Odpady - co z nimi zrobić?

Zgodnie z obowiązującym w Polsce stanem prawnym odpady zostały zdefiniowane jako wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe, powstałe w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej lub bytowania człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały.

Odpady komunalne są to stałe i ciekłe odpady powstające w gospodarstwach domowych, w obiektach użyteczności publicznej i obsługi ludności oraz w pomieszczeniach użytkowanych na cele biurowe lub socjalne, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych, porzucone wraki pojazdów mechanicznych oraz odpady uliczne, z wyjątkiem odpadów niebezpiecznych. Odpady niebezpieczne są to odpady, które ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny lub inne właściwości i okoliczności stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi albo dla środowiska. Za odpady przemysłowe uciążliwe dla środowiska uważa się powstające w procesach produkcyjnych stałe i ciekłe substancje oraz przedmioty poużytkowe uciążliwe dla środowiska i nieużyteczne bez dodatkowych zabiegów technologicznych.
Inną klasyfikacją odpadów jest podział na rozkładające się i nierozkładające się. Właściwe gospodarowanie odpadami i zanieczyszczeniami, które poddają się rozkładowi biologicznemu, może mieć duże znaczenie ekonomiczne. W niektórych krajach silnie zagęszczony osad z oczyszczalni ścieków stosuje się jako opał. Bywa on także używany jako nawóz w uprawie roślin przemysłowych i ozdobnych. Do odpadów nierozkładających się należą: opakowania aluminiowe, odpady przemysłowe zawierające rtęć, cynk, ołów, odpady z produkcji farb i lakierów zawierające m.in. kadm, arsen i rtęć.

Ilość odpadów wzrasta wprost proporcjonalnie do zamożności społeczeństwa i do jego poziomu cywilizacyjnego. Konsumpcyjny styl życia oznacza wielką ilość artykułów jednorazowego użytku oraz opakowań. Ludzie w dużych miastach zupełnie nie zdają sobie sprawy z istnienia problemu, wyrzucają śmieci do śmietnika i nie myślą o nich więcej. Zostawiają zmartwienie władzom miejskim. Dlatego wyraźniej rysuje się ten problem na wsi., gdzie nagminne jest wywożenie śmieci do lasu albo do najbliższego jeziorka, dolinki czy wąwozu. Wszystkie najpiękniejsze, najbardziej malownicze zakątki Polski stają się z wolna śmietniskami. Zagrożenia, które stwarza nielegalne wysypisko, są rozliczne. Najpoważniejszą groźbą jest możliwość zatrucia wód gruntowych. Woda z opadów atmosferycznych, przesączając się przez śmieci, może z nich wypłukiwać wiele niepożądanych substancji, od biogenów i innych soli, poprzez dziesiątki związków chloroorganicznych i metale ciężkie, aż do bakterii chorobotwórczych włącznie. Cały ten bagaż może wraz z wodami gruntowymi zawędrować daleko i pojawić się w odległych miejscach, nieraz zupełnie niespodziewanie. Gnijące w głębi wysypiska szczątki organiczne mogą być źródłem siarkowodoru lub innych gazów o odrażającej woni. Zawsze są źródłem metanu, który może zapalić się sam i podpalić całe wysypisko. Gazy i dymy z płonącego wysypiska to już jest poważne i bezpośrednie zagrożenie, gdyż przy obecnych ilościach tworzyw sztucznych w śmieciach, będą zapewne zawierać dioksyny. W takiej sytuacji plagę much i szczurów oraz stada ptaków krukowatych i mew należy już uznać za drobiazg.

Ze względu na długi czas degradacji odpadów tworzyw sztucznych utrzymywanie ich na składowiskach jest niekorzystne. Nadzieją na poprawę sytuacji jest wzrost recyklingu. Przyniesie on korzyści ekonomiczne i ekologiczne. Sortowanie śmieci na papier, szkło, metal i plastik doprowadza odpady (surowce wtórne) do stanu, który pozwala na ich ponowne wykorzystanie. Recykling to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach, w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu. Wiążą się z tym koszty budowy odpowiednich oczyszczalni w wypadku ścieków, całych systemów regeneracyjnych, a także zakładów przemysłowych wykorzystujących odpady jako surowce. Recykling ma duże znaczenie dla ochrony środowiska i jest coraz szerzej stosowany np. niektóre firmy samochodowe dążą do tego, aby możliwe było powtórne wykorzystanie ponad 90% stali i metali kolorowych użytych do produkcji ich samochodów oraz stosują tworzywa sztuczne nadające się do recyklingu. Funkcjonuje wiele różnych pojęć recyklingu. Recykling chemiczny obejmuje procesy, w których zużyte materiały odpadowe przetwarzane są do materiałów o innych właściwościach fizykochemicznych. Recykling energetyczny to spalanie odpadów i wytwarzanie z nich paliw stałych, ciekłych i gazowych. Recykling surowcowy, czyli przetwarzanie materiałów i wyrobów odpadowych do postaci surowców, z których te materiały zostały wytworzone. Recykling materiałowy, tworzywa sztuczne poddawane są przetwórstwu, topnieniu lub rozpuszczaniu. Recykling organiczny to rozkład biologiczny odpadów w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów. Odpady po rozdrobnieniu za pomocą dmuchaw dzieli się na frakcje ciężkie i lekkie. Po dalszym rozsortowaniu przetwarzane są na aglomeraty i granulaty stosowane do przetwórstwa nowych wyrobów. Mogą być przetwarzane w drodze recyklingu chemicznego z możliwością uzyskania cennych substancji gazowych i oleistych. Obecny stan rozwoju procesów recyklingu odpadów z tworzyw sztucznych powoduje, że tylko niewielka ich część jest poddawana recyklingowi produktu i recyklingowi materiałowemu. Większość tworzyw sztucznych poddawana jest recyklingowi termicznemu lub zgazowaniu. Główną tego przyczyną jest różnorodność tworzyw sztucznych, dodatki, a także przeszkody ekonomiczne. Dlatego konieczne jest nieustanne doskonalenie i opracowywanie nowych metod recyklingu odpadów tworzyw sztucznych. W wyniku recyklingu można otrzymać wiele przedmiotów użytku codziennego np. papier z makulatury, części samochodowe, plastikowe ławki, aparaty telefoniczne, doniczki na kwiaty, wykładziny podłogowe oraz wiele, wiele innych, z surowców odpadowych.

Stwierdzono, że istnieje możliwość maksymalnego zwracania do obiegu gospodarczego i ponownego wykorzystania praktycznie wszystkich składników zawartych w odpadach. Każdy nie zagospodarowany i nie mający określonego przeznaczenia produkt nabywa właściwości odpadu. Z kolei każdy odpad może stać się surowcem z chwilą jego zagospodarowania. Takie wykorzystanie odpadów nazywamy utylizacją. Odpady, których nie można wykorzystać gospodarczo, należy unieszkodliwić lub ograniczać ich uciążliwość dla otoczenia. Jest na to wiele sposobów. Jednym z nich jest gospodarcze wykorzystanie odpadów. Polega ono na takiej przeróbce, aby odpady mogły być później wykorzystane m.in. jako:
- surowce wtórne (np. żelazo, makulatura, szkło, tworzywa sztuczne).
- substancje do nawożenia w rolnictwie np. komposty z odpadów komunalnych, szlamy i odpady ściekowe.
- materiały do budowy dróg i rekultywacji terenów np. odpady górnicze, odpady przeróbcze kruszyw, pyły lotne.
Za wykorzystane gospodarczo uważa się także odpady użyte do celów nieprzemysłowych np. do wypełnienia wyrobisk kopalnianych, niecek. Do tego celu nadają się szczególnie odpady skalne. Innym sposobem na pozbycie się odpadów jest spalanie. Jest to najbardziej radykalna metoda ich unieszkodliwiania zarówno odpadów komunalnych jak i przemysłowych. Polega ona na tym, że w specjalnie przygotowanych piecach o różnej pojemności pali się odpady, bez wytworzenia szkodliwych dla środowiska produktów. Najprostsze typy pieców mogą spalać od 0,5 do 0,7 ton odpadów na godzinę, większe i bardziej złożone mogą przerobić nawet 3 tony na godzinę.
Niestety ujemną stroną spalania jest emisja gazów i pyłów takich jak: SO2, SO3, HCI, NOx . Aby je ograniczyć w kominach zakłada się urządzenia odpylające (elektrofiltry, cyklony, odpylacze mokre). Inne ujemne strony tej metody to wysokie koszty inwestycyjne i eksploatacyjne (wysokie koszty filtrów i odpylaczy), a także duży hałas w pomieszczeniach. Ta metoda oprócz wysokiego stopnia likwidacji odpadów (w szczególności ich masy) ma jeszcze inną zaletę. Otóż daje możliwość uzyskania energii i ciepła.
Do innych sposobów unieszkodliwiania odpadów zaliczamy:
- pirolizę (odgazowanie) - czyli beztlenowy proces fizycznego i chemicznego rozkładu masy organicznej, przebiegający na drodze termicznej (500-800C), przeprowadzany w specjalnych urządzeniach np. bębnach obrotowych, piecach fluidalnych,
- neutralizacje chemiczną - czyli zakwaszanie, alkalizowanie.
- reakcje utleniania - czyli chlorowanie, wapnowanie, ozonowanie.
Każda metoda i sposób przetwórstwa odpadów, bądź ich składowanie z jednej strony niesie ze sobą określone korzyści, z drugiej zaś stwarza konkretne zagrożenia dla środowiska. Wszystko jednak zależy od nas i to my musimy podjąć decyzje co zrobić z odpadami stałymi, których liczba z roku na rok coraz bardziej rośnie.

Jeżeli nasz kraj ma być piękny, trzeba zorganizować odpowiednie likwidowanie śmieci wszędzie, również poza dużymi miastami. Trzeba również przekonać bardzo wielu ludzi , że ten, kto rzuca w lesie butelkę lub karton, sobie wystawia świadectwo barbarzyńcy, a nam wszystkim wyrządza szkodę dotkliwą, chociaż niewymierną w pieniądzach.