Zasady etyki urzędniczej

ZASADY ETYKI URZĘDNICZEJ W ADMINISTRACJI

Pracownicy administracji jak dotąd nie doczekali się powszechnie obowiązującego Kodeksu Etyki. Jednak to właśnie pracownicy samorządowi są najbliżej obywatela i na nich spoczywa duża część odpowiedzialności za bezpośrednią realizację dobra wspólnego. Dotychczas jedynie do służby cywilnej działającej w ramach administracji rządowej został ustanowiony Kodeks Etyki Służby Cywilnej.
Ustawodawca wprowadził dla tej wielkiej grupy pracowników pewne standardy postępowania. Zostały one określone w rozdziale III ustawy o pracownikach samorządowych.
Samorządy także same przystąpiły do tworzenia własnych kodeksów etycznych. Zawarty został tam katalog standardów zachowań etycznych, które wprowadzają pewne zasady zachowania oraz postępowania pracowników samorządu. Tego rodzaju kodeksy pełnią dwie funkcje: doradczą oraz kontrolną. Doprowadzają do harmonizacji postępowania oraz pomagają w realizacji głównego celu administracji ? realizacja dobra wspólnego.
Do podstawowych zasad etyki urzędniczej, które zawierane są w kodeksach etyki należą:
- zasada profesjonalizmu, przeciwstawiana antyzasadzie nieprofesjonalizmu, nazywana jest również zasadą kompetencji przeciwstawianą antyzasadzie niekompetencji. Zasadę profesjonalizmu pod nazwą zasady kompetencji trafnie objaśnia polski Kodeks etyki służby cywilnej. Wyraża się ona poprzez rozwój wiedzy zawodowej, znajomości prawa i stanów faktycznych spraw, gotowości do współpracy ze zwierzchnikami i ekspertami, uzasadniania własnych decyzji i sposobu postępowania, dbałość o jakość merytoryczną swej pracy i dobre stosunki międzyludzkie, dążenie do rzeczowego uwzględniania rozbieżnych opinii, zapobieganie napięciom w pracy, przestrzeganie zasad poprawnego zachowania. Z braku albo zaprzeczenia treści zasady profesjonalizmu wyłaniają się treści antyzasady nieprofesjonalizmu,
- zasada służby publicznej, przeciwstawiana antyzasadzie służby prywatnej, występuje również pod nazwami zasad interesu publicznego albo lojalności w przeciwieństwie do zasad interesu prywatnego albo nielojalności. Bez względu na różne nazwy zasady podkreśla ona służebność władzy państwowej w stosunku do praw obywateli, a w konsekwencji służebność pracy członka korpusu służby cywilnej wobec petentów, przedkładania dobra publicznego nad interesy własne. Treści antyzasady interesu prywatnego definiuje najszerzej pojmowana tzw. prywata - działanie urzędników, mniej lub bardziej zakamuflowane, polegające na obracaniu interesu publicznego w interes prywatny,
- zasada neutralności politycznej, przeciwstawiana antyzasadzie uczestnictwa politycznego urzędników, wyraża się w świetle polskiego Kodeksu etyki służby cywilnej poprzez lojalne i rzetelne realizowanie programu rządu Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na własne przekonania i poglądy polityczne, obiektywizm porad i opinii udzielanych zwierzchnikom, unikanie aktywności politycznej, odrzucanie wszelkich wpływów i nacisków politycznych, nieangażowanie się w działalność stronniczą, dbanie o jasność i przejrzystość własnych relacji z osobami pełniącymi funkcje polityczne, nieuczestniczenie w akcjach zakłócających normalne funkcjonowanie rządu, eliminowanie wpływów politycznych na rekrutację i awanse w służbie cywilnej. Treści antyzasady przejawiają się poprzez uczestnictwo urzędników we wspomnianych formach aktywności politycznej,
- zasada rzetelności, przeciwstawiana antyzasadzie nierzetelności, wyrażona została we wspomnianym powyżej Kodeksie i sprowadza się do sumienności, wnikliwości, rozważności, twórczości, najlepszej woli, odpowiedzialności, zdecydowania w wykonywaniu obowiązków przez członka korpusu służby cywilnej oraz gotowości do przyjmowania krytyki i naprawiania błędów, dotrzymywania zobowiązań, kierowania się prawem, lojalności wobec urzędu i zwierzchników, powściągliwości w wypowiadaniu poglądów o urzędach i organach państwowych, zgodzie na ograniczenie zasady poufności". Przeciwieństwa wspomnianych zachowań składają się na treści antyzasady nierzetelności,
- zasada bezstronności, przeciwstawiana antyzasadzie stronniczości, przejawia się głównie w braku nawet podejrzeń o istnieniu związku między interesem publicznym i interesem prywatnym. W szczególności polega na: zakazie podejmowania prac kolidujących z obowiązkami służbowymi, bezpłatności wystąpień publicznych związanych z pracą służbową, równym traktowaniu uczestników spraw administracyjnych, prowadzeniu spraw bez przyjmowania żadnych korzyści materialnych albo (i) osobistych, niedemonstrowaniu zażyłości z osobami publicznie znanymi, unikaniu promowania jakichkolwiek grup interesu, godzeniu jawności działania administracji publicznej z tajemnicą ustawowo chronioną, ograniczaniu podejmowania przyszłej pracy przez osoby, których sprawy były lub są prowadzone przez zatrudniający członka służby publicznej urząd. Wszystko to łącznie powinno zabezpieczać obiektywizm rozstrzygania spraw przez urzędników na podstawie znajomości prawdy w przeciwieństwie do antyzasady stronniczości,
- zasada jawności, przeciwstawiana jest antyzasadzie poufności, dotyczy zakresów udostępniania albo ograniczania informacji o sprawach prowadzonych przez urzędników, szczególnie mediom. Jawność, określana również mianem otwartości albo przejrzystości działalności urzędników, uznawana jest za ważny probierz ich etyczności. Przejawami jawności działań publicznych urzędników są: procedury stanowienia, stosowania i kontrolowania aktów administracyjnych; zasady funkcjonowania, finansowania i rozliczania organów państwowych; unikanie konfliktów interesów urzędników ze sprawowanymi przez nich funkcjami, szczególnie w sprawach materialnych - zamówień publicznych, prac zleconych na rzecz administracji, koncesji, zwolnień i ulg podatkowych; stosunki między urzędnikami a politykami i parlamentarzystami; dopuszczalność publicznego ujawniania informacji o nieetycznych działaniach urzędników,
- zasada poufności, przeciwstawiana antyzasadzie jawności, opiera się na rozwiniętej w prawie publicznym idei stopniowalnej tajemnicy państwowej urzędowej, służbowej, wojskowej - uzasadniającej celowość utrzymywania konfidencjalności niektórych informacji, pozostających w gestii urzędników. Zasada poufności jest zaczynem dylematów urzędników z jednej strony zobowiązanych do ochrony osłanianego tajemnicą interesu publicznego, z drugiej zaś strony do ujawniania społeczeństwu tego, co jest treścią ich urzędowania. Trudne problemy wyłaniają się, gdy podwładni urzędnicy dostrzegają nielegalność albo (i) niemoralność działań swoich zwierzchników, osłanianych chytrze zasadą poufności,
- zasada zaufania obywateli do urzędników i urzędników do obywateli przeciwstawiana jest antyzasadzie ich wzajemnej nieufności. Przede wszystkim należy podkreślić, że owo wzajemne zaufanie może być rozwijane i utrwalane głównie na podstawie wysokiego morale zarówno urzędników, jak i obywateli. W ostatnich latach w polskich realiach skutki bardzo złych, krytycznych ocen zdemoralizowanych, a niekiedy, o zgrozo, zdeprawowanych urzędników muszą podważać zaufanie obywateli do urzędników.
- zasada unikania konfliktu interesów, przeciwstawiana antyzasadzie konfliktu interesów, zobowiązuje wszystkich funkcjonariuszy publicznych - urzędników, polityków, parlamentarzystów - do wycofania się ze sprawy, w której mają jakieś prywatne interesy.
Pierwszy Kodeks Etyczny został wydany dla pracowników Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego. Za ich przykładem Kodeksy Etyki wydawane są praktycznie we wszystkich urzędach gmin oraz miast.
Do lepszego przestrzegania Kodeksów Etyki powoływane są również Komisje Etyki, jak np. w Mieście Kętrzyn. Do komisji powoływani są pracownicy urzędu, którzy nie byli nigdy karani.
Do zadań Komisji Etyki należy:
1) analiza przestrzegania Kodeksu Etyki przez pracowników urzędu,
2) prowadzenie postępowania wyjaśniającego w przypadku powzięcia informacji
o naruszeniu przez pracownika Kodeksu Etyki,
3) podjecie decyzji o zastosowaniu sankcji dyscyplinujących, w stosunku do pracownika, który naruszył postanowienia Kodeksu Etyki,
4) informowanie Burmistrza i pracowników o stopniu przestrzegania Kodeksu Etyki
przez pracowników urzędu.
Komisja Etyki wszczyna postępowanie wyjaśniające w każdym przypadku powzięcia niebudzących wątpliwości i możliwych do zweryfikowania informacji o naruszeniu Kodeksu Etyki przez pracownika urzędu. Przed powzięciem decyzji o zastosowaniu sankcji dyscyplinujących Komisja jest obowiązana umożliwić pracownikowi złożenie wyjaśnień w celu zweryfikowania informacji o naruszeniu Kodeksu Etyki. Pracownik, w stosunku, do którego Komisja Etyki uznała, iż dopuścił się on naruszenia postanowień Kodeksu Etyki, otrzymuje od Komisji Etyki pisemny wytyk, o którym Komisja informuje pracowników Urzędu na najbliższym zebraniu pracowników. W przypadku naruszenia Kodeksu Etyki w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych, komisja kieruje wniosek do burmistrza lub wójta w sprawie podjęcia postępowania w sprawie zastosowania kary dyscyplinarnej przewidzianych w rozdział VI ?Odpowiedzialność porządkowa pracowników? - ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. z 1998 r. Dz. U. nr 21, poz. 24 z późn. zm.)
Jak widać w omówionym zagadnieniu jednym z zadań etyki urzędniczej jest odkrywanie typowych dla poszczególnych form działalności administracyjnej rodzajów pokus i ich eliminowanie, a także rozpoznawanie mechanizmów usprawiedliwiania i racjonalizacji oraz pozbawianie ich wiarygodności, a także osłabianie oddziaływania niebezpiecznych stereotypów.