Higiena i choroby układu krążenia.
Higiena to nauka zajmująca się obserwacją i badaniem zależności pomiędzy życiem i zdrowiem człowieka, a czynnikami środowiska zewnętrznego.
Znajomość zasad higieny, a szczególnie higieny osobistej, jest przydatna w pielęgnowaniu zdrowia i w zapobieganiu wielu chorobom. Bardzo ważna jest higiena całego ciała, noszenie właściwej odzieży, dobrego i wygodnego obuwia oraz zdrowy tryb życia – aktywność, odpoczynek i sen.
Główną przyczyną największej liczby zgonów w Polsce są choroby układu krążenia.
Układ krążenia jest zamkniętym systemem rur, w którym centralnie umieszczone serce nieustannie przepompowuje krew z żył do tętnic.
Wyróżniamy dwa obiegi krwi: obieg płucny (mały), który zaopatruje krew w tlen i obieg obwodowy (duży), który rozprowadza utlenowaną krew po całym organizmie. Objętość krwi przepływającej przez dane narządy lub tkanki nie jest stała i zależy od doraźnych potrzeb organizmu. Przepływ krwi zmienia się wraz ze zmianą ciśnienia tętniczego i oporu naczyniowego.
Układ krążenia nazywamy układem transportowym, bowiem niezbędne dla życia człowieka ciała wraz z krwią przenoszone są drogą naczyń krwionośnych do komórek całego organizmu. Krążąca krew oczyszcza otoczenie komórek z produktów przemiany materii i transportuje je do narządów wydalniczych, a tkankom przynosi tlen i substancje odżywcze.
Ważna jest również funkcja regulacyjna układu krążenia, która polega na doprowadzaniu do tkanek całego ciała hormonów i witamin regulujących procesy życiowe organizmu.
Serce jest samoczynnie i rytmicznie pracującą pompą mięśniową. Zasadniczym jej działaniem jest przetaczanie krwi z żył do tętnic i utrzymywanie w tętnicach odpowiedniego ciśnienia, dzięki któremu zapewniony jest stały przepływ krwi przez tętnice i żyły, a przede wszystkim przez ogromną sieć naczyń włosowatych. Ogromna praca serca wymaga dostarczeniu mu obfitej ilości tlenu. Warunek ten spełniają naczynia wieńcowe (tętnice i żyły), dzięki którym mięsień sercowy jest odpowiednio ukrwiony. Choć waga serca równa jest jedynie 1200 wagi całego ciała, aż 110 całej krwi tętniczej kierowana jest do serca poprzez tętnice wieńcowe.
Choć podstawą czynności serca jest jego automatyzm, nie może ono samo regulować swej czynności w stopniu odpowiadającym potrzebom organizmu. Wszystkie bardziej precyzyjne mechanizmy regulacji czynności serca są mechanizmami pozasercowymi. Dzięki działaniu tych mechanizmów czynność serca może ulec znacznemu przyśpieszeniu, np. podczas wykonywania pracy fizycznej, kiedy to organizm potrzebuje wzmożonego wysiłku. Po jego zakończeniu czynność serca ulega zwolnieniu i powraca do normy.
Krew może krążyć w układzie sercowo-naczyniowym dzięki odpowiedniemu ciśnieniu wytwarzanemu podczas pracy serca. Ciśnienie to musi ciągle pokonywać opór naczyniowy przeciwstawiający się ruchowi. Wysokość ciśnienia krwi w aorcie zależy od dwóch zasadniczych czynników:
- od intensywności pracy serca
- od wielkości sumy oporów naczyniowych
Warunkiem sprawności układu krążenia jest równoległy z właściwą pracą serca prawidłowy stan naczyń krwionośnych pod względem szerokości ich światła oraz kurczliwości i grubości ściany w danym odcinku naczynia.
Do najbardziej rozpowszechnionych chorób układu krążenia należą:
- nadciśnienie tętnicze
- niewydolność krążenia (dychawica sercowa)
- niewydolność krążenia pochodzenia obwodowego (wstrząs lub zapaść)
- choroba wieńcowa
- zawał serca
Jeśli krew wypływająca z serca ma wyższe ciśnienie niż 14090 mmHg, to stan ten określamy nadciśnieniem.
Z punktu widzenia klinicznego wyróżniamy nadciśnienie tętnicze pierwotne i wtórne. Istotą nadciśnienia pierwotnego jest nadmierny wzrost ciśnienia tętniczego bez uchwytnej przyczyny (czynniki dziedziczno -genetyczne, zaburzenia nerwicowe, stałe napięcie psychiczne, zaburzenia snu). Natomiast w nadciśnieniu wtórnym oprócz objawów pierwotnych chory odczuwa bóle i zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia pamięci. Jeżeli ciśnienie nie jest kontrolowane i obniżane, dochodzi niekiedy do ostrej niedomogi serca w postaci, np. obrzęku płuc, niedowładów, porażeń. Wśród głównych przyczyn nadciśnienia tętniczego lekarze wymieniają miażdżycę tętnic. Leczenie nadciśnienia wymaga ścisłej współpracy z lekarzem. Każda osoba, która choruje na nadciśnienie powinna regularnie je mierzyć, zażywać regularnie przepisane przez lekarza leki, nie rezygnować z aktywności ruchowej.
Zapobieganie i leczenie wysokiego ciśnienia wymaga zmiany w żywieniu, zwłaszcza u osób otyłych. W diecie nadciśnieniowców nie powinno brakować warzyw, orzechów, suszonych owoców, ziemniaków, ryżu i ryb, natomiast powinniśmy ograniczyć spożywanie soli, której nadmierne ilości wchłaniają się do krwi, gdzie wiąże wodę i zwiększa ciśnienie w tętnicach.
Inną groźną chorobą układu krążenia jest jego niewydolność.
To dysproporcja między faktycznym zapotrzebowaniem na tlen ze strony mięśnia sercowego a możliwością jego dostarczenia. Każda sytuacja, która zwiększa pracę serca i tym samym zapotrzebowanie na tlen może pogłębić trudności w „pobraniu”, a następnie dostarczeniu tlenu do serca. Jeśli dojdzie do takiej trudności mówimy o niewydolności krążenia sercowej.
Dychawica sercowa jest jej szczególnym rodzajem. Przejawia się ona nagłym przekrwieniem płuca wywołującym nagłą duszność. Choroba ta występuje zwykle napadowo, często po wysiłku fizycznym lub też w przypadku przewlekłej niewydolności. Napad duszności trwa kilka minut, a czasem kilka godzin. Ból jest ugniatający lub ściskający, promieniujący zazwyczaj do lewego barku i lewego ramienia. Choremu towarzyszy ogólny niepokój, wrażenie jakby kołatania serca, brak tchu.
Podstawowym warunkiem przyspieszenia poprawy w czasie ataku bólowego jest zachowanie psychicznego i fizycznego spokoju. Leczenie polega na podawaniu środków nasercowych i tlenu. Jednak nie należy każdego bólu w okolicy przedsercowej lub za mostkiem utożsamiać z zawałem mięśnia sercowego. Niemniej silne, zwłaszcza powtarzające się bóle w okolicy serca powinny być sygnałem grożącego niebezpieczeństwa.
Zakłócenie prawidłowego krążenia krwi może być niewydolnością krążenia pochodzenia obwodowego (pozasercowego). Zakłócenie to polega na tym, że w układzie naczyniowym zmniejsza się charakterystyczny stan napięcia naczyń krwionośnych, który pozwala na przeprowadzenie krwi przez sieć naczyń krwionośnych. Powoduje to znaczne zwolnienie prądu krwi, a nawet jego zatrzymanie w niektórych odcinkach ciała.
Przejawem ostro przebiegającego stanu niewydolności krążenia obwodowego może być wstrząs lub zapaść. Chory wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej i leczenia – środkami pobudzającymi oddychanie i krążenie (kofeina, koramina).
Następną bardzo niebezpieczną chorobą jest choroba wieńcowa.
Początek jej bywa różny. Może ujawnić się niespodziewanie nawet u osoby cieszącej się dobrym zdrowiem. Częściej jednak pacjenta skłaniają dolegliwości do pójścia do lekarza.
Choroba wieńcowa charakteryzuje się napadami bólów w okolicy serca lub za mostkiem, będących objawem niewspółmierności pomiędzy pracą serca a jego ukrwieniem.
Istotną przyczyną są zmiany miażdżycowe tętnic. Złogi osadzające się na ściankach naczyń krwionośnych stopniowo twardnieją. Tętnice stają się coraz węższe i mniej elastyczne. Dopływ krwi do serca jest znacznie utrudniony.
Choroba wieńcowa może przejawiać się jako dusznica bolesna lub zawał serca. Ból występuje często po wysiłku lub zdenerwowaniu. Towarzyszą jemu objawy zaburzeń w przewodzie pokarmowym i uczucie lęku. W czasie napadu chory jest blady a ciało pokryte jest zimnym potem. Ciężkość objawów zależy od stopnia niedokrwienia mięśnia sercowego. Im mniejsza możliwość doprowadzenia potrzebnej krwi do serca, tym objawy są silniejsze. Dla oceny zmian ważne jest badanie EKG.
W czasie napadu dusznicy bolesnej podaje się silne środki rozszerzające naczynia wieńcowe (nitrogliceryna). Zapobieganie polega na uregulowaniu warunków życia i pracy.
Zawał serca można uważać za końcowe stadium występującej niewydolności krążenia.
Istotą zawału serca jest całkowite zamknięcie światła jakiegoś naczynia w sercu, czego następstwem jest zupełne przerwanie dopływu krwi, a tym samym dostarczania tlenu do mięśnia sercowego. Wynikiem tego procesu jest martwica tkanki.
Wielkość zawału serca zależy od wielkości światła naczynia I lokalizacji tętnicy wieńcowej, w którym miejscu uległ przerwaniu przepływ krwi. Jeśli obszar martwicy jest znaczny – następuje nagły zgon, jeśli stosunkowo nieduży – powstaje charakterystyczny zespół objawów:
- silny, dławiący ból za mostkiem trwający kilka godzin do 2 dni
- ogromny lęk
- przyspieszone tętno, słabo napięte
- ból promieniujący w kierunku szyi
- blada twarz, pokryta zimnym potem
Chory zwykle znajduje się w stanie silnego wstrząsu. Stan ten jest bezpośrednim zagrożeniem życia. Powtarzające się zawały mogą doprowadzić, wskutek ścieńczenia mięśnia serca, do powstania tętniaka serca.
Jeśli chory wyjdzie ze stanu wstrząsu, wówczas proces chorobowy ma następujący przebieg: niedokrwiona część mięśnia sercowego obumiera, podlega procesowi rozpadowemu, stopniowemu wsysaniu się, a następnie zbliznowaceniu. Ten proces trwa od 3 do 6 tygodni. Chory wymaga idealnego spokoju I starannego leczenia.
Rokowanie po przebytym ostrym zawale jest zawsze ostrożne aż do 4 tygodni po napadzie. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo takich powikłań, jak:
- zatory w krążeniu płucnym lub wielkim
- pęknięcie serca
- zatrzymanie pracy serca
- migotanie komór
- nieodwracalny wstrząs
- ostry obrzęk płuc
Zawały częściej występują u mężczyzn (ok. 80%), najczęściej w spoczynku, a w ciągu doby najwięcej zdarza się w godzinach rannych.
Możliwości zapobiegania chorobom układu krążenia są stosunkowo duże I realne. Ważne jest wykrywanie wszelkich stanów chorobowych I skuteczny nadzór chorych w celu nie dopuszczenia do ostrych I przewlekłych niewydolności krążenia. Około 10% zawałów przebiega bez pojawienia się jakichkolwiek oznak.
W zapobieganiu chorobom układu krążenia pomogą:
- nie palenie papierosów
- systematyczne pomiary ciśnienia tętniczego
- właściwa dieta (nadwaga, cukrzyca, poziom cholesterolu)
- unikanie stresów
- właściwy wysiłek fizyczny
- właściwa higiena (odpoczynek I sen)
Choroby układu krążenia są główną przyczyną największej liczby zgonów. Na to schorzenie cierpi co 10 Polak I co 7 Polka. Mówiąc najkrócej – jesteśmy w światowej czołówce.
Prognozy na najbliższą przyszłość są zatrważające, jeśli uświadomimy sobie, że wiek ludzi dotkniętych chorobami układu krążenia systematycznie obniża się.
Nawet przenikliwy sygnał karetki Pogotowia Ratunkowego niepostrzeżenie stał się nieodłączną składową hałasu ulicznego, a coraz częstsze przypadki zawału serca wśród bliskich I znajomych, w sposób niezauważalny wzrosły w nasz powszedni dzień pełen gonitwy I stresu.