Sztuka Greków i Rzymian

Greccy artyści jako pierwsi uczynili człowieka i jego sprawy centrum swoich zainteresowań. Rzymianie, chociaż mniej oryginalni, rozwinęli schedę po Grekach i sprawili, że sztuka starożytnej Grecji i Rzymu stanowi do dziś jeden z filarów kultury...
Największy wpływ na kulturę Greków miała sztuka minojska. Była to lekka, pełna światła architektura pałacowa ( pałac Minosa w Knossos). Malarstwo było głównie freskowe, wyrabiano liczne fajansowe figurki .

PAŁAC W KNOSSOS

Drugą co największych sztuk jakie miały wpływ na kulturę Greków była sztuka mykeńska. Powstała w Mykenach na południu Grecji. Była zupełnym przeciwieństwem kultury minijskiej - ciężka, obronna.
Podstawowymi budowlami były cytadele, inne budowle również budowano na planie koła. Do budowy Mykeńczycy używali dużych bloków skalnych o nieregularnych kształtach, ściśle do siebie przylegających
Po upadku cywilizacji mykeńskiej w XII w.p.n.e. nastąpił okres zamętu i masowych migracji. Wyłonił się z niego nowy rodzaj społeczeństwa - tzw. miasto - państwo oraz ten rodzaj sztuki, który obecnie kojarzy się ze sztuką starożytnej Grecji.
Jej dostojny charakter związany był z głęboką wiarą Greków, która przedstawiała bogów jako obdarzonych nadprzyrodzoną mocą ludzi.
Dlatego ówczesna sztuka koncentrowała się na postaci
człowieka, niezależnie czy był to wizerunek uczłowieczonego boga
czy podobnego bogu człowieka.
Główną dziedziną sztuki greckiej była rzeźba. Największe i najznamiętniejsze rzeźby pochodzą z VII w. pne . Pierwszy okres grec. rzeźby trwał mniej więcej do 480r. i nazwany został okresem archaicznym. Charakterystyczne są dla niego rzeźby przedstawiające postacie nagich chłopców ( kurosy ) i odzianych dziewcząt ( kory).
Zarówno dziewczęta jak i chłopcy spoglądają na świat z szerokim uśmiechem, który wydaje nam się dziś trochę dziwny, archaiczny...
W zadziwiająco krótkim czasie owe sztywne pozy zostały ożywione. W latach 480 - 323 p.n.e. mamy doczynienia z okresem klasycznym, który zwykle uważany jest za szczytowe osiągnięcie sztuki starożytnej Grecji.
Proste posagi stojących ludzi zostały zastąpione przez postaci "zatrzymane w ruchu", w swoich naturalnych pozach np. Doroforos - Polikleta czy Dyskobol Myrona.
Podobny do postępu w rzeźbie uczyniono postęp w płasko rzeźbie i posążkach odlewanych z brązu. Głównie chodzi tu o ciągnące się wzdłuż ścian płaskorzeźby oraz stojące na trójkątnych postumentach po obu końcach świątyni posągi.
Najbardziej jednak docenionym posągiem został posąg boga słońca-Heliosa dłuta Charesa z Lindos. Umieszczony on został na wyspie Rodos ok.280-290pne. Wykonany został z brązu, mierzył 32m. wysokości . Posąg się zmontowano z oddzielnych części przymocowanych do żelaznego rusztowania. Kolos usytuowany był u wejścia do portu tak aby, między jego rozstwawionymi nogami mogły przepływać okręty. Upamiętniał obronę miasta Rodos przed oblegającymi je wojskami Demetriosa I Poliorketesa.
Zniszczony ok.224pne. w wyniku trzęsienia ziemi został w VII wne. sprzedany jako złom przez arabskich zdobywców wyspy( do wywiezienia Kolosa potrzeba było podobno 900 wielbłądów).
Najsłynniejsze płaskorzeźby i posągi pochodzą z Partenonu. Jest to największa z grup świątyń stojących na Akropolu. Wszystkie "inwestycje" pilotował ateński senator Perykles. Budową kierował Fidiasz, architektami samego Partenonu byli, mało komu znani Kallikrates i Iktinos.
Architektura grecka to nie tylko świątynie. Ważnymi obiektami były kamienne teatry o doskonałej akustyce, wznoszone na planie koła. Pierwowzorem był teatr Dionizosa, powstały u stóp Akropolu około 420rpne. dla 30tys.
Teatry greckie budowano za miastem na zboczach wzgórz. Siedzenia znajdowały się na zboczu, na dole zaś była okrągła powierzchnia zwana orchestra po której poruszał się chór.
Naprzeciwko środkowych miejsc znajdowało się prostokątne podwyższenie tzw. proskenion - odpowiednik sceny, w głębi umieszczony był budynek z pięknymi kolumnami - skena, front budynku miał troje drzwi, przez które wchodzili i wychodzili aktorzy.
Czasami z boku stawiano niedużą platform na której pokazywano zabitego tyrana.
Nieodzownym elementem przedstawienia (trwającego kilka dni) była muzyka i pieśni chóru.
Aktorzy, którymi byli tylko mężczyźni, ubrani byli w barwne długie, stroje, na twarzach mieli olbrzymie maski zbudowane w ten sposób, aby lepiej przewodziły dźwięk, na nogach mieli wysokie buty na wielkich koturnach, a wszystko to, aby być lepiej widocznym dla tysięcznej widowni.
Na scenie w teatrze antycznym początkowo występował tylko jeden aktor, którego do swoich sztuk wprowadził Tespis, drugiego Ajschylos, trzeciego Sofokles.
Budowano również obiekty sportowe. Ich duży zespół znajdował się w Olimpii, gdzie odbyły się w roku 776 pne. pierwsze igrzyska.
Szczególnie dużo budynków użyteczności publicznej powstało w okresie hellenistycznym: gimnazjony - zespoły obiektów o charakterze sportowym, sądy, sale zebrań, biblioteki oraz pałace.
Zasadą klasycznej estetyki greckiej było naśladownictwo natury wyselekcjonowanej przez artystę. Grecy wierzyli w istnienie piękna obiektywnego, które tak jak ład i harmonia kosmosu oparte jest na liczbie, mierze i proporcji. Niezwykle ceniono harmonię rozumianą jako jedność wielu elementów (zasada wielości w jedności i jedności w wielości).
Artyści stworzyli więc kanon, który był jedną z zasadniczych cech twórczości greckiej. Określał on proporcje ludzkiego ciała na podstawie stosunków liczbowych poszczególnych jego części. Najbardziej kanoniczna była sztuka okresu klasycznego, która łączcąc ze sobą kategorie estetyczne, jak harmonia, symetria i rytm, wywoływała wrażenie ładu i równowagi. Grecy nie stosowali kanonu niewolniczo tj. Egipcjanie traktowali go jako wytyczne. Poszukiwali ciągle czegoś nowego, odkrywali prawa natury, nie cenili schematu. Dlatego kanon ulegał zmianie. W okresie hellenistycznym nastąpiła pewna dowolność, a takie cechy, jak prostota czy równowaga, straciły na znaczeniu. Zwiększyło się natomiast upodobanie do, bogactwa, plastycznego dynamizmu, napięć.
Budowniczowie greccy, zdając sobie sprawę ze złudzeń optycznych, zastosowali szereg zabiegów korygujących. Na przykład płyta, na której stawiano świątynię była lekko wybrzuszona. Krzywiznę tę konsekwentnie powtarzały linie belkowania. Grecy wiedzieli, że długa, idealnie prosta linia wyda się wklęsła, dlatego aby sprawić wrażenie prostej, powinna być wypukła.
Tajemnica piękna greckich porządków architektonicznych leżała w symetrii i matematycznie wyliczonych proporcjach poszczególnych elementów.
Jako moduł przyjmowano szerokość tryglifu
(prostokątna płytka we fryzie doryckim) bądź promień kolumny przy podstawie. Wrażenie harmonii wynikało także z prostoty konstrukcji oraz równowagi elementów pionowych i poziomych w kompozycji bryły budowli.
Grecki świątynie były nadzwyczaj proste. Większość z nich zbudowana była na bazie prostokąta otoczonego kolumnami i zwieńczonego spadzistym dachem. Różnice w kształcie kapiteli pozwalają określić do jakiego porządku zaliczała się dana budowla.
WYRÓŻNIAMY TRZY GŁÓWNE PORZĄDKI:
 Pierwszy, masywny, prosty - dorycki
 Drugi z charakterystycznymi spiralnymi głowicami - joński
 Trzeci zwieńczony liśćmi akantu - koryncki
Malarstwo starożytnych Greków przetrwało tylko na glinianych naczyniach, produkowanych wówczas w ogromnych ilościach. Rozróżniamy pięć typów malarstwa ceramicznego:
 GEOMETRYCZNE
 ORIENTALIZUJĄCE
 CZARNO FIGUROWE
 CZERWONO FIGUROWE
 PASOWE
Począwszy od 334r.p.n.e. Podboje Aleksandra Wielkiego rozprzestrzeniły kulturę Greków na cały Bliski Wschód, od Egiptu aż po zachodnie Indie.
Te wielkie państwa po upadku imperium Aleksandra stały się ważniejszymi ośrodkami kultury niż Grecja.
Warto jednak pamiętać, że duch kultury hellenistycznej różnił się znacznie od tego zwykliśmy nazywać stylem klasycznym. W stylu hellenistycznym nie ukrywano brzydoty, bólu i strachu. Zdarzały się postaci groteskowe, coraz więcej miejsca poświęcano uczuciom, oddawanym często ze skrajnym realizmem. Sztuka hellenistyczna była niezwykle patetyczna. Możni zamawiali u artystów monumentalne dzieła, a ci ostatni wprost uwielbiali obnosić się kunsztem.
Również Rzymianie podziwiali i naśladowali sztukę Greków.
Rozpowszechnili ją w całym swoim imperium, tak, że dotarła nawet do tak odległych krajów jak Brytania. Wielkie arcydzieła antycznej Grecji znamy jedynie dzięki rzymskim kupcom, którzy handlowali ich kopiami nawet wtedy gdy nie było już oryginałów.
Mimo, ze Rzymianie nie dorównywali Grekom jako twórcy stworzyli swój własny, bardzo realistyczny styl w rzeźbie. Tradycja owa wzięła się prawdopodobnie stąd, że bogaci Rzymianie chcieli mieć w swoich domach portrety - maski swoich przodków. Niby zwyczajne, a jednak noszące niepowtarzalne piętno oryginalności, rzymskie rzeźby mają wysoką wartość artystyczną. Jednym z przełomów, którego dokonali był pierwszy w historii sztuki pomnik ze zwierzęciem (Cezar na koniu).
W architekturze monumentalnej królował porządek koryncki i kompozytowy. Stosowano na szeroka skale arkady, różne rodzaje sklepień i łuków.
Charakterystycznym dla rzymskiego rzeźbiarstwa były łuki i kolumny triumfalne, pokryte porywającymi scenami uwieczniającymi sceny zwycięstwa i zdobycze imperium.
Najbardziej okazała była fasada budowli, w której często stosowano porządek spiętrzony. Rzymianie do porządków greckich dodali również swój - toksyński
(zaczerpnięty ze sztuki Etrusków), był on mutacją porządku doryckiego.
W okresie cesarstwa szczególnie rozwijała się architektura i urbanistyka. Rzym został przebudowany (fora cesarskie, Pola marsowe).
Rozbudowano akwedukty, mosty i system kanalizacyjny. Niektóre z nich oprócz czysto funkcjonalnych, genialnych rozwiązań cechowało niezaprzeczalne piękno.
Miasta otaczały mury z bramami i licznymi wieżami. Wzdłuż dróg wychodzących z miast rosły nekropole z kolumbariami ( publicznymi lub prywatnymi grobowcami zbiorowymi), mauzoleami lub katakumbami.
W centralnych punktach miast, na przecięciu głównych arterii powstawały fora - rynki, a na nich i w najbliższym sąsiedztwie budowle użyteczności publicznej: bazyliki, portyki z tabernami przeznaczonymi na sklepy czy warsztaty.
Charakterystycznym pomieszczeniem w domach rzymskich było atrium - pomieszczenie to znajdowało się w centrum budynku, otoczone było innymi izbami, oświetlone przez światło wpadające przez otwór w dachu, pod którym znajdował się pojemnik na wodę. Dach wsparty był na kolumnach, w niszach atrium najczęściej umieszczano maski przodków.
Podobnie jak w Grecji w Rzymie budowano tzw. perystyle - wewnętrzne dziedzińce domów otoczone portykiem kolumnowym.
Chociaż nie tak wyrafinowana jak grecka architektura rzymska, była znacznie bardziej zaawansowana technicznie. Śmiałe rozwiązania łuków, sklepień i podziemnych krypt do dziś budzą podziw. Ogromne budowle miały na celu ukazanie potęgi Cesarstwa. Przykładem mogą być Panteon i Koloseum w Rzymie.
Od VI wpne. Znane były cyrki rzymskie ( Circus Maxsimus w Rzymie), które w czasach cesarstwa monumentalne rozmiary ( połączenie hipodromu z teatrem).
Wprawdzie zachowało się do naszych czasów wiele przykładów malarstwa rzymskiego, niestety nie ma wśród nich arcydzieł, o których wspominali sami Rzymianie.
Największe wrażenie robią odnalezione w Pompejach, mieście doskonale zachowanym dzięki, temu, że zostało ono dokładnie zalane lawa podczas wybuchu Wezuwiusza.
Na obrazach widać, że ówcześni artyści doskonale operowali zasadami perspektywy, swobodnie dobierali barwy, jak potrafili również wykorzystać efekt złudzenia optycznego, malując np. pejzaż widziany przez kolumny, przy czym pejzaż i kolumny były namalowane na ścianie.
Rzymianie osiągnęli również mistrzostwo w układaniu mozaiek, czyli obrazków składanych z wielu niewielkich kawałków kolorowych kamieni wmurowywanych w ścianę.
Cesarstwo Rzymskie w końcu upadło, ale tradycja grecko - rzymska wciąż przewijała się przez sztukę zachodniej cywilizacji i oddziaływała na nowe style, począwszy od sztuki romańskiej, poprzez neoklasycyzm XVII i XIX stulecia, aż do naszych czasów.