przemysł
Przemysł, dział nieroln. produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody oraz ich przetwarzanie w dobra zaspokajające potrzeby ludzi jest prowadzone w dużych rozmiarach, przy zastosowaniu podziału pracy i użyciu maszyn (do przemysłu nie zalicza się rzemiosła i budownictwa). Rozwój przemysłu w sposób decydujący wpływa na poziom i tempo rozwoju gosp., gdyż przemysł jest jedynym działem wytwarzającym dobra inwestycyjne. Miary rozwoju przemysłu (uprzemysłowienia) to: udział przemysłu w tworzeniu dochodu nar.; udział wartości środków trwałych w przemyśle w całym majątku trwałym gospodarki nar.; udział zatrudnionych w przemyśle w zatrudnieniu ogółem; udział wyrobów przem. w obrotach handlu zagr., a zwł. w eksporcie; wielkość produkcji przem. na 1 mieszk. kraju. Tempo rozwoju przemysłu charakteryzuje wskaźnik, wyrażający procentowy stosunek przyrostu globalnej produkcji przem. w danym okresie (liczonej w cenach stałych) do wielkości tej produkcji w okresie przyjętym za bazowy; tempo to jest zależne od poziomu wyjściowego udziału inwestycji w produkcie nar. brutto i od trafności decyzji gospodarczych. W zależności od ekon. przeznaczenia, wyroby wytwarzane w poszczególnych gałęziach przemysł dzieli się na dobra kapitałowe (inwestycyjne) i konsumpcyjne. Ze względu na charakter działalności rozróżnia się przemysł wydobywczy, obejmujący bezpośrednio pozyskiwanie zasobów przyrody (górnictwo węgla, rud metali, ropy naft., kamieniołomy itp.), oraz przemysł przetwórczy — uszlachetnianie i przetwarzanie surowców i materiałów w celu przystosowania ich do różnorodnych potrzeb konsumpcyjnych i produkcyjnych. Zależnie od rozmiarów zakładów wytwórczych rozróżnia się przemysł wielki, średni i drobny. Używane są także określenia: przemysł ciężki (wytwarzający dobra inwestycyjne) i lekki (wytwarzający dobra konsumpcyjne). W Polsce (1992) stosuje się podział przemysłu na 9 podstawowych grup: przemysł paliwowo-energ. (przemysł węglowy, paliw, energ.), metalurgiczny (hutnictwo żelaza, przemysł metali nieżel.), elektromaszyn. (przemysł metalowy, maszyn., precyzyjny, środków transportu, elektrotechn. i elektron.), chem., miner. (materiałów bud., szklarski, ceramiki szlachetnej), drzewno-papierniczy, lekki (włók., odzież., skórz.), spoż. oraz grupę obejmującą pozostałe gałęzie przemysłu, w tym m.in. przemysł paszowy i utylizacyjny oraz poligraf.; grupy te dzielą się na gałęzie, branże i rodzaje przemysłu. Gałęzie poszczególnych przemysłów obejmują przedsiębiorstwa opierające swą produkcję na podobnych surowcach (np. przemysł drzewny, cukr.), wytwarzające produkty o takim samym przeznaczeniu (np. przemysł odzieżowy) lub mające podobny proces technol. (np. przemysł dziewiarsko-pończoszniczy).
środki produkcji – wszystkie przedmioty materialne niezbędne w procesie pracy/produkcji ;np:młotek, samochód
środki konsumpcji – przedmioty materialne służące do jednorazowego lub wielokrotnego użycia nie w celach produkcyjnych.
Podział terytorialny: (warunki nat. umożliwiające dawną produkcję ; sytuacja ekonomiczna)
Funkcje przemysłu: f.społeczne (oddziaływania na ludzi – stwarzanie miejsc prac, podnoszenie kultury technicznej, zmiana warunków bytu, przyspieszanie procesów urbanizacyjnych); f.przestrzenne (na otoczenie – przyspieszenie procesów urbanizacyjnych, przekształcanie środowiska); f.ekonomiczne (wydobywanie i przetwarzanie surowców, wytwarzanie dóbr materialnych, tworzenie dochodu narodowego, produkcja środków produkcji, konsumpcji, tworzenie nowych miejsc pracy, produkcja zbrojeniowa, tworzenie się nowej warstwy społecznej pracowników przemysłu)
Czynniki lokalizacji przemysłu: - baza surowcowa (dla przemysłu wydobywczego – czynnik przymusowy; np.: Zagłębie Lubińsko-Głogowskie, Zagłębie Tarnobrzeskie); - wytwarzanie energii elektrycznej (przem. ciężki, hutniczy, wymagane warunki: blisko surowiec, blisko prąd; np.: Okręg Bełchatowski, huta aluminium w Koninie);
- wystarczające zasoby siły roboczej (Nowy Targ – fabryka obuwia); - łatwy dostęp do zasobów wodnych (przem.papierniczy, hydroelektrownie); - bliskość rynków zbytu (zakłady mleczarskie, przetwórnie owoców); - istnienie infrastruktury technicznej (tzw. „tereny uzbrojone”); - bariera środowiska naturalnego (np.: nie należy zabudowywać obszarów zajętych przez gleby I i II klasy bonitacyjnej); - korzyści ze wspólnej lokalizacji zakładów (minimalizuje koszty); - czynniki społeczne i polityczne (w pobliżu zakładów metalurgicznych, zatrudniających mężczyzn, buduje się fabryki włókiennicze, zapewniające miejsca pracy kobietom, np.: w Krakowie, w Toruniu – aby zmienić strukturę wiekową miasta); - lokalizacja na rynek zbytu (okres ważności = towar musi być świeży; skoncentrowany odbiorca); - lokalizacja na korzyści aglomeracji (zasoby siły roboczej, skoncentrowany odbiorca, obecna infrastruktura techniczna, ułatwiona kooperacja międzymiastowa (mniejsze koszty transportu, łatwiejsza wymiana informacji, łatwiejsze dopracowanie technologii).
3 rodzaje lokalizacji: 1)l.swobodna (ze wzgl. na bazę surowcową wszędzie. – Kiedy masa surowca podstawowego jest mniejsza niż masa produktu finalnego. Np.: przemysł piekarniczy) 2)l.związana (np. przemysł cukrowniczy); 3)l.przymusowa
kryteria lokalizacji z.przem: - wysoko kwalifikowana, kompetentna kadra pracowników, administracji i nadzoru;
- istnienie w pobliżu placówek naukowo-badawczych współpracujących z zakładami; - dogodna infrastruktura komunikacyjna (autostrady, lotniska, połączenia kolejowe); - dobra łączność (sieć Internet, faksy, telefony); - istnienie w pobliżu wyspecjalizowanych zakładów świadczących usługi na rzecz przemysłu (banki, hurtownie, przedsiębiorstwa budowlane); - czystość środowiska geograf. (czyste powietrze, woda, nie zdegradowany krajobraz, możliwość wypoczynku).