Kraków w Młodej Polsce ogólna charakterystyka

1)Kraków w Młodej Polsce ogólna charakterystyka

Chociaż historycy literatury sprzeczają się po dziś dzień któremu z ośrodków życia artystycznego młodej polski należy przyznać najwyższą rangę i najdonioślejsza funkcje w ukształtowaniu oblicza kultury tego okresu, wiele argumentów przemawia za tym abym centrum modernizmu uznać Kraków!
Kraków było miastem galicyjskim dlatego były tu widziane wszelkie reformy zaboru austryjackiego. Na początku xx wieku Kraków stal się najbardziej popularnym miastem dlatego napływało tu bardzo wielu młodych ludzi. W 1909 powstało Wielkie Miasto Kraków które powstało z połączenia 7gmin. Do rozbudowy miasta bardzo przyczynił się jego prezydent Juliusz Lea.(prof. UJ) zawdzięczamy mu doprowadzenia do skutku idei wielkiego miasta Krakowa, wybudował 8nowych gmachów szkolnych, zreorganizował akademie handlowa ,muzeum techniczno- przemysłowe, przebudował Teatr Stary. W 1905 założono stowarzyszenie artystów o nazwie „sztuka” i „polska sztuka stosowana”. Niestety rychła modernizacja państwa nie wszystkim się podoba i tak S. Witkiewicz pisał” w Galicji jest zupełna swoboda wolno grac i śpiewać „Jeszcze polka nie zginęła”! Swoboda ta wynikła stad że nikt nie wierzy ze ona nie zginęła nikt nie dąży do jej odbudowy”.
Kraków można podsumować jako miasto kontrastu bo z jednej strony zatęchła atmosfera, niewiara w odzyskanie niepodległości, lojalność wobec zaborcy a z drugiej zaś ożywienie grodu. Kraków pod względem literatury i sztuki nazywano awangardowym . zaczęto wydawać 2tygodnik „Świat” oraz „Życie” które w 1898 przejął S. Przybyszewski. Tygodnik w tedy domagał się wywyższenia sztuki i jej kapłana- artysty, uwolnienia twórczości literackiej. W gazecie ukazywały się również „Warszawianka” Wyspiańskiego, „Hymny” Kasprowicza oraz dzieła plastyczne. Kraków w tym czasie był doskonałym miejscem dla obserwatorów, satyryków, artystów-pisarzy malarzy. Tygodnik życie stal się gazeta głoszącą poglądy wchodzącego w Zycie pokolenia, na jego lamach zostały wypowiedziane najgwałtowniejsze tezy o wielkości i niezależności sztuki.
W tym okresie nowym dyrektorem Teatru Słowackiego został Tadeusz Pawlikowski który był doskonale zorientowany w życiu europejskim, dlatego wprowadził na scence sztuki dramatopisarzy zagranicznych również dał szanse wykazać się Wyspiańskiemu Przybyszewskiemu i Rydlowi. Pawlikowski również pokazał ze gra aktorska to praca zespołowa, a dekoracja stanowi bardzo istotna role w całym przedstawieniu, rozszerzył również kompozycje utworów i powiększył zakres obowiązków reżysera. Oznakom awangardowości w Krakowie było również wydanie 2seri poezji K. Tetmajera, która uznano za wyznanie wiary generacji modernistycznej, jako pokolenia kryzysu światopoglądowego, wyraz poczucia braku wartości, znużenia i odrazy do świata.
2)Gazety
a)”życie” powstało w 1897 r przez Ludwika Szczepańskiego. Gazeta miała wielu dyrektorów m.in. Adama Górskiego, Ignacego Maciejewskiego, Stanisław Przybyszewski ten ostatni zrewolucjonizował gazetę ale o tym była mowa wcześniej.
b)”krytyka” pow. 1896 redaktor Wilhelm Feldman, był uwielbianą postacią kabaretu zielony balonik. Do krytyki pisali: Daszyński, Sten, Limanowski. Gazeta była podręcznym organem Feldmana w przekazywaniu swych poglądów, sądów o kulturze i sztuce. Poszerzył problematykę kulturalną i literacką.
c)”czas” pow. 1848. związany był ten tygodnik przede wszystkim z jama Michalika. Na początku było to pismo poświęcone polityce krajowej i zagranicznej oraz wiadomościami literackim. Kiedy redakcję przejął Rudolf Starzeski wprowadził wiele zmian, wręcz zrewolucjonizował gazetę. Odmłodził ją, wprowadził nowe schematy artykułów. Gazeta stała się organem polityczno-kulturalnym. W gazeta stała się od teraz propagatorem awangardowej tendencji w sztuce!

3)kawiarnie
Zanim Cukiernia Lwowska stała się przystania dla artystów w Krakowie kwitło Zycie kawiarniane. Na samym początku tylko mężczyźni mogli spędzać czas w kawiarniach! Kawiarnie były często nazywane kuźniami intelektu- Boy, gdyż przypominały spotkania towarzyskie, gdzie dyskutowano, prowadzono kłótnie dyplomatyczne często pod wpływem alkoholu. W kawiarniach nie było słychać muzyki tylko głosy dyplomatów którzy dyskutowali na znane im tematy również w kawiarnia służyła jako miejsce doskonale do uzupełnienia zaległości prasowych. Gdy zamykano 1 knajpę szło się do następnej lecz niektóre otwarty były tylko do 3 nad ranem! kiedy wybijała 3 artyści często nie było w połowie swych gorących dyskusjach. Dlatego na ratunek zagorzałym bywalcom kawiarnianego tłoku przychodziła kawiarnia:
*Rosenstock która znajdowała się naprzeciw dworca na rogu ul. Pawiej i basztowej. Kawiarnia ta była otwarta całą dobę, dlatego zawsze było tu tłoczno a alkohol lał się strumieniami! Rosenstock nie był kawiarnia czysto artystyczną.
*Kawiarnia Schmidta- troszkę inaczej się tutaj sytuacja prezentowała. Kawiarnia ta zachowała się w pamięci jako brudna, przepełniona i pełna dymu! Kiedy dobudowano szklana altana stała się ona miejscem gorących dyskusji. Bywali tu często” Włodzimierz Tetmajer, Wyspiański, Rydel.
* Sauera- znajdowała się na rogu Sławkowskiej i Szczepańskiej podobno tutaj królowa Jadwiga miewała randki z Wilhelmem. Pod koniec XIX- wstęp do tej kawiarni mieli jedynie mężczyźni, gdyż tak nakazywała tradycja. Właściciel jednak chciał obejść te tradycje i wymyślił specjalne pokoje gdzie mężczyźni mogli przebywać ze swymi damami.
*Janikowski- znajdowana się za gmachem teatru starego, dlatego często przesiadywali tu aktorzy po swych przedstawieniach. Weranda umieszczona w zielonych Plantach skupiała w cieple wieczory ludzi z jamy Michalika i Sauera. Spotykało się tu: Leona Bończa, Jana Stanisławskiego,Marie Przybyłko-Potocka.
Do 3 rzędowych kawiarni należały:
*Mleczarnia Dobrzyńskiego znajdowała się na plantach naprzeciw pałacu biskupiego u zbiegu ulic franciszkańskiej i wiślnej
* Kawiarnia Koziarska- przy placu kleparskim spotykali się tam uczniowie ASP wraz ze swymi modelami. Tania i wygodna knajpa która znajdowała się blisko uczelni.
*Secesjana- rogu rynku ul św Anny- miała tandetny szyld!, z muzyka, całość Bula w stylu wiedeńskim. To właśnie tu nastąpiła inwazja kobiet.
* Dworzec kolejowy- otwarta cala dobę, po zamknięciu jamy Michalika i innych lokali cale towarzystwo się tutaj przeniosło!
*Bodega- najpierw odbywał się tu handel winami południowymi ale później przekształciła się w kawiarnie z piwem i kiełbaskami.
* Czarny kot-do tej knajpy chodziło się jedynie w słoneczne niedziele

*Paon- zal w 1897 r przez Ferdynanda Turlińskiego. To jedna z najwspanialszych i zapamiętanych z tego okresu kawiarni zaraz obok Jamy Michalika . tutaj artyści się spotykali aby porozmawiać i wypić spora ilość alkoholu przy syto zastawionym stole. Schodzili się tutaj ludzie z krakowskiej gazety życie oraz Przybyszewski ze swymi przyjaciółmi. na początku przychodzili tu aktorzy aktorzy chcieli dobrze zjeść lecz z czasem zaczęli bywać tu artyści, malarze wiec kawiarnia musiała mieć jakaś chwytliwa nazwę. Nazwę kawiarni możemy zawdzięczać Wyspiańskiemu i Przybyszewskiemu , gdyś pewnego dnia obaj panowie siedzieli przy jednym stoliku niestety rozmowa się nie kleiła wiec Przybyszewski recytował sobie pod nosem wiersz o pawiach białych i kolorowych a Wyspiański w tym czasie cos kreślił na kartce. w pewnym momencie Przybyszewski krzyknął ze to jest to! Ze kawiarnia będzie nazywać się paw !paon!(paons-pawie). Na przełomie 1889/1890 paon już dogorywał stracił swój wdzięk i slabie od tego czasu spotykała się tu jedynie cyganeria Młodej Polski.

5) karabert ziely balonik

1.powstanie
Pochodzenie „Zielonego balonika” było przede wszystkim malarskie i artystyczne, gdyz po śmierci Matejki akademia sztuk pieknych przeszla metamorfoze!wprowadzono nowe zasady tworzenia malowano pejzaże, uzywano switla nowych barw a praca miala być zespolowa i przyjemna. Lecz nie wszytkim podbazy się nowe zasady tworzeni gdyz niektórzy studenci woli odnales się w publicystyce bądź krytyce- wlasnie tak kreślił się zarys kabaretu.
„Zielony Balonik” czerpał soki z wszystkich spraw, które się rozegrały w artystycznym Krakowie. W sklad kabaretu wchodizla glownie cyganeria przybyszewskiego.
Powstanie było dziełem szczęśliwego natchnienia. W stolik malarskim rzucił hasło „kabaretu artystów” Jan August Kisielewski, Data inauguracji : jesień 1905.

3. tworczosc
Był to raczej klub artystów, który urządzał swoje wieczory od czasu do czasu. Zebrania zaczynały się około północy, po premierze teatralnej, która z reguły odbywała się wówczas w soboty. Część „kabaretowa” trwała mniej więcej do trzeciej rano; część towarzyska znacznie dłużej.... Programu nie powtarzało się nigdy, każdy wieczór był premierą. Wstęp był bezpłatny, natomiast obowiązywało bardzo ściśle zaproszenie, bez którego nikt się na salę dostać nie mógł. . Sala zebrań była bardzo mała, obejmowała jakieś sto do stu dwudziestu osób, przy czym już było straszliwie ciasno, część stała w otwartych drzwiach, niemal w bramie. Rdzeń publiczności stanowiły przeważnie te same osoby: była to elita Krakowa, profesorowie Akademii Sztuk Pięknych, artyści i ich przyjaciele. Zajmowano się wysmeiwaniem danych rzecyz który dzialy się w Krakowie dlatego kabaret miał odorbine pikanterii co nie każdemu się podobalo. Kiedy występy zaczely odbywac się w jamie Michalika matrony i plotkary puszczaly plotki o tym ze maja się tam odbywac nie tylko spektakle ale i również orgie!kabaret był pupilkiem Krakowa kiedy w innych miastach były hasla precz z kabaretem krk nadal go uwielbial!to dzieki zielonemu balonikowi przyszla moda w Galicji na tworzenie się wlasnych kabarecikow. Kabaret szydzil również z dziwact Krakowa ale mieszkancom to nieprzeszkadzalo kabaret również dal poszaczek szopkom polityczno-satryczycnym. Tradycje "Zielonego Balonika" podtrzymują odbywające się tu występy krakowskiego kabaretu satyrycznego. Obecnie SA tu organizowane wieczorki poetyckie, nocne kocerty wernisaże a także zadrzaja się zbiorki pieniędzy!

6)jama Michalika
Jama Michalika
Jama Michalika (ul. Floriańska 42) (rok założenia 1895) to historyczna już kawiarnia, która z początkiem XX wieku była ulubionym miejscem spotkań krakowskiej bohemy - malarzy, poetów i literatów z grupy "Młoda Polska". Nazwa kawiarni jest żartobliwym przekształceniem nazwiska dawnego jej właściciela, cukiernika Jana Michalika. Do stałych bywalców tego lokalu należeli między innymi: Boy - Żeleński, K. Sichulski, K. Frycz, J. Mehoffer. W latach 1905 - 1912 w kawiarni tej powstał i działał słynny krakowski kabaret literacki pod nazwą "Zielony Balonik", a także satyryczny teatrzyk kukiełkowy, którego sceną była szopka krakowska, ustawiona w jednej z sal Utalentowani bywalcy kawiarni, wybitni krakowscy malarze i poeci ozdobili jej ściany malowidłami, zabawnymi karykaturami i wierszami, nadając wnętrzu niepowtarzalny nastrój. Obecne urządzenie "Jamy" wzorowane jest na dawnym, projektowanym przez wybitnego scenografa krakowskiego, Karola Frycza. 1marca 1918 michalik sprzedal kawiarnie Romanowi Madejskiemu i Franciszkowi Trzasce.
7)cyganeria
Okres modernizmu charakteryzował się specyficzną atmosferą obyczajową i kulturową szczególnie w środowisku artystów. Prowadzili oni specyficzny i dziwny tryb życia. Wielbiono ich i naśladowano lub odrzucano i tępiono. Środowisko modernizmu to cyganeria artystyczna. Bohem (fr.boheme). W przenośni określenie to oznacza człowieka pędzącego życie włóczęgi, który nie troszczy się o jutro, żyje dniem dzisiejszym czerpiąc z niego radość, nie ma stałego miejsca zamieszkania.Cyganeria agresywnie odnosiła się do norm wartościowania i postępowania. Podkreślali swą inność (styl bycia, język, strój). Kwestionowali reguły społeczne. Mieli konflikt z filistrami.Życie bohemy zaczynało się o zmierzchu, a kończyło nad ranem. Nosili, często dziurawe, peleryny. Był to symbol dekadenta. Prowokacje wobec filistrów. Stylizacja na odmienność obyczajową. Za pobyt w kawiarni płacili malując ściany. Uważali się za osoby nieprzeciętne, wybitne, indywidualne, wielkich ponad wszystko.

STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI
Prowadził ekscentryczny tryb życia. Lubował się w kształtowaniu samego życia. Nazywano go szatanem, księciem ciemności. Jego uczniowie byli potępieńcami. Posiadał wpływ osobisty i literacki. Ze swoją kochanką Martą miał pięcioro dzieci, byli biedni. Bardzo go kochała. Odwzajemniał to uczucie, ale jej pospolitość nudziła go. Poznał Dagnę Jael, muzę artystów, zakochał się ze wzajemnością. Marta Felder popełniła dlatego samobójstwo. Podejrzano go o morderstwo, ale został uniewinniony kilka lat później. Dagna została zabita przez kochanka. Stał się alkoholikiem by ukoić ból. Alkohol łączył z muzyką.





8) 1900 r - w podkrakowskich Bronowicach odbyło się słynne wesele młodopolskie L. Rydla i J. Mikołajczykówny. Wydarzenie to stanowi temat słynnego dramatu S. Wyspiańskiego "Wesele".
1901 r - w mieście kursują pierwsze elektryczne tramwaje.
1904 r - prezydentem miasta został Juliusz Leo
1904 r - Stanisław Wyspiański projektuje strój dla słynnego krakowskiego Lajkonika.
1905 r - powstaje pierwszy polski kabaret "Zielony Balonik" - jest to szczyt okresy tzw. Młodopolskiego
1905 r - Austriacy opuszczają koszary na Wawelu
1906 r - powstanie pierwszych klubów sportowych "Cracovii" i "Wisły"
1910 r - na Placu Matejki staje Pomnik Grunwaldzki.
1911r.- Barbarzyńcy i wandale austriaccy opuszczają całkowicie zdewastowany przez siebie zamek królewski oraz całe wzgórze wawelskie
1912 r - powstają kina Wanda i Uciecha
1914 r - z krakowskich Oleandrów wyrusza I Kampania Kadrowa W okresie I Wojny Światowej Kraków jest głównym ośrodkiem politycznym Polski. To tutaj działa Naczelny Komitet Narodowy.
1915 r - samodzielne dotąd miasto Podgórze zostaje włączone administracyjnie do Krakowa. Od tej pory Kraków zlokalizowany jest po obu stronach Wisły.