Umowa międzynarodowa- wygaśnięcie .

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej.
?
Spis treści
Wstęp. 2
Zakres czasowy obowiązywania i stosowania umowy międzynarodowej. 3
Reguły dotyczące wygaśnięcia umowy międzynarodowej. 4
Przyczyny wygaśnięcia umowy międzynarodowej. 4

Wstęp.

?Prawo traktatów jest klasyczną dziedzina prawa międzynarodowego, która nie podlega gwałtownym zmianom. W szczególności trwałe okazało się to prawo w wersji skodyfikowanej w formie ?reżimu wiedeńskiego? ujętego w trzy konwencje ?.
Umowa międzynarodowa jest jedną z najstarszych instytucji prawa międzynarodowego. Powstała w chwili, gdy państwa odczuły konieczność nadania określonych ram swej wzajemnej współpracy, ustalenia w wyraźnej formie pewnych reguł, postanowień na przyszłość.
Umowa międzynarodowa to zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, które wywołuje skutki prawne . Pojęcie umowy międzynarodowej zostało określone w art. 2 ust. 2 lit. a konwencji wiedeńskiej z 1969 r. w następujący sposób: ? << Traktat >> oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie czy w dwóch lub więcej dokumentach, bez względu na jego szczególną nazwę?.
Normy prawne dotyczące zawierania umów międzynarodowych, ich obowiązywania i stosowania mają przed wszystkim charakter zwyczajowy.
Zakres czasowy obowiązywania i stosowania umowy międzynarodowej.

Umowa międzynarodowa pozostaje w mocy przez okres ograniczony z jednej strony momentem jej uprawomocnienia się , z drugiej zaś momentem jej wygaśnięcia i w zasadzie jest w tym czasie stosowana . Jednakże pojęcia obowiązywania umowy międzynarodowej, jej wejścia w życie i stosowania nie są identyczne oraz nie zawsze zbieżne w czasie. Umowa, która wygasła, nie wiąże już stron, nie stanowi już źródła praw i zobowiązań. Zgodnie z art. 70 konwencji wiedeńskiej, wygaśnięcia traktatu pociąga za sobą zwolnienie strony od obowiązku dalszego jego wykonywania. Wygaśnięcie umowy jest terminem dwuznacznym. Może odnosić się do umowy jako takiej i oznaczać wygaśnięcie umowy w ogóle ( jest to tzw. Bezwzględne wygaśnięcie umowy) lub odnosić się tylko do sytuacji jednej ze stron i oznaczać wygaśnięcie umowy tylko w stosunku do danego państwa ( jest to tzw. Względne wygaśnięcie umowy) . Działania poszczególnych stron umowy , w wyniku którego umowa dla danego, konkretnego państwa przestaje być obowiązująca, określa się mianem wypowiedzenia umowy lub mianem wycofania się z umowy. Konwencja wiedeńska używa obu terminów, żadnego jednak nie definiując. Z reguły umowy międzynarodowe zawierają klauzule dotyczące wypowiedzenia ich przez strony i określające tryb, w jakim powinno to nastąpić. Istnieją jednak umowy, w których brak jest tego rodzaju klauzuli; jest to reguła w odniesieniu do pewnych kategorii umów, jak np. umów zawieranych na krótki okres czasu lub ustalających stan rzeczy (np. traktaty pokoju, umowy kodyfikujące prawo międzynarodowe). Jeśli na skutek wypowiedzenia umowy liczba państw związanych umową wielostronną spadnie poniżej liczby niezbędnej dla wejścia w życie, umowa wygasa tylko wówczas, gdy w samej umowie tak ustalono. Często w umowach stosuje się klauzule prolongacyjne (np. jeśli jedna ze stron nie złoży na 12 miesięcy przed upływem mocy obowiązującej umowy oświadczenia o wypowiedzeniu, umowa pozostanie w mocy na okres następnych 5 lat).Klauzule dotyczące wypowiedzenia często przewidują, że wypowiedzenie będzie prawnie skuteczne po pewnym czasie (np. po 6 miesiącach od notyfikacji). Jeśli umowa nie określa trybu wypowiedzenia, notyfikacja dotycząca zamiaru wypowiedzenia umowy powinna być złożona co najmniej na 12 miesięcy naprzód. Dokument wypowiedzenia powinien być sporządzony na piśmie i skierowany do pozostałych stron umowy. Jeżeli dokument ten nie jest podpisany przez ?szefa? państwa, szefa rządu lub ministra spraw zagranicznych, przedstawiający go przedstawiciel państwa może być wezwany do okazania pełnomocnictwa.

Reguły dotyczące wygaśnięcia umowy międzynarodowej.

Na ogólne reguły dotyczące wygaśnięcia umowy i jej wypowiedzenia zasadniczy wpływ ma zasada pacta sunt servanda. Z zasady tej należy wyprowadzić domniemanie mocy obowiązującej umowy międzynarodowej . Kolejną reguła jest fakt, że niedopuszczalne jest jednostronne decydowanie o mocy wiążącej umowy. Oznacza to , że strona umowy może wypowiedzieć umowę lub się z niej wycofać- po warunkiem ze postanowienia umowy przewidują takie działanie- za możliwe. Konwencja wiedeńska dopuszcza podzielność postanowień traktatu. Chodzi tu o taką sytuację gdy przyczyna wygaśnięcia traktatu dotyczy tylko niektórych jego postanowień, wtedy można dopuścić do tego by część postanowień traktatu nadal obowiązywała. Zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych nie stanowi podstawy wygaśnięcia traktatu lub zawieszenie jego działania . Wg art. 63 konwencji wiedeńskiej zerwanie tych stosunków nie wpływa na stosunki prawne między stronami traktatu.
Przyczyny wygaśnięcia umowy międzynarodowej.

Przyczyny wygaśnięcia umowy międzynarodowej możemy podzielić na przewidziane w samej umowie oraz przyczyny nie przewidziane w jej postanowieniach.
Do przyczyn wygaśnięcia umowy przewidzianych w jej postanowieniach należy zaliczyć:
? Upływ czasu,
? Spełnienie się warunku rozwiązującego,
? Wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami,
Jest to tylko zestaw przyczyn występujących w praktyce ? tak naprawdę lista tych przyczyn jest listą otwartą.
Upływ czasu, na jaki zawarto umowę.
Jest to najczęstszy i najbardziej zwykły przypadek wygaśnięcia umowy międzynarodowej. W większości umów obecnie zawieranych ? pojawia się okres obowiązywania umowy. Ze względu na okres trwania umowy wyróżniamy umowy krótkoterminowe i długoterminowe. Z upływem tego okresu kończy się okres trwania umowy. Umowa są zawierane na bardzo różny okres ? z reguły jednak nie krótszy niż rok. Umowy zawierane na okres krótszy, np. 5 lat- zawierają tzw. klauzule prolongacyjną, pozwalającą na milczące przedłużenie czasu trwania umowy.
Spełnienie warunku przewidzianego w umowie.
Tak jak poprzednia przyczyna była bardzo popularna, tak ta ? jest bardzo rzadko spotykana. Państwa bardzo rzadko zwierają umowę, w której przewidują nastąpienie jakiegoś faktu jako warunku wygaśnięcia umowy. Bywa on zwykle przewidziany obok postanowienia dotyczącego czasu trwania umowy. W przypadku umów wielostronnych ? warunkiem wygaśnięcia bywa spadek liczby stron poniżej ustalonego minimum. Warunek wygaśnięcia umowy może mieć charakter dorozumiany.
Wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami.
W większości przypadków państwa przewidują w sposób wyraźny w jednej z klauzul końcowych umowy możliwość jej wypowiedzenia. Nie występują w umowach krótkoterminowych , umowach ustalających pewien określony status, np. w umowach granicznych czy traktach pokoju, nie występują też w umowach kodyfikujących prawo międzynarodowe oraz statutach organizacji międzynarodowych. Klauzule dotyczące wypowiedzenia umowy międzynarodowej bywają różnie formułowane, zwykle przewidują one tryb w jakim powinny być wypowiadane ( z reguły w drodze notyfikacji złożonej wszystkim stronom umowy lub depozytariuszowi) oraz wyznaczają czas , jaki musi upłynąć aby wypowiedzenie nabrało skuteczności prawnej. Jeśli chodzi o kompetencje oświadczenia woli państwa w kwestii wypowiedzenia umowy, obowiązują podobne reguły, co w odniesieniu do kompetencji wyrażania zgody na związanie umową. Art. 67 konwencji wiedeńskiej stanowi, iż dokument wypowiedzenia musi być podpisany przez głowę państwa, szefa rządu ministra spraw zagranicznych; w innych przypadkach przedstawiciel państwa składający taki dokument musi okazać odpowiednie pełnomocnictwo.
W prawie polskim zastosowanie do tej zasady przedstawia art. 89 ust.1 Konstytucji z 1997 r. gdzie wyraźnie jest zaznaczone, że umowy mają być w takim samym trybie uchwalane i wypowiadane.
Do przyczyn nieprzewidzianych w postanowieniach umowy zaliczamy :
? Zgodna wola wszystkich stron umowy,
? Całkowite wykonanie umowy,
? Zniknięcie podmiotu- strony umowy,
? Zniknięcie przedmiotu umowy,
? Zasadnicza zmiana okoliczności ( klauzula rebus sic stantibus),
? Naruszenie umowy przez partnera,
? Trwała niemożność wykonania umowy,
? Niezgodność z nowo powstałą normą imperatywną ( ius cogens),

Jest to dość skomplikowane zagadnienie, jeżeli wygaśnięcie umowy następuje za zgodą wszystkich stron umowy lub w wyniku zdarzeń całkowicie obiektywnych, które nie mogą podlegać różnym ocenom, wówczas sytuacja prawna jest jasna. Jeżeli natomiast dochodzi do niego w wyniku działania nie wszystkich kontrahentów, wówczas może dojść do sporu, gdyż, kierując się swoimi interesami, państwa mogą odmiennie oceniać zasadność i legalność doprowadzenia do wygaśnięcia umowy międzynarodowej.
Zgodna wola wszystkich stron umowy.
Każda umowa ? obojętnie jakiej treści- może zostać uznana za wygasłą- jeśli tylko zgodzą się na to wszystkie strony tej umowy. Podkreślenie wymaga jednak fakt, że musi to być zgodna wola- wszystkich państw. Zgoda stron- czy to na wycofanie się z traktatu, czy na jego wygaśnięcie- może być oświadczona w sposób wyraźny lub wyrażona w sposób dorozumiany.
Całkowite wykonanie umowy.
Umowa, której przedmiotem jest ustalenie określonych reguł działania czy postępowania na przyszłość nigdy nie jest wykonana- może być spełnienie jednej lub kilku czynności wymiernych, dających się całkowicie wykonać np. umowy dotyczące zapłacenia odszkodowania , restytucji mienia etc. . Zasada jest taka, że po wykonaniu danego zobowiązania ? czy też postanowienia, umowa w naturalny sposób przestaje obowiązywać- ponieważ spełniła już swój zasadniczy cel, dla którego była formułowana.
Zniknięcie podmiotu-strony umowy.
Znikniecie podmiotu może być rozumiane w dwojaki sposób. Po pierwsze jest to sytuacja kiedy strona umowy przestaje istnieć ? znika. Może się tak wydarzyć w przypadku wyspy, która zostaje zalana. A druga kwestia dotyczy zniknięcia państwa w sensie prawnym ? a więc np. przejęcie władzy na terytorium strony umowy przez inne państwo. Tu możemy jeszcze dochodzić kwestii przejęcia praw i obowiązków - przez sukcesora. Natomiast konwencja wiedeńska pozostawia te zagadnienia poza obszarem swoich postanowień.
Zniknięcie przedmiotu umowy.
Trwałe zniknięcie przedmiotu umowy powoduje automatyczne jej wygaśnięcie. Umowa traci rację bytu w sposób trwały , niezależny od woli jej stron. Taką obiektywnie łatwą do ustalenia przyczynę wygaśnięcia umowy należy odróżnić od trwałej niemożności wykonywania umowy.
Zasadnicza zmiana okoliczności (klauzula rebus sic stantibus)
Klauzula ta z oznacza, że umowa powinna być uznana za wygasłą ? jeśli dojdzie do zasadniczej zmiany okoliczności istniejących w czasie jej zawierania. Doktryna wychodzi naprzeciw potrzebom wynikającym z rozwoju stosunków międzynarodowych, zapewniając możliwość dostosowania warunków traktatowych do nowych warunków i okoliczności. Zasada ta jest pewnym ograniczeniem innej zasady prawa traktatowego ? tj. zasady pacta sunt servanda., wpływając na zmniejszenie stabilności stosunków traktatowych. Art. 62 konwencji wiedeńskiej stanowi właśnie o zasadniczej zmianie okoliczności ? powstaje bowiem pytanie co można nazwać zmianom istotną- i kto powinien o tym stanowić? Postanowienie jest sformułowane w formie zakazu , od którego przewidziano wyjątki. Konwencja przewiduje dwojakiego rodzaju ograniczenie stosowanie klauzuli rebus sic stantibus. Po pierwsze, państwo nie może się na nią powołać w przypadku, gdy chodzi o traktat ustanawiający granicę. Po drugie, na zasadniczą zmianę okoliczności nie może się powołać strona, która sama tę zmianę spowodowała, działając przy tym w sposób sprzeczny z prawem międzynarodowym- obowiązującym między stronami.
Naruszenie umowy przez partnera.
Jeżeli jedna ze stron narusza umowę i nie wykonuje jej postanowień, trudno żądać od drugiej strony przestrzegania umowy. Jeżeli nie można zmusić kontrahenta do przestrzegania i stosowania umowy, można umowę uznać za wygasłą. Trudno jest jednoznacznie określić to jakiego naruszenia musi dojść by podjąć tak radykalne środki. Stopień naruszenia może być różny- począwszy od stopnia bardzo znikomego ? kończąc ? na działaniu całkowicie sprzecznym z postanowieniami umowy. Art. 60 konwencji wiedeńskiej- daje prawo do żądania uznania umowy za wygasłą ? w przypadku istotnego naruszenia. Pojęcie istotnego naruszenia traktatu ? konwencja ( art. 60 ust.3 ) sprecyzowała jako nie przewidziane w niej odrzucenie traktatu lub naruszenie takiego postanowienia traktatu , które jest istotne dla osiągnięcia przedmiotu i celu traktatu. Ust. 2 odnosi się do traktatów wielostronnych ? gdzie pozostałe państwa mogą w drodze jednomyślnego porozumienia , uznać traktat w całości lub w części za wygasły- lub zawiesić jego działanie bądź w stosunku do państwa naruszającego traktat, bądź między wszystkimi stronami. Państwo, którego partner narusza umowę, może podjąć środki odwetowe. Środki mogą mieć charakter retorsji, a więc działań z natury rzeczy legalnych choć nieprzyjaznych, lub charakter represaliów.
Trwała niemożność wykonywania umowy.
Zgodnie z art. 61 konwencji wiedeńskiej , strona traktatu może powołać się na niemożność wykonania traktatu jako na podstawę żądania , by uznać go za wygasły lub wycofać się z niego. Niemożność wykonywania musi być trwała; musi wynikać z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu, który jest niezbędny dla wykonania traktatu- przez jedną ze stron. Nie może się na tą podstawę strona, która sama przez swe nielegalne postępowanie doprowadziła do takiej sytuacji,gdzie doszło do trwałego zniszczenia przedmiotu.
Niezgodność z nowo powstałą normą ius cogens.
Art. 64 konwencji wiedeńskiej stanowi: ? Jeżeli powstanie nowa, imperatywna norma powszechnego prawa międzynarodowego, jakikolwiek istniejący traktat sprzeczny z tą normą staje się nieważny i wygasły.? Sposób, w jaki sformułowano to postanowienie, sugeruje, że jest to przyczyna powodująca automatyczne wygaśnięcie, nie zaś tylko podstawa domagania się by uznać umowę za wygasłą. Jednakże wobec faktu, że nie ma powszechnie obowiązującego katalogu norm imperatywnych, w gruncie rzeczy jest to tylko postawa żądania , by umowę uznać za nieważną i wygasłą.
Wypowiedzenie umowy nie przewidziane w jej postanowieniach.
Jeżeli dochodzi do sytuacji kiedy umowa zostaje wypowiedziana- z przyczyn nie przewidzianych w jej postanowieniach- dochodzi do naruszenia fundamentalnej zasady pacta sunt servanda. Dlatego jest to bardzo kontrowersyjne zagadnienie. Wśród wielu przedstawicieli nauki prawa międzynarodowego ? jest to zachowanie niedopuszczalne. Ale są też zwolennicy koncepcji, która wprowadza domniemanie legalności jednostronnego wypowiedzenia. Argumentem przemawiającym za tym jest fakt posiadania suwerenności przez każde z państw.
Wygaśnięcie wskutek zawarcia późniejszej umowy.
Może się zdarzyć , że państwa zawrą umowę, która jest w oczywisty sposób nie do pogodzenia z wcześniejszą. Konwencja wiedeńska przewiduje taką możliwość w art. 59. Zastrzeżenia dotyczą tego by umowa dotyczyła tego samego przedmiotu ? i zawarły ją strony te same co przy wcześniejszej umowie. Musi jasno wynikać z nowej umowy, że została ona zawarta by uregulować dane zagadnienie jeszcze raz ? w sposób pełniejszy, zmieniony.