiaru społecznego i humanistycznego.
 wykład (03) – 28.10 2003 
Herodot (484 – 425 pne.)
Grecki historyk podróżnik. Przebywał w Atenach. Nazwany został przez Cycerona ojcem historii. Jego dzieło pod tytułem „Dzieje” pisane prozą. Opisywał wrogie stosunki pomiędzy ludami Europy i Azji. Materiał posiadał z przebytych podróży. Zwolennik demokracji. Wysuną Wielką koncepcję historiozoficzną – przekonanie, że istnieje jeden ład moralny. Na szczycie znajduje się bóstwo, które każe za przewinienia. W „Dziejach” są pierwiastki mitologiczne i religijne. Było to głównym źródłem dziejów za czasów średniowiecza i renesansu, około 17 wieku we Włoszech. Irracjonalizm mieszał się z racjonalizmem.
Tukitydes (460 – 404 pne.)
Był naukowcem, greckim historykiem. Jego najwybitniejsze dzieło to „Wojna Peloponezka” również przedstawiał koncepcję historiozoficzną. Istnieją pewne prawa, które rządzą dziejami świata. Był uczniem sofistów – odrzucał irracjonalne czynniki. Uważał, że dzieje ludzkości są wynikiem działania ludzkiego. Ludzie zawsze działają według swoich potrzeb, zawsze w interesie własnym. Każde państwo dąży do uzyskania przewagi na zasadzie silniejszego. Przyjął zasadę niezmienności natury ludzkiej. Jednakowo działające skutki powodują jednakowo działające przyczyny. Historia jest głównym źródłem wiedzy polityków. „Historia vita magistra”.
Był pierwszym, który otrzymał miano krytyka historycznego. W sposób racjonalny i pragmatyczny dobierał materiał historyczny. Był niezwykle obiektywny. Historię opierał na podstawie reliktu. Większość uważa go za ojca krytyki historycznej.
Sokrates ( 469 – 399 pne.)
Uczeń sofistów. Później stał się pogromcą myśli sofistycznej. Syn rzeźbiarza i położnej. Nie zostawił żadnych prac pisanych, nauczał ustnie. Zajmował się uczeniem młodzieży i przechodnich ludzi. Zrobił sobie wrogów. Krytykował sofistów za pobieranie opłat za naukę. Żył w nędzy, był wzorem cnót obywatelskich, miał problemy z żoną – Ksantypą. Oskarżony o deprawację młodzieży i skazany przez Radę na śmierć. Wypija cykutę i dokonuje przemowy. Umiejętnie zadawał pytania. Humanizm opierał się na zasadzie poznania samego siebie. Postępowanie Ateńczyków poprzez umiarkowanie, pracę i sprawiedliwość. Praca to przejaw normalnego życia (nie przymus). Istnieje prawda obiektywna. Sprawiedliwość to umiarkowanie, poszanowanie swojej i cudzej godności, praworządności. Demokracja – równość i wolność słowa. To co mówił stosował w życiu, tzw. Intelektualizm etyczny.
Cnota = Wiedza = Sprawiedliwość.
Każdy ma prawo do wiedzy i sprawiedliwości. Przebywanie w państwie – zgoda jednostki na poszanowanie praw tego państwa. Teza, że każda jednostka powinna wykonywać pracę dla polis.
Wyróżniał ustroje:
1. Monarchia – ustrój z królem panującym. Chroni obywateli w sposób legitymizowania swej władzy. Sam musi przestrzegać ustanowionych praw. Musi szanować godności innych obywateli.
2. Tyrania – wtedy gdy monarcha przestaje szanować godności innych obywateli.
3. Arystokracja – rząd elity, wąskiej grupy społecznej. Zmierza zawsze ku zabezpieczeniu interesów wąskiej grupy, a nie polis.
4. Demokracja – jako najwspanialszy ustrój. Rzecznik demokracji. Każdy obywatel ma wpływ na władzę, a wręcz powinien walczyć o nią. Sokrates uważał, że demokracja ma jeden moment szkodliwy – gdy ludzie podejmują decyzję wraz z emocjami. Musi być według niego racjonalna dyskusja.
Przyśnił mu się łabędź na jego kolanach, tego dnia przyłączył się do niego Platon.
Platon (427 – 347 pne.)
Właściwe imię to Arystokles. Urodził się w Atenach, w jednym z najznakomitszych rodów ateńskich. Spokrewniony z Krytiaszem i Harmenidesem (najbardziej aktywni tyrani). Największy uczeń Sokratesa. Strasznie nieufny do demokracji. Założył Akademię Platońską – przetrwała do 529r ne. – zamknięta przez Justyniana. Autor 36 dialogów między innymi „Państwo” – 10 dialogów – idealne państwo, „Prawa” – modyfikacja „Państwa”.
Prawdziwy byt to idee (rzeczywisty świat i świat idei). Idea piękna i dobra jest najdoskonalsza. Dualizm ciała i duszy. Idee Platona można poznać przez rozum – tylko. Poznanie empiryczne jest niepewne. Metoda nauki – dialektyka tj. zestawienie twierdzeń i pojęć , dokonana analiza oraz ich synteza.
Podzielił koncepcje państwa na:
- Idealną polis (idealne państwo, gdzie uwypukla się wizje absolutne, skrajnie racjonalnych rządów)
- Ustroje świata (degeneracja tych ustrojów np. timokracja, oligarchia demokracja, tyrania)
Charakterystyka ustrojów politycznych według Platona:
- Timokracja – najmniej skażona forma rządów (wzorem Sparta). Cechowała się rządami wojskowymi (rygor, życie wojska). Typowe wartości to: skromność, powściągliwość, dążenie do osiągnięcia zaszczytów (szczególnie na polu walki). Wadą tego ustroju jest to że może dokonać się przewartościowanie systemu etycznego. Pożądanie zaszczytów może przezwyciężyć zdrowy rozsądek. Władzę pełnią żołnierze, zamiast filozofów i mędrców. Degeneruje się i zmienia w Oligarchie.
- Oligarchia – zwycięża żądza bogacenia się. Dochodzi do podziału ekonomiczno – społecznego na ludzi zamożnych i biedotę. To prowadzi do buntu mas, gdzie obywatele walczą o równość i władzę. To prowadzi do degeneracji i zmiany na Demokracje.
- Demokracja – rządzą wszyscy i nikt. Wcześniej czy później musi to prowadzić do zanarchizowania państwa. Rządzą ludzie niekompetentni i przypadkowi. Wynikiem jest zapaść tradycji i cnót obywatelskich. Sytuacja prowadzi do patologii społecznej. Arystokracja prowadzi do spisków, a lud nie ufa elitą. Powstaje Anarchia.
- Anarchia – jest to żyzna gleba dla demagogów. Będą wmawiali ludowi, że walczą przeciwko elitą. Przejmują władzę po zdobyciu zaufania przez ludzi. Ostatnim stadium degradacji jest Tyrania.
- Tyrania – obywatel boi się zabierać głos, zanik cnót obywatelskich. Przecięcie więzów pomiędzy ludem a władzą. Strach przed przymusem.
Platon dokonał analizy historio filozoficznej. Chciał dostrzec źródło, genezę tego destrukcyjnego procesu. Najważniejszym źródłem degeneracji ustroju, sprawiedliwości społecznej jest nadmierne zróżnicowanie majątkowe. Największy wpływ na potomnych. Miał kilka poglądów na stworzenie państwa. Demokracja zawsze powstaje w wyniku przewrotu (biedni jednych mordują, drugich wyganiają, a trzecich dopuszczają do zaszczytów). Lud popada w szał wolności (brak odpowiedzialności i demoralizacja oraz destabilizacja). Platon był największym przeciwnikiem demokracji. Degeneracja osobowości jednostki. Przewartościowanie wartości negatywnych na pozytywne. Nierząd jest niezależnością, niepohamowaną rozpustą nazywany pańskim gestem. Bezczelność jest uznawana za męstwo. Odrzucenie starych wartości dla nihilizmu. Demokracja zawsze wyzwala skrajność w korzystaniu z wolności. Liberalizm (libertynizm – wolność jednej jednostki).
Lud sam sobie nakłada okowy. Pancerzem jest idealne państwo Platona (skrajnie racjonalistyczne). Doskonałość ustroju mierzy się za pomocą sprawiedliwości, stosunków społeczno – politycznych. Sprawiedliwość opiera się na „cnotach kardynalnych” (wartości): mądrość (sophia), męstwo, umiarkowanie, poczucie sprawiedliwości. Gdy zachowuje się te cechy, to człowiek rozwija się harmonijnie. Degeneracja sprawiedliwości powoduje degeneracje ustroju. Tylko w idealnym polis możliwe jest osiągnięcie stworzenia zrębów sprawiedliwości. To gwarantuje harmonijność rozwoju państwa. Próbuje odwzorować absolut funkcjonujący w świecie. Naczelnymi zasadami polis są: dobro i rozum. Państwo Platońskie oparte jest na wiedzy, wprowadza zasady równouprawnienia płci.
Dokonuje podziału społeczeństwa:
1. filozofowie i mędrcy,
2. żołnierze i strażnicy,
3. wytwórcy i rzemieślnicy.
Najważniejsze władze spełniają filozofowie i mędrcy – kultura ducha. Nacisk na sport, w wieku 20 lat przerodził się w selekcję na: zdolnych (dalsza nauka), i nie zdolnych. Najzdolniejsi będą sprawowali funkcję publiczne (35 – 50 rok życia), po 50 przechodzą do elity (są w stanie połączyć wiedzę pragmatyczną i rozum).
Strażnicy i wojownicy którzy nie przeszli selekcji w wieku 20 lat pełnią rolę obrońców polis (zarówno mężczyźni jak i kobiety). Strażnicy żyją w totalnym oddaniu państwu (są szkoleni), odrzucają rodziny by być strażnikami. Żyją tworząc komunę (dokładnie określony okres reprodukcji), wszyscy są wychowywani przez wszystkich.
Rzemieślnicy (wszyscy , którzy wypracowali dobra materialne), mieli dostarczać państwu potrzebnych produktów do życia.
Strażnicy i mędrcy nie mogli posiadać majątku, są samowystarczalni. Panuje absolutna kontrola życia publicznego jak i prywatnego, mała rodzina poświęcona w imię wspólnoty.
Dwie cechy państwa idealnego:
- rozkład współczesnej organizacji polis,
- grecka polis upadnie.
 wykład (04) – 04.11.2003 
Arystoteles (384 – 322 pne.)
Urodzony w Staginie – Jońska kolonia. W rodzinie lekarzy, gdzie zawód przekazywano z pokolenia na pokolenie. Przywiązany z tego powodu do badań empirycznych. Podstawą dla całego systemu to biologia i przyrodoznawstwo. Lata 360 –348 pne. spędził w Akademii Platońskiej. Od 342 – 335 na dworze Filipa Macedońskiego (ojca Aleksandra). Wrócił do Aten i w latach 335 –322 założył Likejon (swoją szkołę). Odrzucał Platońską koncepcje, uważał że idea to fikcja, mnożenie bytów. Prawdziwym bytem jest substancja, którą tworzy materia (ożywiona i bierna) oraz forma (ilościowa i jakościowa). Poznanie oparte na empirii, dokonywanie obróbki rozumowej.
W etyce uważał, że celem dla człowieka jest eudajmonia (szczęście). Nie jest idealnie, ale jest realnie. Zebrał ogromny materiał badawczy, materiał z 158 polis greckich. Opierał się na faktach. Zbiór był obiektywny, bardzo dokładny i wnikliwy. Odrzucał utopijne wizje, idee jako byt. Widział i obserwował skrajne różnice pomiędzy warstwami społecznymi. Nie odrzucał niewolnictwa – to podstawa ekonomiczna społeczeństwa, uważał niewolnika za najdoskonalsze narzędzie. Jedni rządzą, a inni muszą na nich pracować. Naturalne jest że tak jak głupi musi słuchać mądrego, słaby silnego to niewolnik musi słuchać pana. Prawo powinno to sankcjonować.
Podział ludzi wolnych:
- znakomici (bogaci, oligarchowie),
- stan średni
- lud prosty (bez majątku).
Klasa pośrednia tzw. stan średni, i właśnie z tej warstwy Arystoteles tworzy klasę najważniejszą, na tej klasie oparte jest państwo (greckie polis). Posiada najwięcej cech pozytywnych. Jest złotym środkiem, gwarantuje zachowanie cnót obywatelskich, poczucia obowiązku, zdrowie moralne, obrońcy wolności, rzecznik postępu społecznego i obywatelskiego.
Człowiek to istota polityczna (polityczny, państwowy, społeczny) [tzw. Zzon politikon].
Naturalne jest tworzenie małych grup, najmniejszą organizacją społeczną jest rodzina. Niewolników zalicza się do rodziny. Rodzina to ludzie wolni i niewolnicy.
Rodzaje więzi:
- pan – niewolnik,
- mąż – żona,
- ojciec – dzieci,
- gospodarstwo rodzinne (stąd słowo ekonomia – zarządzanie w rodzinie).
Mąż i ojciec jest głową rodziny, ale zobowiązany jest troszczyć się o dobro gospodarstwa – namiastka władzy państwowej. Ojciec postępuje zgodnie z prawem, poczuciem słuszności i powinien kierować się sprawiedliwością.
Państwo powstało w sposób naturalny – ludzie sami do tego dążyli, odpowiadało ono potrzebą osobowości ludzkiej. Dążenie do życia w grupie (indywidualny rozwój jak i rozwój zbiorowy). Odrzucał zupełnie koncepcje umowy społecznej. Państwo to rezultat cech natury człowieka.
Cel państwa:
– zorganizowanie dobrego życia obywatelom,
– gwarancja bezpieczeństwa,
– dostatku materialnego,
– warunki rozwoju duchowego.
Dobrze zorganizowane państwo sprzyja pogłębieniu dostatku materialnego jak i gwarantuje rozwój kulturowy i moralny. Państwo to organizacja, która scala jednostki, rodziny, grupy społeczne. Powinno osiągnąć samowystarczalność ekonomiczną, militarną i duchową. Państwo jest instytucją wspólnotową. Warunkiem sprawnego funkcjonowania jest zachowanie sprawiedliwości.
Arystoteles zarysował podział władzy, w każdym państwie istnieją czynniki podstawowe:
- Obradujący – (najważniejszy czynnik) dzisiejsza legislatywa (władza decyduje o pokoju lub wojnie, o każe śmierci, o sojusznikach, i na jakich warunkach i komu konfiskujemy majątek, o wyborze urzędników państwowych itp.
- Rządzący – dzisiejsza władza wykonawcza, podporządkowana czynnikowi obradującemu, wykonuje to co zadecydował, nie ma wpływu na decyzje.
- Sądzący – wybierani obywatele, którzy rozstrzygają zgodnie z prawem naturalnym i poczuciem sprawiedliwości, sądzą wszystkich.
Państwo tworzą obywatele – koncepcja obywateli. Żeby być obywatelem nie wystarczy zamieszkiwać danego terytorium, posiadać prawo do któregoś z czynników podstawowych, potomkiem obywateli. Żeby nim być, trzeba aktywnie brać udział w zgromadzeniach ludowych i sądach, bezpośredni udział w rządach. Obywatele to ci, którzy mają czas do sprawowania funkcji.
Arystoteles usystematyzował ustroje państwa (według dwóch kryteriów):
1. kto rządzi: jednostka, grupa elitarna czy ogół.
2. dobre lub złe.
Ustroje dobre mają za cel dobro ogółu, pomyślność powszechną. Złe natomiast korzyści rządzących.
Dobre – monarchia, arystokracja, politea.
Złe – tyrania, oligarchia, demokracja.
Odrzucił platońską zasadę degeneracji ustroju.
Charakterystyka ustrojów państwowych według Arystotelesa:
- Monarchia – Gwarancja prawa, godności, racjonalne kierowanie państwem. Może przerodzić się w Tyranie, kiedy władca nadużywa prawa, jest demagogiem. Najgorsza jest wtedy Tyrania.
- Arystokracja – Rządy sprawują wybitni obywatele tak zwana Arystokracja ducha. Przechodzi w Oligarchie, kiedy najbogatsi uzyskują największy wpływ na władzę. Najpopularniejszy system.
- Demokracja – „Władza ludu nie zawsze oznacza władzę na korzyść tego ludu”. Ogół ma problemy pełnienia perspektywicznego, raczej doraźnie. Dba o zagwarantowanie własnych interesów. Zmierza do Partykularyzmu. Problem braku długofalowej polityki. Lud kieruje się w stronę wolności, lecz jest to wbrew rządom naturalnym.
- Politea – Najdoskonalszy ustrój. Zachowana równowaga pomiędzy bogatymi a ludem. Dominuje klasa średnia – najważniejszy wpływ na rządy. Wybór większością głosów. Reprezentowana zasada umiarkowania, poszanowanie praw, gwarancja cnót obywatelskich, stabilizacja.
Poczucie sprawiedliwości według Arystotelesa powinno być zagwarantowane przez dobrą organizację ustroju.
Podział sprawiedliwości:
1. Ogólna (formalna) – zagwarantowana normami prawnymi.
2. szczegółowa (materialna) – wynik polityczna sprawiedliwość obywatela w zakresie słuszności i obowiązków obywateli.
Sprawiedliwość polityczna – (dziś rządy prawa) gwarancja równości wszystkich wobec prawa. Dzieli ją na:
- sprawiedliwość polityczną przyrodzoną (prawo naturalne),
- sprawiedliwość polityczną stanowioną (prawo ustawodawcy).
Prawo stanowione powinno wynikać z prawa naturalnego – ich współzależności. Inaczej prawo naturalne to zdroworozsądkowe – słuszność, prawość.
Teoria praw naturalnych – wywodzą się z natury człowieka i rozsądnego postępowania. Źródłami są osobowości człowieka. Prawo naturalne znajduje odbicie w grupach społecznych, które są zawiązywane przez ludzi.
Sprawiedliwość polityczna:
- przyrodzona (prawem naturalnym),
- stanowiona.
Zasada współzależności działania prawa przyrodzonego i stanowionego. Jeżeli stanowione przestaje spełniać funkcje to wtedy ludzie powinni zastanowić się co jest nie tak – poczucie słuszności i prawości. Prawo musi wywodzić się z człowieka. Prawo natury znajduje odbicie w grupach społecznych. Najpierw jest prawo naturalne, następnie kodyfikacja – prawo stanowione.
 wykład (05) – 18.11.2003 
Cyrenajcy i Cynicy:
Cyrenajcy:
Arystyp z Cyrey (435 – 360 pne.)
Twórca, w płn. Afryce. Szkoła Cyrejczyków nosi wszystkie cechy kryzysu kultury greckiej. Podwaliny pod Rzym. Postulowała pogodzenie się z każdym ustrojem i nie przywiązywanie uwagi do ustroju. Zalecony ideał mędrca – nie powinien w ogóle mieszać się w politykę, umiarkowanie krytyczny do rzeczywistości którą został. Powinien rozważać wady i zalety każdej formacji ustrojowej. Kładł nacisk na indywidualne przeżycia – konsekwencja oportunistycznej bierności. Stosunek do państw i prawa jest pełnym dystansem. Człowiek postępujący rozsądnie nie powinien łamać praw. Nie należy wiązać się z żadnym ustrojem.
Teodoros z Cyreny (4 – 3 wiek ne.)
Z tej samej szkoły, rozwiną koncepcje Arystypa. Ogłosił teorie ateistyczną – wolnością jest wyzwolenie się od wierzeń i przesądów.
Hegezjasz z Cyreny (4 – 3 wiek ne.)
Życie w społeczeństwie wiąże się z dużą dozą cierpień i wyrzeczeń. Są konsekwencją przymusu podporządkowania się prawą. Prawa obowiązują niezależnie od woli jednostki, najrozsądniej jest popełniać samobójstwo.
Cynicy:
Artystens z Aten (436 – 366 pne.)
Był głównym przedstawicielem cyników, należał do pesymistycznego nurtu. Głosili konieczność ograniczania do minimum wymagań. Należy zabezpieczyć swoje potrzeby naturalne, reprezentowali ideologie najniższych warstw społecznych. Skrajnie egalitarystycznym – zachowanie równości. Zrównanie praw wszystkich ludzi. Odwoływanie się do kosmopolitycznej roli społeczeństwa (obywatela świata – nie tylko Grecy, ale też barbarzyńcy). Kult cnoty – pochodna wiedzy. Względność wszystkich rzeczy – mają wartość umowną. To od nas zależy jej wartość. Według niego życie powinno być pogłębieniem wartości bezwzględnych (wiedza, spokój, równowaga).
Zaprzeczeniem tego jest aktywność polityczna, prawa, instytucje to wynik umowy społecznej. Przeciwstawiał prawo natury prawu pisanemu. Naturalne było przeciwstawienie wolności itd. Urasta do rangi najważniejszych norm dla życia cnotliwego. Państwo to złudzenie, demokracja również nie zapewnia wolności, równości, do zaspokojenia potrzeb (zagrożenie demagogów – największy problem demokracji). Podział na biednych i bogatych jest sztuczny, wzmacnianie przez państwo (sankcjonuje ten podział). Bariery stworzył człowiek sam dla siebie. Cynicy uważali, że wszyscy ludzie powinni wykazywać się pracą użyteczną dla społeczeństwa. Praca urosła do wartości etycznej.
Epikur z Cyreny
Pozytywne podejście do poznania świata. Materia z atomów w wiecznym ruchu. Jest ona powszechna, pojmowalna. Nie mogą w niej pomóc (poznaniu) narzędzia nadprzyrodzone, tylko forma doświadczenia poznania jest prawidłowa. Zbędne jest również odwoływanie się do systemów idealnych. Szczęście to uwalnianie się od potrzeb. Uważał, że należy stać na boku polityki. Prawo powstało na skutek odejścia od pierwotnej wartości, która prowadziła do zbyt wielu cierpień (prawa silniejszego). Prawo to rezultat umowy co jest naganne i co sprawiedliwe. Normy prawne to podstawa kształtowania sprawiedliwości – też jest umowna (to konsekwencja sztucznych prawidłowości organizacji państwa). Człowiek rozsądny szuka szczęścia w życiu osobistym, nie politycznym.
Sceptycy:
Piron z Elidy (376 – 296 pne.)
Założył sceptycyzm. Brał udział w podbojach Aleksandra Macedońskiego. Zetknął się z mistycyzmem azjatyckim. Postawa osiągnięcia spokoju wewnętrznego przez bierność i obojętność. Należy powstrzymywać się od rządów i twierdzeń. Wątpił w możliwość poznawczą umysłu ludzkiego. Uważał że jedyne co można osiągnąć to sądy prawdopodobne. Podkreślali wagę zwyczajów i praw przekazywanych z pokolenia na pokolenie – odpowiedź na naturalną potrzebę człowieka. Trzeba czerpać z dorobku przodków. Zalecali spokój i dystans do państwa. Jest to szkoła pesymistyczna grecka. Utorowali drogę do synkretyzmu myślowego (myśl grecka i bliskiego wschodu).
Stoicyzm:
Spiha dwie epoki – upadek Grecji i początek Rzymu. Łączy kilka prądów myślowych. Ta fuzja filozofów wpłynęła na jej kreatywność, atrakcyjność przez pokolenia filozofów.
Trzy ery rozwoju:
- stary
- średni
- młody
Zenion z Kition [Cypr] (ok. 336 – 264 pne.)
Jego poglądy spopularyzował Hryzyp z Soloi (280 – 205 pne.). stoicy z okresu starego stworzyli jednorodny system filozoficzny oparty o uniwersalną zasadę, która manifestowała się w przemijających i odradzających cyklach kosmosu. Reprezentowali stanowisko deterministyczne, co za tym idzie bieg wypadków następuje z ustaloną kolejnością. Cnotą według stoików było doskonalenie rozwoju poprzez szukanie dobra i zła – pogłębienie kultury intelektualnej. Według stoików ludzie dzielili się na: mądrych i głupich. Również modelem, idealnym człowieka jest mędrzec – jego postawa sprowadza się do poddania się nakazą i normą które wynikają z prawa natury. Prawo natury jest wieczne. Drugim czynnikiem jest podporządkowanie się prawą wyższego porządkowi (boski porządek). Kosmopolityczny obywatel – koncepcja. Zrównanie ludzi, ustawodawstwo powinno odpowiadać postulatom naturalnym.
Stoicy wprowadzili kosmopolityczną teorię obywatelstwa światowego. Wszyscy ludzie powinni być wolni. Własną wolę w tworzeniu osobowości obywatela odgrywa postawa i tożsamość jednostki. Zasada ponadnarodowego państwa. Grecka polis jest przeżytkiem. Cechowali się głębokim (krytycyzmem?). każdy ustrój może być ustrojem dobrym. Skupiali się na cechach władzy. Stoja średnia przywiązywała wagę do strony materialnej. Lansowała stronę akceptacji rolnictwa.
 wykład (06) – 25.11.2003 
Rzym:
- powstanie państwa
- okres republiki
- okres cesarstwa
społeczeństwo rodowe, również pozycja rody – patriarchalizm. Ojciec miał dwie funkcje kierowniczą i sędziowską. Początkowym ustrojem była monarchia patriarchalna opierająca się na zwyczajach ludowych, senacie i władzy starszych. Król był wodzem, kapłanem i najwyższym sędziom. W 510 r pne. obalono króla. Ciągła walka między plebeliuszami (ludzie wolni), a patrycjuszami. Plebeliusze staną się zalążkiem ludu rzymskiego. Patrycjusze to ludzie z rodów, również rody zasłużone. W 449 r pne. uchwalona ustawa 12 tablic (gwarancja dostępu do władzy ludziom wolnym). Rozwój terytorium oraz handlu. Rozwój prawa, najpierw w republice rzymskiej. Było pierwszym państwem, w którym powstała grupa prawników. Przyjmowali wzorce filozoficzne od Grecji. Rzymianie modyfikowali myśl grecką. Nie dążyli do własnych systemów filozoficznych. Ograniczyli się do stoii starej i średniej – stworzyli młodą stoję. Zwycięstwo w Grecji spowodowało napływ myślicieli z Grecji – jednym z nich był
Polibiusz (ok. 200 – 118 pne.)
Przybył z Macedonii, był historykiem – dzieło „Historia”. Zostawił również oceny różnych form ustrojów. Był eklektykiem, wpływ rosnącej potęgi Rzymu – zachwycał się tym. Uważał, że Rzym może być władcą całego świata.
Dwie najważniejsze cechy:
- dobra organizacja, świetnie wykształconej armii
- stałość rządów gwarantujących panowanie prawa, programowość i niezłomność zdobywania celu.
Polibiusz przyjął teorię politycznego rozwoju państwa. Monarchia – okres wzrostu, Tyrania – upadek itd. Ustrój mieszany – pierwotnie arystokracja, monarchie, udział ludu. Wzorem do tego ustrój rzymski. Konsulowie – to pierwsi monarchowie, senat – arystokracja, Zgromadzenie ludowe – władza ludu. Rzym dla Polibiusza był ideałem sprawiedliwości zorganizowanej przez państwo. Łączyło się to z ideałami stoickimi. Rzym – przewodnik cywilizacji światowej, poprzez prawa osiągnął uniwersalną sprawiedliwość.
Markus Tulius Cyceron (106 – 33 pne.)
Literatura polityczna, wykształcony – prawo, retoryka. Piastował najwyższe urzędy – konsul. Zwolennik republiki. Znakomity mówca, pisarz, filozof. Najwybitniejszy przedstawiciel rzymskiej doktryny polityczno – prawnej. Cechowała go eklektyka. Modyfikował myśli do wspólnot imperium.
Stoicyzm, Sceptycyzm, Platonizm. Najważniejsze dzieła „O Państwie”, „O Prawach”, „O Powinnościach”. Szukał recepty na odnowienie republiki. Odwoływał się do starych tradycji rzymskich, surowej moralności – wyprowadzał z porządku prawa naturalnego. Pojęcie fundamentalne dla niego to – prawo oparte na prawie natury. Nawiązywał do Arystotelesa. Państwo to solidarna działająca wspólnota. Zapewnia stabilizację i ochronę jednostki. Podstawowa idea to idea sprawiedliwości. Tu odrzuca egalitaryzm materialny. Państwo powinno obronić prawa własności. W duchu stoickim nakazał łagodne traktowanie niewolników.
Przedstawił społeczne łączenie się w grupy:
1. kobieta – mężczyzna,
2. kobieta – mężczyzna – dziecko,
3. państwa – miasta (związek prawny, moralny gospodarczy),
4. naród,
5. ludzkość,
6. społeczne ludzkie obywatelstwo światowe.
Związek ludzi to przejaw działania rozsądnego, czynnik integrujący prawo. Państwo to organizacja boska. Fascynowały go starorzymskie instytucje i zwyczaje. Czynnikiem immanentnym jest występowanie władzy – symbolizuje jedność i godność w społeczeństwie. Podstawowa rola to idea praworządności. Czynnik korygujący prawo państwowe to prawo natury. Nadrzędny cel to gwarancja obywatelom pięknego życia, gwarancja dobrego wychowania, szczęśliwości i stoickich ideałów.
Podzielił wojny na:
1. sprawiedliwe – w obronie własnej, odzyskanie dóbr wcześniej zagarniętych, ukaranie agresora.
2. niesprawiedliwe – cała reszta.
Klasyfikował ustroje na dobre i złe. Za Arystotelesa i Polibiusza opowiadał się za mieszanymi ustrojami, według Cycerona republika powinna być arystokracją. Lansował zgodę warstw i klas, najważniejsza idea sprawiedliwości. Uświadomienie sobie obywateli, że muszą zgodnie działać, musi być świadomy wybór władzy – najważniejsze cnoty – wiedza, autorytet, dobre pochodzenie, zamożność.
Wpływ na potomnych – szczególnie św. Augustyn.
Seneka (ok. 5 – 65 r ne.)
Syn Seneki Starszego. Urodzony w Kordobie w Rzymie, kilka lat spędził w Egipcie, naraził się Klaudiuszowi i uciekał z Rzymu. Stał się wychowawcą Nerona. W chwili porażki (Neron) odsuną się od życia dotychczasowego, został oskarżony o spisek przeciw Neronowi. Popełnił samobójstwo. Najważniejsze dzieło „Listy moralne do ...”. Świat jako dzieło boskie, a materia i złożoności świata opowiadało się za pochodzeniem. Posiada swą harmonię. Ne szukał, spekulował metafizyki. Spory praktyczne głównie sprawy moralności. Dobre życie to zgoda z prawem natury. Podłoże harmonijnego rozwoju osobowości. Wprowadził pojęcie doskonały (prawy) rozum – nakazuje jednostce postępowanie zgodnie z prawem natury. Według Seneki przyjemne życie jest kształtowane przez umiarkowanie i powściągliwość. Konieczność pogłębiania wiedzy, ideałem dla Seneki jest ideał mędrca – jego powołaniem jest poszukiwanie. Naksy etyczne to rękojmia rozwoju osobistego, osobowości jednostki. Zasada współ działania z innymi. Świadczenie dobra dla innych. Odwoływał się do prostoty i więzi obyczajów. Uważał, że powrót do prostych zwyczajów, jest czynnikiem zapobiegającym złemu. Przełamał zasadę niewolnictwa – odrzucił ten podział. Uważał że wszyscy są równi i wolni. Seneka zauważa konieczność zmiany w społeczeństwie rzymskim.
Prawo pisane według Seneki powinno nawiązywać do prawa natury – występuje w nim hierarchia. Z prawa natury wynika poczucie sprawiedliwości. Poszanowanie prawa gwarantuje bezpieczeństwo i sensowność. Jednostka przestrzegająca prawa przynosi korzyści całemu społeczeństwu, to rozsądne działanie i sprawiedliwe. Zasady poszanowania prawa powinno przyświecać sondą. Powinny wiedzieć jaki ta kara powinna przynieść cel. Powinny dążyć do prewencji.
Seneka mówi „sądzić innych to sądzić samego siebie”.
Idea państwa humanistyczna. Państwo ludzi wolnych i równych. Ludzie są wychowani w cnotach stoickich – znają satysfakcję z pogłębiania wiedzy i cnót obywatelskich. Powinni pracować na rzecz społeczeństwa zaleca zajmowanie się sprawami państwa. Odrzuca alienację jednostki.
 wykład (07) – 09.12.2003 
Lukrecjusz
Najwybitniejszy przedstawiciel epikuryzmu rzymskiego. Zmarł w 55 r. pne.
Uważał że świat jest zbudowany z materii, i że świat miał stosunkowo niedawny początek.
Głosił teorie walki o byt. Gatunki które przetrwały przewyższały inne gatunki. Życie rodzinne łagodziło brutalną naturę człowieka. Ludzie stwarzali społeczeństwo bo zauważyli że większą siłę mają w grupie – swoisty pakt o nieagresji.
Mówi że prawo i sprawiedliwość powstało nie mniej nie więcej jak twór powstały z sympatii. Prądy ahumanistyczne litość do ludzi słabych.
Według Lukrecjusza poznanie następuje przez zmysły. Sprzeciwiał się tezie stoików o celowości świata. Uważał że świat nie został stworzony przez bogów – świat wspina się na szczeblach rozwoju, ale nie dąży do jakiegoś celu.
Marek Aureliusz (121 – 180 r ne.)
Wychowany na dworze carskim. Studiował retorykę i filozofię. Miał poglądy stoickie i starał się je w praktyce stosować. Napisał pamiętnik „Do samego siebie”.
Uważał że człowiek jest tylko małym elementem – cząstką w świecie. Najważniejsze było zachowanie harmonii.
Przedstawił koncepcję pogłębiania swojej wiedzy – wewnętrznego spokoju – swej wewnętrznej jaźni. Człowiek poszukuje cnoty poprzez kontemplację własnej jaźni. Nie ma takiego państwa, które mogło by objąć całą kulę ziemską – jest to wspólnota. Wysuną pojęcie wszechnatury rozumnej – jednoczy ona gatunek ludzki. Wszyscy powinni solidaryzować się w poczuciu spraw, miłości (opierać się na powściągliwym traktowaniu potrzeb i dążeń).
Rozwiną powszechność pracy. Praca jest gwarancją i instrumentem współdziałania jednostki ze społeczeństwem.
Był sympatykiem demokracji i monarchii.
- Demokracja – rządy na zasadzie równości – praworządności.
- Monarchia – godność poddanych – budowanie na umiarkowaniu i rozsądności.
- Idealny system to połączenie tych dwóch.
Określił że istnieje podwójny patriotyzm – każdy człowiek powinien mieć poczucie lojalności (do państwa) oraz poczucie że jest obywatelem świata. Pierwsze obywatelstwo oznacza się konkretnym istnieniem więzów prawnych, dążenie odnosi się do swery świadomości i kultury. Obywatelstwo światowe jest wyrazem istnienia opatrzności która nadaje celowość świata.
Myśl polityczna wczesnego Chrześcijaństwa
Chrześcijaństwo kształtowało się na terenie Palestyny. W 63 r. ne. państwo Izrael zostało podbite przez państwo Rzymskie. Żydzi byli również rozproszeni poza Palestyną, przyczyniło się to do tego, że religii nadano charakter ponadnarodowy. Myśl docierała prostolinijna etyka, racjonalne przedstawienie Chrystusa, miłość, skromność, wolność i równość. Czynnikiem niezmiennym było nadanie nadziei, jednocześnie idee chrześcijańskie miały cechę – nie były ideami rewolucyjnymi. Głoszono stabilność i nie urzekalność rodziny. Podjęto ideologię pracy – uważano że jest to powszechny obowiązek. Pogarda pracy świadczyła o degeneracji danej jednostki. Pracowitość powinno wyrabiać uczynność dzielenie z innymi. Proponowano przyjęcie zasad swej etyki jako wytycznych we wszystkich przejawach życia jednostki społecznej. Wiara w boga potwierdza godność jednostki ludzkiej. Jest dowodem duchowej kultury – cnotliwe życie. Według chrześcijaństwa wszystko co istnieje pochodzi od boga.
Podjęto teorię praw natury – wynika z podstawowych praw i powinności ustalonych przez boga. Bóg ustanawiając je ustawił je tak żeby odpowiadały naturalnym potrzebom człowieka. Wypowiadano zasadę pokoju, podstawa sprawiedliwości. Pokuj jest oparty na pojednaniu i zrozumieniu powszechnych powinności. Idea pokoju chrześcijańskiego jest różna od „pax romuna” (pokuj rzymski). Siłą chrześcijaństwa było to że przeciwstawne subtelne myśli jakimkolwiek przewagą militarnym i ekonomicznym, które były atutem państwa rzymskiego.
Paweł z Tarsu (8 – 67 r ne,)
Założyciel gmin Grecji i Rzymu, Bliski Wschód. Pierwszy komentator. Państwo niesie wiele korzyści dla obywatela. Wysnuł postulat lojalności wobec państwa. Patrystyka (od pater – ojciec) – ojcowie kościoła. Uważał że człowiek żył w raju i utracił go na skutek grzechu – prowadziło to do degeneracji. Konsekwencją tego jest nierówność materialna, ekonomiczna, porządek społeczny oparty na sile, patryrialcholizm (przewodzenie mężczyzn w rodzinie).
Szkoła Gnosedoginna (II wiek):
Klemens Aleksandryjski (ok. II w. – 211/216 r ne.)
Uważał że w myśli pogańskiej jest zawarta częściowa prawda. Stworzył teorię historiozoficzną głoszącą teorię postępu przyjmowania przez ludzkość nowych etapów rozwoju – ciągła ewolucja. Prowadziło to do poznania prawdy – boga (gnosis – poznanie). Prawo natury i sprawiedliwości znajduje swoją manifestację w działaniu, opatrzności a to jest potężnym logosem (w grec. rozum, słowa). Uczniem Klemensa był Orygenes.
Orygenes (185 254 r ne.)
Kierował szkołą katechetyczną. Oskarżony o herezje, umarł w wyniku tortur w okresie prześladowań. Nawiązywał do stoicyzmu. Rozróżniał prawo natury od prawa pisanego. Prawo natury pochodzi od boga, prawo pisane od władzy. Propagował zgodność między tymi prawami. Człowiek ma dwie ojczyzny: ziemską i boską.
Tertulian (160 – 220 r ne.)
Wykształcenie prawnicze i teologiczne. Chrześcijanie powinni tworzyć armię Chrystusa, armia powinna walczyć siłą miłości, modlitwy, ascezy, doceniając walory prawa Rzymskiego. Uważał że chrześcijaństwo powinno być legalne i wspierać państwo. Filozofia Tertuliana zapoczątkowała przejście chrześcijaństwa do postawy czynnej. Dokonał latynizacji dzieł.
Bazyli, Grzegorz z Nysy
Przyjęli oni za Orygenesa że w filozofii pogańskiej są pewne wartości które warto jest przenieść na chrześcijaństwo. Zwalczali niewolnictwo pod każdą postacią. Idea wolności wprowadzona do idei pracy. Ojcowie kapadoccy w sprawach pracy uważali że praca jest obowiązkiem każdego. Popularyzowali myśl społeczno polityczną postępującą tyranię.
 wykład (08) – 16.12.2003 
Okres doktorów kościoła
Euzebiusz Hieronim, Jan Chryzostom, św. Ambroży
Przygotowali grunt pod św. Augustyna. Kontynuowali myśl ojców Kapadockich. Kładli nacisk na ascezę, wspólnotę majątku i pracy. Wspólne życie stało się pragnieniem rozwijającym świadomość ogólnoludzką. Rozdział państwa od Kościoła ale uważali że filozofia chrześcijański ma prawo objąć funkcję państwową.
Wprowadzili trójpodział prawa:
- Boskie – najważniejsze – bezwzględną wolę.
- Natury – rozsądek chrześcijanina.
- Ustanowione – skodyfikowany zapis (wynika z poprzednich).
Aureliusz Augustyn (354 – 430)
Urodzony w północnej Afryce. Był pod wpływem stoicyzmu i epikuryzmu w młodości. Zwany najmniej świętym, a najbardziej ludzkim. W wieku 30 lat nawrócił się i przyjął chrzest. Dążył do poznania prawdy, często zmieniał poglądy. Przez długi czas był pod wpływem sekty Manichejczyków. Uważał że świat jest rządzony przez Boga (demona) zła – świat materialny oraz boga dobra. Bardzo swobodny pogląd, prosty. Po kilku latach zauważył mierność tej sekty. Ochrzczony pod wpływem św. Ambrożego w Mediolanie. Naświetlił on Augustynowi naukę kościoła w sensie bardziej naukowym. W 391 r. otrzymał święcenia i powrócił do Hippony, gdzie został biskupem. Duży wpływ cesarstwa rzymskiego – przeżył szok 410 r. (zajęcie Rzymu przez Gotów). Przygotował traktat „O państwie Bożym” filozoficzno – teologiczny. Zawarł pogląd dialektyczny, teoretyczny o świecie. Kończy myśl starożytną, przyjmuje się, że rozpoczyna nowożytność. Św. Augustyn przyjmuje boga personalistycznie (jest osobą). Jest istotą która ma uczucia. Najwyższym przymiotem Boga jest nieskończona potęga. Człowiek ma w duszy zaszczepione pojęcie prawdy. Poznając dzieło boga, poznajemy Boga. Odrzucał determinizm, jakąkolwiek myśl, że człowiek nie kieruje się własną wolą. Podejmuje działania dobrowolnie i swobodnie (odrzucał np. astrologię, wróżbictwo itp.).
Dokonuje podziału wolności:
- formalna – to wybory pomiędzy dobrem a złem,
- moralna – wewnętrzna dysponująca do uniknięcia zła i czynienie dobra. (ta jest podstawowa)
Koncepcja dwóch państw:
- Państwo Ziemskie – siedlisko zła, nienawiści, destrukcji, powstawało z egoizmu władzy i narzucenia woli. Władcą jest szatan, nie ma modelu jakiegoś państwa istniejącego.
- Państwo Boże – to symbol dobroci, przebaczenia i miłości. Przywódcą jest Chrystus, to państwo jest stworzone przez miłość bożą. Państwo boże jest niewidzialną wspólnotą ludzi działających dobrze, kierujących chrześcijaństwo.
Św. Augustyn opowiada się za poniesieniem rangi pracy do cnoty.
Postawa:
- pasywna – lenistwo,
- aktywna – kontemplacja, fenomen pracy łączy człowieka z Bogiem, kontemplacja – w co poświęcają się Bogu.
Odrzucił pracę (podział) na wolnych i niewolników.
Wyróżnił 4 cnoty kardynalne:
- sprawiedliwość – miłość – służąca rozstrzyganiu konfliktów,
- roztropność – miłość – umiejętność rozwiązywania problemów,
- męstwo – miłość – przezwyciężanie problemu,
- umiarkowanie – oddawanie się miłości z pewnym poczuciem ponoszenia wyrzeczeń.
Cechy te są pochodnymi miłości bożej. Na czele wszystkich cnót znajduje się sprawiedliwość – oddanie każdemu co mu się należy, jeśli kochasz to cokolwiek byś robił nie jest złe.
Typy sprawiedliwości:
- Boża – wiedza najwyższego stopnia.
- Społeczna – konstruktywne korzystanie z wolności i pokoju, pracy (urzeczywistnianie wspólnych celów).
Przyjmował że można wyznawać ogólne cele dla zbiorowości. Ta zbiorowość składa się z jednostek, które wyznają przyjętą aksjologie.
Sprawiedliwość w sensie prawnym – jeśli jej nie ma to nie ma porządku w państwie. Państwo pojmował jako związek ludu, organizacji władzy. Lud jest zbiorowością zespoloną przez jedność w wyznaniu różnych wartości, którym hołdują.
Dostrzegał dużo dobrych cech państwa: gwarantuje porządek – jest pokojem (pokuj daje sprawiedliwość jednostek, państwa, społeczności międzynarodowej).
W tworzeniu teorii państwa wychodzi od założenia rozdziału funkcji cesarskich i kościelnych.
1. Kościół prowadzi do Boga (państwo boże jest pielgrzymującym).
2. Państwo zapewnia wewnętrzny porządek i poczucie bezpieczeństwa. Chrześcijanin szanuje nakazy państwa – wyjątek gdy nakazy te są sprzeczne z Bożymi.
Republika – to zespół obywateli stanowionych organizacje polityczną. Republika – to organizacja samej wspólnoty na podstawie samych jej zasad. Republika – partycypacje w życiu społeczno – politycznym, wymagane posiadanie obywatelstwa.
W starożytności państwo to zespół ludzi wyznających wspólne prawa i korzystających z dóbr bytowania. Mówił o poczuciu dobra wspólnego. To poczucie powinno być zasadą spajającą sens państwa. Gwarancją harmonii jest sprawiedliwość rządzących, ale również musi być pewne poczucie roztropności rządzących (muszą rozumieć prawa, muszą również rozważnie postępować kiedy przekraczają prawa boskie). Dla pielgrzymujących do boga chrześcijan jest obojętne gdzie żyją, w jakim ustroju. Powinien dostrzegać korzyści płynące z państwa. Nie nawoływał do buntu, raczej do biernego nieprzestrzegania praw niekompatybilnych z prawem Boskim.
Rządzić można w sposób:
- Opieka – otoczenie opieką, trzony prawa, kierują się roztropnością.
- Tyrania – kiedy normy prawne są sprzeczne z boskimi, dobra dla siebie.
Analogicznie do państwa i kościoła odnosi się dusza i ciało. Państwo jest przemijające, kościół interesuje się wartościami niematerialnymi, sumieniem, jest trwały, powszechny, dąży do objęcia całej ludzkości. Państwo Boże powinno dawać przykład poganom. Na starość zmiana poglądów – w ostateczności państwo musi zwalczać herezje.
Podział na wojny:
- sprawiedliwe – obrona,
- niesprawiedliwe – agresja.
Prawo pisane musi być wspierane przymusem, u źródeł musi być państwo boskie – z niego wywodzi się państwo naturalne.
Założenia: równość i godność. Ludzie powinni dzielić się dobrami, ale godzić się z własnością indywidualną. Opierał się na powszechności prawa, potępiał niewolnictwo – konsekwencja grzechu, ale akceptował je.
 wykład (09) – 06.01.2004 
Święty Tomasz z Akwinu (1225 – 1274)
Jego koncepcja to wynik wielu prądów ówczesnej Europy.
962 r. Odrodzenie władzy cesarskiej w Europie. Między cesarzem, a kościołem zaczyna się spór o władzę świecką. Spór pomiędzy Henrykiem IV, a Grzegorzem VII. Dochodzi do desakralizacji władzy świeckiej. Namiestnikiem Chrystusowym jest papież, wzmocnienie papalizmu (najwybitniejszy biskup Contenberry John Salisbarry). Nawiązuje do praw natury – odpowiada na poczucie spraw i porządku. Mówi o oporze wobec tyranii. Jest możliwe skrytobójstwo władcy. Teoria 2 mieczy św. Piotra. Jeden miecz symbol władzy świeckiej (cesarz uzależniony od decyzji papieskiej), drugi miecz symbol władzy kościelnej.
W XIII wieku wzrost zainteresowania starożytnością. Przechodzi przez Hiszpanie i Sycylię (tam mają największy kontakt z Arabami). Najważniejszym myślicielem Arabskim jest Aweres. Aweres (potocznie Ibn Roszid) (1126 – 1168).
Wiara i rozum nie mogą być zgodne, mają dwa zupełnie różne początki. Św. Tomasz przez niego poznał nauki Platona i Arystotelesa. Uczeń Alberta Wielkiego, dominikanin, studiował w Monte Casino, wykładał w Paryżu, Bolonii i Montrealu. Prąd Arystotelesa w XIII w. Przefermentował wszystkie zasady myśli chrześcijańskiej. Coraz więcej myślicieli kościelnych przechodziło w myśl Arystotelesa. Europa znalazła się na rozdrożu, w tym momencie stał się wybawicielem dla kościoła. Połączył filozofie stagnity z dogmatyką chrześcijaństwa. Uważał, że akt wiedzy jest dziełem rozumu. Jest pokrewny aktowi poznaniu, ale poznanie rozumowe jest ulotne. Akt wiary – dzieło emocji psychicznej. Wiara i wiedza nie powinny się krępować. Naturalne jest uczestnictwo w społeczności. Społeczność to zjednoczenie ludzi dla rozumianego i celowego działania. Jest rzeczą naturalną, jest logiczną konsekwencją potrzeb człowieka. Życie społeczne jest tworzone poprzez aktywną postawę jednostki, tworzy tło dąży do rozumu i wolności. Musi podlegać organizacji. Społeczeństwo musi być uporządkowane, nie morze istnieć bez reguł, praw i instytucji. To dążenie do porządku łączy się w idee ładu społecznego. Z tego wynika konieczność istnienia władzy – to ona jest gwarantem porządku społecznego.
Św. Tomasz podzielił społeczeństwo na grupy:
- optymaci – (świeccy i duchowni) należało ją utrzymywać, ale na niej nie należy zbudować społeczeństwa,
- ludzie honoru – (posiadacze małych fortun, właściciele manufaktur itp.) Ci którym zależało, aby bronić porządku, własną pracą powiększali swoją fortunę,
- ludzie biedni – niezamożni odsunięci na margines życia społecznego
Praca jest naturalną potrzebą człowieka. Prowadzi do życia godnego i szczęśliwego. Mówi o wartości boskiej pracy, gdzie praca prowadzi do Boga.
Warunkiem rozumniej organizacji pracy jest społeczny podział, przebiegał on następująco:
- mądrych – organizujących prace, mają tyle silnej woli, aby poprowadzić prace do końca
- wykonawcy – dobrzy rzemieślnicy
Najważniejszym organem instycjunalnym jest państwo. Ma zapewnić prawa, inwestuje w rynek. Wprowadza koncepcję słusznej płacy – sprawiedliwa zapłata za rzetelną pracę. Po raz pierwszy mówi o istnieniu pracodawcy i pracobiorcy. Słuszna płaca powinna być zawarta w umowie. Definiuje słuszną pracę, miała to być gwarantująca utrzymanie siebie i rodziny (żona i dzieci) oraz może poczynić mądre oszczędności. Zasada władzy pochodzi od Boga.
U podstaw organizacji państwa leżą idee fundamentalne:
- ordon (porządek)
- pax (pokuj)
- lustitię (sprawiedliwość)
Sympatyzował z ustrojem monarchicznym – symbol porządku, ładu, monarchia powoduje ciągłość państwa i tożsamość narodową. Granicą jest tyrania. Nakazuje ostrożność wobec buntu do tyrani. Nie gwarantuje że będzie lepiej przy obaleniu tyrana. Rozdział państwa od kościoła, nie zwalnia to kościoła od oceny polityki i władzy. Z punktu widzenia etyki, moralności. Kościuł jest instytucją ważniejszą od państwa.
Wyróżniał prawdy (pozorne):
- prawo boskie (lex etamon – prawo wieczne)
- prawo natury
- prawo ludzkie (lex humana)
- prawo konieczne (lex dirina)
- prawo kanoniczne – na obowiązywać tylko w kościele, któremu podlegają tylko duchowni.
Prawo powinno się dostosowywać do nowych sytuacji, ale zaleca powściągliwość. Zmiana prawa powinna być poprzedzona głęboką refleksją.
Wprowadził podział praw:
- prawo narodu – prawo które wywodzi się z prawa boskiego
o dążenie do podtrzymania życia swojego i bliskich
o skłonność do współdziałania ze społeczeństwem
o prawo do posiadania potomstwa
- prawo państwowe – nic innego jak prawo cywilne, stanowione, konkretne normy prawne zapisane
Konstytucje prawne powinny prowadzić do sprawiedliwości porządku społecznego.
Pojęcie sprawiedliwości dzielił na człony:
- sprawiedliwość zmienna – określająca stosunki pomiędzy jednostkami
- sprawiedliwość rozdzielna – prace i obowiązki społeczności we współdziałaniu z jednostką
- sprawiedliwość prawna – reguluje stosunek jednostki i jej prawa do społeczeństwa.
Nienawidził handlu uważał handel za siedlisko zła. Źródło demoralizacji. Tam gdzie jest handel w państwach charakteryzuje się otwartością na inne kultury. Prowadzi to do pluralizmu, a dalej do synkretyzacji religii, eklektyzmu religii. Wprowadza koncepcje zamknięcia handlu dla chrześcijan, koncepcja lichwy – nie uiszczonego zarobku.
XIII w. – myśl o przemijających monarchach. Głównymi rzecznikami imperizacji doktryny stali się ascerze niemieccy. Dzięki Barbarossie cesarstwo niemieckie rozszerzyło się znacznie. Założenie że państwo europejskie jest dziedzictwem Rzymu i należy do cesarza niemieckiego. Koniec średniowiecza wprowadził kryzys społeczny. W XIII w. We Francji Filip Piękny umocnił swoją pozycję. Kościół popada w uniezależnienie od państwa, króla Francji. Papiestwo staje się potężną organizacją polityczną i finansową. W XII w. Grzegorz VII zostaje uwolniony. W XIII w. Powstaje Uniwersytet w Europie (u nas 1364). Powodowało to równorzędność myśli średniowiecznych.
Dwie szkoły filozofów:
- via antikwa – kontynuacja mistrzów, droga stoicka
- via moderna – droga nowoczesna, próba czystego krytycyzmu,
o Samodzielne umysły epoki: Odkham, Marsyliusz z Padwy
 wykład (10) – 13.01.2004 
Marsyliusz z Padwy (1275 – 1343)
Wszelkie ruchy renesansowe zaczęły się we Włoszech. Był myślicielem i pisarzem. Podjął rewolucyjną teorię – suwerenności ludu – „Obrońca Ludu”. Został za to dzieło ekskomunikowany. Było to pojmowane burżuazyjnie. Obejmowało wszystkich ludzi, odrzucał różnice stanowione i przywileje rodowe.
Suwerenność ludu – podstawowa zasada organizacji nowoczesnego państwa. Według niego człowiek ma społeczną naturę – skłaniającą go do życia w zbiorowości. Niebezpieczny jest egoizm, który prowadzi do chaosu. Mówi o woli suwerennego rynku – wsparcie władzy przez niego. Gwarancja spokoju, poszanowanie praw. Suwerenność ludu oznacza udział obywateli w organach państwa.
Odrzucił platońsko – stoicki model mędrca - nie gwarantuje to przynależności ich do rządzenia i praw wszystkich – był egalitarystą. Duża ilość ludzi mniej