Stanisław August Poniatowski jako mecenat kultury Oświecenia w Polsce
Stanisław August Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 roku w Wołczynie. Był synem Konstancji i Stanisława Poniatowskiego, kasztelana krakowskiego. Z początku sprawował urząd stolnika litewskiego, w 1764 roku został królem Polski. Zmarł w 1798 w Petersburgu - był to ostatni król Polski.
Nie ulega wątpliwości, że położył duże zasługi w dziedzinie kultury i oświaty. Z inicjatywy króla powstał w 1765 roku pierwszy teatr publiczny, a w 1779 Teatr Narodowy w Warszawie. Pierwsze przedstawienie odbyło sie 19listopada 1765 roku. Premiera "Natręci" Józefa Bielawskiego. Od tego czasu do końca XIX wieku teatr w Warszawie pozostał najważniejszą sceną krajową. Teatr pełnił funkcję propagandową dla obozu reform, specjalizował się w komedii politycznej; sukcesy osiągnął za urzędowania Wojciecha Bogusławskiego.
W marcu 1765 roku, wraz z Ignacym Krasickim i Franciszkiem Bohomoclem założył tygodnik "Monitor", w którym pisali m.in. o potrzebie poprawy stanu życia chłopów i tolerancji religijnej.
Król organizował tzw. obiady czwartkowe, czyli zebrania dla ludzi uczonych, pisarzy i artystów. Częstymi gośćmi byli: poeta i historyk Adam Naruszewicz, poeta Stanisław Trembecki, satyryk i komediopisarz Franciszek Zabłocki, twórca teatru narodowego Wojciech Bogusławski i inni. Spotkania odbywały się w Zamku królewskim w Warszawie, a od 1770 w Łazienkach.
Król Stanisław August Poniatowski założył w 1765 roku w Warszawie Szkołę Rycerską. Była to placówka oświatowa, mająca na celu przygotowanie oficerów do armii i młodzieży szlacheckiej do służby wojskowej i cywilnej. Program obejmował 4 lata kształcenia ogólnego (takie przedmioty jak: historia, język francuski, niemiecki, fizyka, ekonomia, prawo) do tego 2 lata kształcenia zawodowego. Hymnem szkoły był utwór Ignacego Krasickiego "Święta miłości kochanej ojczyzny". Do wychowanków należeli m.in. Tadeusz Kościuszko, J.u.Niemceiwcz, J. Sowiński. Szkołę rozwiązano w 1794 roku.
W 1773 utworzono Komisję Edukacji Narodowej (KEN), by zreformować szkolnictwo w Polsce. Poprawnie pełna nazwa brzmi: Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca. Podległy królowi, państwowy zarząd nad oświatą w Polsce. Podlegały mu wszystkie szkoły (oprócz Szkoły Rycerskiej). Przedstawicielami byli m.in. Hugo Kołłątaj, A.K, Czartoryski, Ignacy Potocki, A Zamoyski.
W 1775 roku powstało na ziemiach polskich Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Było ono upoważnione do opracowania programów nauczania i podręczników szkolnych. Fundamentem dla wszystkich podręczników stał się nowożytny racjonalizm. Towarzystwo to miało siedzibę w Warszawie, a na jego czele stali: Ignacy Potocki i G. Piramowicz.
W 1800r. zostało założone TPN, czyli Towarzystwo Przyjaciół Nauki, zrzeszające wybitnych uczonych i literatów z całego kraju. Powołane w celu udokumentowania dziejów historycznych Polski. Miało za zadanie także troszczyć się o tradycje narodowe, częstość języka i tożsamość narodową. Zostało zlikwidowane w 1831 roku w represji powstania listopadowego.
Ok. 1780 roku powstała biblioteka króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Główną przyczyną jej powstania była chęć zaspokojenia potrzeb intelektualnych i artystycznych zarówno własnych, jak i społeczeństwa, a takżę chęć stworzenia warsztatu pracy dla uczonych oraz pomocy w mądrym sprawowaniu władzy i przeprowadzania reform. Bibliotekę zamkową król nazwał "Ma grande bibliotheque du Chateau". Powstały też biblioteki w Łazienkach, w Kozienicach, a król posiadał własną w swoim gabinecie. Księgozbiory obejmowały takie działa jak: "Iliada" i "Odyseja" Homera, Komedie Arystofanesa, "Don Kichot" M. Cevvantesa, dzieła Wiliama Szekspira, Mikołaja Boileau, filozofów starożytnych (Sokratesa, Platona), filozofów nowożytnych (Woltera, Jana Jakuba Rousseau) i wielu wielu innych.
Król przyczynił się też do przebudowy Zamku Królewskiego, Zamku Ujazdowskiego i Łazienek. Za jego panowania nastąpił wysoki rozwój kultury, nauki, szkolnictwa, literatury, teatru, architektury itp.
źródła:
Arct Zbysław "Wybitni Polacy w służbie książki"
Łojek Jerzy "Stanisław August Poniatowski i jego czasy"
Szyndler Bartłomiej "Biblioteka Króla Augusta Poniatowskiego"
Adam Mickiewicz " Historia dla maturzystów. Czasy nowożytne"
Marek Bonicki "W kręgu króla Stanisława"