Partie polityczne są charakterystycznym składnikiem życia politycznego w państwie demokratycznym. Proszę określić genezę, rolę i zadania partii politycznych

Partia polityczna (z łaciny pars, partis - część), dobrowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego. Współcześnie słowo to oznacza dobrowolną organizację walczącą o zdobycie lub utrzymanie władzy w państwie w celu realizacji własnego programu politycznego. Geneza partii politycznych sięga dawnych zgromadzeń stanowych, których członkowie łączyli się w koterie (grupy) arystokratyczne. Pierwsze tego typu partie powstały w XVII w. w parlamencie angielskim, torysi dali początek konserwatystom, a Wigowie liberałom. W okresie rewolucji francuskiej pojawiły się kluby polityczne, które miały zalążki struktury organizacyjnej. Ich rozwój nastąpił podczas Wiosny Ludów. Pod wpływem upowszechnienia się prawa wyborczego w XIX w. zaczęły powstawać nowoczesne partie masowe.
Program polityczny - sformułowany przez partię polityczną lub ruch społeczno-polityczny zespół postulatów dotyczących kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych i międzynarodowych. Program polityczny zawiera wykaz proponowanych działań politycznych zmierzających do utrzymania lub zmiany istniejącego stanu rzeczy. W części wprowadzającej każdego programu politycznego zazwyczaj zaprezentowane są podstawowe założenia ideologiczne, do których odwołuje się dana grupa polityczna (partia, ruch), stają się one też w konkretnej sytuacji programem, np. jeśli jakaś partia propaguje ideologię konserwatywną głoszącą m.in. w sferze ekonomicznej koncepcję wolnego rynku, opowiada się więc ona za silnym, chroniącym własność prywatną państwem nie ingerującym w życie społeczeństwa (doktryna), natomiast programowym wyrazem tych idei jest zapowiedź, że w ciągu 6 lat zostaną zniesione wszelkie dotacje socjalne. Program jest więc uszczegółowioną doktryną opierającą się na określonej ideologii.

Cechy partii politycznej:

Możemy wyróżnić trzy podstawowe funkcji partii:
1). Funkcja kształtowania opinii i postaw politycznych:
Zadaniem, jakie wszystkie partie stawiają przed sobą jest kształtowanie opinii politycznych nie tylko swych członków, ale i szerokich kręgów społecznych, które partia chce pozyskać dla siebie. Kształtowanie opinii to zadanie informacyjne; kształtowanie postaw politycznych wymaga działań bardziej intensywnych, wychowawczych. W funkcji tej zawiera się również zagadnienie artykulacji i integracji interesów, wyodrębnianie gdzie indziej w odrębną funkcję. Artykulacja interesów jest tu rozumiana jako dążenie do ujawnienia i sformułowania treści interesów swoich zwolenników. Jest ona realizowana przez takie środki jak prasa partyjna, agitacja wśród zwolenników, wystąpienia parlamentarne, akcje masowe - petycje, demonstracje, strajki. Zadanie integracji interesów może być określane jako kojarzenie interesów innych grup i tworzenie z nich pewnej syntezy, budowanie kompromisu. Rola partii politycznej może tu być mniej lub bardziej aktywna; może ona ograniczyć się tylko do pośrednictwa, albo wnieść pewien twórczy wkład w proces integracji. Partie dążą do integracji interesów gospodarczych, społecznych i kulturalnych wokół wspólnych celów politycznych.
2). Funkcja wyborcza:
Funkcja ta realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym jednak nasileniem w czasie wyborów i kampanii wyborczej. Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programu wyborczego. Choć partie polityczne nie są jedyną instytucją polityczną posiadającą możliwość desygnowania kandydatów, to są one czynnikiem głównym, posiadającym niemal monopol w tej dziedzinie, jeśli nie bezpośredni, to pośredni wpływ na wybór kandydatów. Selekcja kandydatów jest niezwykle ważnym elementem funkcji wyborczej funkcji partii; poprzez nią formułuje się elita polityczna państwa. Kandydaci są wybierani wpierw wewnątrz partii, w sposób mniej lub bardziej demokratyczny; wybór demokratyczny przez członków partii stosuje się rzadko, z reguły większy wpływ ma tu kierownictwo partii i jej najbardziej aktywni działacze. Przewaga kierownictwa może być tym, że za faktycznego reprezentanta wyborców uważana jest partia polityczna, a nie konkretny kandydat. Wokół kandydatur toczy się ostra, niejawna węższych kręgów politycznych, frakcji wewnątrzpartyjnych czy grup interesów stojących poza partiami. Na ostateczne zatwierdzenie wybranego kandydata na stanowiska w rządzie czy administracji państwowej mogą mieć też wpływ inne partie, zwłaszcza te pozostające w koalicji z daną partią; stosowany jest tu mechanizm konsultacji. Partie polityczne prezentują swoim wyborcom swoje programy przez cały czas swojej działalności, a w czasie wyborów - formułują programy wyborcze czy też platformy wyborcze. Program wyborczy jest środkiem oddziaływania na wyborców, umożliwiających przyciągnięcie wyborców i zgrupowanie ich wokół programu działania politycznego prezentowanego przez daną partię. Programy wyborcze mogą być opracowywane przez partię jako całość lub pozostawione poszczególnym kandydatom; jest to zależne od charakteru danej partii15 . W takich przypadkach jak wybór prezydenta można zauważyć dominującą rolę lidera, z którym program jest ściśle utożsamiany, lider osobiście przedstawia go i jest z nim identyfikowany; rolę taką podkreślają wystąpienia kandydata na prezydenta czy urzędującego prezydenta w środkach masowego przekazu. Program wyborczy po przeprowadzeniu wyborów przekształca się z propozycji politycznych partii i jej kandydatów w wyraz opinii tej części wyborców, którzy głosowali na daną partię. Wyborcy ci przez swój głos popierają ów pogram, wyrażają zgodę na zawarte w nim propozycje i oczekują ich realizacji. Jest to jedna z form organizacji politycznej działalności obywateli, do której powołane są partie polityczne. Partie polityczne nie tyle jednak wyrażają opinie obywateli, co same je tworzą. Przygotowują program polityczny, do którego starają się przekonać społeczeństwo, zyskać jak najwięcej zwolenników, by otrzymać dzięki temu jak najwięcej głosów, a przez to - władzę w państwie. Partie kształtują więc poglądy swoich wyborców, są ich przewodnikiem w kwestiach politycznych. W programach wyborczych występuje znaczny element propagandy; są układane bardziej pod kątem pozyskania jak największej liczby wyborców niż merytorycznej informacji o zamierzeniach partii.


3). Funkcja rządzenia:
Funkcja w węższym, dosłownym jej rozumieniu występuje wtedy, gdy partia polityczna obejmuje kierownictwo państwem w drodze obsadzenia decydujących organów państwowych. W szerszym rozumieniu uczestniczą w niej także partie, które usiłują wpłynąć na działanie kierowniczych organów państwa; można ją określić jak kontrolę rządu lub opozycję do rządu. Sobolewski proponuje także dla tej funkcji nieco szerszą nazwę - rządzenia i kontroli rządów. Partia, która wygrała wybory, obsadza kluczowe stanowiska w państwie i zaczyna realizować funkcję kierowania organami państwowymi czy też kierowania państwem. Dzięki wprowadzeniu do organów państwowych swoich przedstawicieli partia polityczna ma wpływ na podejmowanie decyzji politycznych i mianowanie personelu wykonawczego. Należy do niej władza w państwie. O bezpośrednim zaangażowaniu partii w kierownictwo państwem świadczy obejmowanie przez przywódców partii najwyższych stanowisk państwowych, takich jak stanowiska prezydenta, premiera, ministrów. Z kierowaniem państwem nierozerwalnie łączy się funkcja kontroli rządu, funkcja opozycji. Proces rządzenia polega na konkurencyjnej walce sił politycznych, z których jedne w danej chwili rządzą państwem, a inne pozostają do rządu w opozycji, dążąc do odwrócenia tej sytuacji przy okazji następnych wyborów. Partie opozycyjne prowadzą działania w dwóch kierunkach: przygotowania do zwycięstwa w następnych wyborach i próby włączenia się do rządzenia państwem. Pierwszy kierunek jest realizowany przez krytykę posunięć partii rządzącej i przygotowanie własnego programu politycznego. Drugi kierunek to również krytyka, ale mnie destruktywna, mająca na celu wywarcie bieżącego wpływu na politykę państwa - krytyka korygująca. Partie nie mające wpływu na politykę państwa, nie brane pod uwagę w podejmowaniu decyzji państwowych, często uciekają się do środków takich jak strajki czy manifestacje uliczne. Polityka państwa ma być w takim modelu nie tyle wolą większości, ale syntezą między wolą większości a mniejszości, kompromisem między rządzącymi a opozycją.

Historyczny rozwój partii:
Historyczny proces rozwoju partii politycznych został przedstawiony przez Maxa Webera. Wyróżnił on trzy etapy rozwoju partii: koteria arystokratyczna (XV11-XV111 w.), partia klubowa (II poł. XVIII w. -I poł. XIX w.) i partia masowa (od II poł. XIX w.).
1). Koteria arystokratyczna to nazwa ugrupowań kierowanych przez potężne rody arystokratyczne. Ich celem stało się zdobycie (sprawowanie) władzy przez przedstawicieli tych rodów, do czego wykorzystywano wsparcie ich klienteli politycznej. Przykładem takiej koterii arystokratycznej w Polsce jest Familia, czyli ugrupowanie polityczne rodziny Czartoryskich. Posiadała ona swój program polityczny, lecz istotą działania jej członków nie była jego realizacja, lecz zapewnienie władzy Czartoryskim, którzy wcielali ów program w życie.
2). Partia klubowa to specyficzne ugrupowanie zwolenników pewnego programu politycznego. Jego centrum stanowili członkowie klubu zasiadający w ciałach reprezentacyjnych (np. Sejm Czteroletni w Polsce, Konstytuanta, czy Konwent podczas rewolucji we Francji). Ugrupowanie to posiadało sprecyzowany program oraz wyodrębnioną grupę przywódców. Istotą życia partii klubowej było działanie w parlamencie, natomiast nie posiadała ona rozwiniętej struktury terytorialnej. Tylko niektóre z klubów politycznych (np. jakobini) dążyły do mobilizowania swych zwolenników i tworzenia własnych przedstawicielstw lokalnych.
3). Partia masowa narodziła się wraz z upowszechnieniem prawa wyborczego i koniecznością zorganizowania wyborców. Ponadto czynnikiem wpływającym na rozwój partii stało się też utworzenie organizacji robotniczych (socjalistycznych). Wniosły one do życia politycznego nową jakość, stając się wzorem dla innych partii politycznych. Posiadały one nie tylko program i wyodrębnioną hierarchię przywódców, lecz również liczną grupę szeregowych członków (zwolenników), związanych normami statutu i zobowiązanych do czynnego popierania własnej partii. Dla życia politycznego ważne okazało się również związanie z partiami różnych organizacji społecznych (związkowych, kobiecych, młodzieżowych itp.), które - oprócz właściwych sobie działań - zajmował) się również kształtowaniem (wychowaniem) nowych zwolenników partii. Taki model partii okazał się najsprawniejszy dla podstawowego celu działania partii - zdobycia władzy. Z tego względu był on (i jest nadal) przyjmowany przez inne partie polityczne.

Typologia partii politycznych:
Historyczny rozwój partii oraz konflikty społeczne i polityczne spowodowały, że najczęściej stosowanym kryterium podziału partii jest ich stosunek do niektórych fundamentalnych problemów społecznych, czy wręcz cywilizacyjnych. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić następujące rodzaje partii politycznych: partie liberalne i konserwatywne, partie robotnicze, partie chrześcijańskie, partie agrarne, partie faszystowskie, partie narodowo-wyzwoleńcze, partie ekologiczne i partie regionalne.
1). Partie liberalne i konserwatywne - powstałe najwcześniej w związku z konfliktami między burżuazją a zwolennikami Ancien regime podczas przekształceń społeczeństw europejskich na drodze od systemu feudalnego do kapitalistycznego.
2). Partie robotnicze - powstałe w II połowie XIX w. i na początku XX w. jako wyraz emancypacji proletariatu. Wyrażały one nastroje polityczne klasy robotniczej. W związku z konfliktami ideologicznymi, partie robotnicze podzieliły się na socjalistyczne (socjaldemokratyczne) i komunistyczne. Kryterium podziału był stosunek do idei rewolucji robotniczej i praktyki budowy nowego systemu społecznego w Rosji Radzieckiej (ZSRR).
3). Partie chrześcijańskie (chrześcijańsko-demokratyczne) - były próbą praktycznego stosowania zasad katolickiej nauki społecznej sformułowanych w encyklice papieża Leona XIII „Rerum novarum" (1891 r.).
4). Partie agrarne - powstałe w początkach XX w. wyrażały interesy chłopskie, odmienne od interesów innych grup społecznych.
5). Partie faszystowskie - powstały po I wojnie światowej jako wyraz niezadowolenia z jej wyników i opozycji wobec systemu demokracji parlamentarnej.
6). Partie narodowo-wyzwoleńcze - szczególnie aktywne po II wojnie światowej. Ich celem było i jest nadal doprowadzenie do odzyskania niepodległości przez terytoria zależne.
7). Partie ekologiczne - szczególnie aktywnie działające od lat siedemdziesiątych XX w., stawiają sobie za cel nie tylko walkę z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, ale również wszelkimi rodzajami jego niszczenia.
8). Partie regionalne - rozwijają się w regionach chcących wywalczyć częściową niezależność (autonomię) od centralnych władz państwowych, akcentują odrębność (np. językową) miejscowej ludności.
Przedstawiony wyżej katalog możliwych partii politycznych nie jest oczywiście pełny, gdyż nie uwzględnia wszystkich lokalnych możliwości i odmian, ponadto koncentruje się na zjawiskach z kręgu kultury europejskiej. Należy także zauważyć, że proces powstawania nowych partii politycznych trwa nadal, gdyż nadal ujawniają się nowe problemy społeczne, ekonomiczne i polityczne.
Innym możliwym kryterium podziału partii politycznych jest ich struktura organizacyjna. Z tego punktu widzenia można wyodrębnić: partie scentralizowane i zdecentralizowane - różnią się one między sobą zakresem władzy organów centralnych i stopniem autonomii (niezależności) lokalnych struktur partyjnych; parlamentarno-wyborcze i pozaparlamentarne - różnica tkwi w sposobie powoływania partii: pierwsze powstają wokół parlamentarzystów i działają głównie, (choć nie tylko) w okresie wyborów, niezależnie od wyborów parlamentarnych; kadrowe i masowe - pierwsze to organizacje grupujące wąską grupę aktywistów, drugie opierają się na tzw. masach członkowskich. Także i ten podział nie obejmuje wszystkich możliwych rodzajów partii politycznych. Jest to raczej próba wskazania, że partie w zależności od warunków działania, tradycji oraz konkretnego programu mogą przybierać różną postać i mimo to nadal zachowują swój charakter.

Systemy partyjne:
Pod pojęciem systemu partyjnego rozumie się zarówno układ partii politycznych działających w obrębie danego państwa, jak i mechanizmy rządzące relacjami między poszczególnymi partiami w ich wzajemnych stosunkach. Relacje te zależą od konkurencji w walce o głosy wyborców oraz od konieczności odnalezienia możliwych form współpracy, np. w ramach koalicji łączącej różne partie. Systemy partyjne mogą występować w kilku możliwych konfiguracjach. Ich rodzaj zależy przede wszystkim od tego, czy konfrontacja między partiami posiada charakter rywalizacyjny czy też nierywalizacyjny. W pierwszym przypadku możliwa jest zmiana ekipy sprawującej władzę, w drugim - nie. Innymi słowy, pierwszy dopuszcza możliwość rywalizacji i poddania się przez partie wynikowi wyborów, natomiast drugi nie dopuszcza do tego z przyczyn natury ideologicznej (np. system monopartyjny w ZSRR lub w III Rzeszy, system partii dominującej w PRL). W drugim wypadku wynik wyborów nie ma wpływu na to, kto będzie sprawował władzę.
1). Systemy rywalizacyjne istnieją w państwach demokratycznych i z teoretycznego punktu widzenia mogą przybrać pięć możliwych postaci: system dwupartyjny, w którym dwie partie zmonopolizowały głosy wyborców i rywalizują między sobą o władzę (np. Wielka Brytania); system wielopartyjny z partią dominującą działa w sytuacji istnienia jednej dużej i silnej partii, obok której działają inne, mniejsze partie, a partia dominująca nie zdobywa absolutnej większości głosów, lecz posiada znaczną przewagę nad innymi partiami - zwykle nie mają one możliwości samodzielnego sprawowania władzy, lecz mogą wchodzić w koalicję z partią dominującą (np. Indie w okresie przewagi Indyjskiego Kongresu Narodowego); system rozbicia wielopartyjnego, w którym wśród wielu partii istnieje kilka większych, rywalizujących między sobą o władzę, co daje możliwość tworzenia różnych konfiguracji politycznych i zapewnia wielu partiom możliwość współudziału w rządzeniu państwem (np. obecny system polityczny w Polsce); system kooperacji partii - polega na tym, że wszystkie partie tego samego systemu lub partie liczące się podejmą współpracę - na ogół po wyborach rezygnuj ą z konkurencji i tworzą koalicyjny rząd, który działa zgodnie z ustaleniami międzypartyjnymi (np. Austria w latach 1945-1966); system dwublokowy jako odmiana systemy wielopartyjnego, gdy występują bloki partii politycznych i walka o władzę toczy się między dwoma blokami (np. SPD/FDP a CDU/CSU w latach siedemdziesiątych na terenie RFN).
2). Nierywalizacyjny system partyjny z teoretycznego punktu widzenia może przybrać dwojaką postać: systemu monopartyjnego, w którym oficjalnie działa tylko jedna partia polityczna (ZSRR, III Rzesza); systemu partii hegemonistycznej, gdzie obok faktycznie rządzącej partii politycznej działają wspierające ją mniejsze ugrupowania polityczne. Układ ten jest w istocie odmianą systemu monopartyjnego i różnica jest tutaj pozorna, gdyż mniejsze ugrupowania nie mają żadnej możliwości, aby przełamać pozycję hegemona i ich działania są limitowane przez władze państwowe opanowane przez partię dominującą (np. Polska, Czechosłowacja, NRD do roku 1989).

System partyjny w Polsce:
System parlamentarno - gabinetowy. Ustawowe podstawy funkcjonowania partii politycznych. Finansowanie partii. Progi wyborcze. Zarys historyczny polskiej sceny politycznej. Pozytywy i negatywy partyjnego systemu. Cechy wspólne polskich ugrupowań. Trzy główne kategorie polskich partii politycznych. Rankingi popularności. Pretendenci do władzy. Polityczne tendencje w rozwoju życia partyjnego. Nowe inicjatywy.
W Polsce, po demokratycznym przełomie w 1989 roku, ustanowiony został parlamentarno-gabinetowy system rządów. Partie polityczne zyskały więc rolę zasadniczą. Cechą charakterystyczną polskiego ustroju politycznego jest jednak silna pozycja prezydenta, silniejsza niż w podobnych demokracjach typu gabinetowego, jak na przykład w kanclerskich Niemczech. Usytuowanie polskiego prezydenta zawiera się mniej więcej w połowie pomiędzy uprawnieniami prezydenta Francji i Niemiec, a daleko od kompetencji prezydenta Stanów Zjednoczonych. Nowej konstytucja RP z 1997 roku tę stosunkowo mocną pozycję polskiej głowy państwa potwierdza. Solidniejsze podstawy rządzenia uzyskał w ustawie zasadniczej również premier. Można więc powiedzieć, że generalnie zwiększyła się rola władzy wykonawczej, i jest to zgodne z intencjami większości liczących się sił politycznych w Polsce. Mocniej taką potrzebę podkreślają partie konserwatywne, prawicowe. Lewicowe natomiast wskazują na nadrzędną rolę parlamentu, nawet relatywnie przy wzmocnionej egzekutywie państwa. Przy całej sile władzy wykonawczej, parlament w Polsce wciąż odgrywa ogromną rolę, a partie polityczne organizują w istocie życie publiczne w naszym kraju. Kandydat na prezydenta musi mieć w Polsce silne poparcie partyjnych struktur, nawet jeżeli nie jest poparcie formalne jak w przypadku wspierania ostatniej kampanii Andrzeja Olechowskiego przez działaczy Unii Wolności czy SKL. Także wybór premiera pozostaje wyłączna domeną większości parlamentarnej, a rola mianująca prezydenta jest w tej mierze czysto symboliczna. Mówi się wręcz o "Polsce partyjnej", w której żadna osobistość nie może niczego osiągnąć bez poparcia jakiegoś ugrupowania. Rady nadzorcze firm z udziałem skarbu państwa, publiczne radio i telewizja, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, szefowie trybunałów i instytutów, rzecznicy praw - są w stu procentach zależni od partyjnych układów i targów.

Kilka obrotów sceny politycznej:
W wielu środowiskach panuje opinia, że dopiero po dwóch najbliższych obrotach politycznej sceny, czyli po dwóch parlamentarnych elekcjach, a więc po wyborach w 2001 roku, wyłonią się ugrupowania czy bardzo stabilne koalicje, które będą zdolne przetrwać w nie zmienionej formie przez kilka następnych kadencji. Wiele się jednak musi zmienić zarówno w przepisach prawnych tyczących partii politycznych, jak i metodach ich finansowania. Nowe propozycje zmian w systemie finansowania ugrupowań nie czynią tu przełomu. Nadal dla partii wejście lub nie do parlamentu oznacza organizacyjne być albo nie być. Ugrupowania często nie mają sił, by przetrzymać trudny czas parlamentarnej abstynencji, rozpadają się, idą na sztuczne kompromisy, nie potrafią przeczekać, mimo przekonania o programowej słuszności. Panuje bowiem powszechna opinia, iż zanadto faworyzowane są partie, które mają swoich przedstawicieli w parlamencie. Państwo bowiem zwraca wówczas koszty kampanii wyborczej, a ponadto finansuje ze swojego budżetu bieżącą działalność parlamentarzystów, czyli ich biura wyborcze, podróże itp. Jedna zatem przegrana w wyborach może doprowadzić partię do finansowej zapaści, uniemożliwiając jej tym samym, albo bardzo utrudniając, udział w następnych wyborach. Przerywa to ciągłość politycznej tkanki, i powoduje naturalne w takiej sytuacji przesunięcia programowe i personalne - często wymuszone i nieautentyczne.

Podstawy prawne i finansowe:
Pojawiają się więc postulaty, aby dotować z budżetu państwa również te partie, które przegrały wybory, ale znalazły się odpowiednio blisko pięcioprocentowego progu wymaganego przez obowiązującą ordynację. Pozwoliłoby to ugrupowaniom, które przegrały nieznacznie, a więc mającym swoje niemałe elektoraty, nadal prowadzić działalność na finansowo i organizacyjnie przyzwoitym poziomie. Ustawa o partiach politycznych z 1989 roku powstała przed jedenastu laty, na początku procesu budowania demokracji w Polsce, kiedy stworzenie warunków dla nieskrępowanego rozwoju życia partyjnego zdawało się być głównym zadaniem rodzącej się demokracji. W istocie doprowadziła do niesamowitego rozdrobnienia partyjnego. Późniejsza jej nowelizacja nie poprawiła znacząco sytuacji.

Kto nami rządził?:
Do tej pory, od 1989 roku, współrządziło krajem około dwudziestu kilku partii politycznych; w skład jednego tylko gabinetu, któremu szefowała Hanna Suchocka w latach 1992-1993, wchodziło aż siedem ugrupowań. Niewiele mniejsze były koalicje rządowe pod przewodnictwem Jana Krzysztofa Bieleckiego /1991/ czy Jana Olszewskiego /1992/. W tamtych latach stałą tendencję, jaka dała się zauważyć w działaniach kręgów władzy były starania o jak najszerszą reprezentację polityczną, składającą się na kolejne rządowe gabinety. "Poszerzenie bazy rządzenia" było często niezbędnym zabiegiem do tego, aby w Sejmie uzyskać większość, umożliwiającą przegłosowanie proponowanych przez rząd ustaw i prawnych regulacji. Już wtedy można było dostrzec rozdrobnienie prawicy, wewnętrzną walkę o przywództwo ideologiczne, o sumienia wyborców. Wciąż jednak próbowano szukać jedności na gruncie ideowym, czy miał być solidarnościowy rodowód tych ugrupowań. Stąd zapewne tak duża liczba ugrupowań uczestniczących we władzy, przy czym dla wielu partii było to uczestnictwo jednorazowe, w nielicznych przypadkach taka sytuacja zachodziła dwukrotnie, a bardzo sporadycznie - trzykrotnie. Można zaobserwować, iż największe znaczenie na scenie politycznej kraju mają te ugrupowania, które współtworzyły więcej niż jeden gabinet rządowy i które miały w nich przynajmniej kilku ministrów.



Źródła:

- Tygodnik „Polityka”;
- Dane „Centrum Badania Opinii Społecznej”;
- „Gazeta Wyborcza”’
- Konstytucja RP’
- Internet: www.polityka.onet.pl; www.cbos.pl; www.google.pl; www.wisp.com.pl;
- „Partie Polityczne” – WsiP.