Warunki do nabycia emerytury, renty

WARUNKI UPRAWNIAJĄCE DO EMERYTURY
I. Wprowadzona z dniem 1 stycznia 1999 r. reforma systemu ubezpieczeń społecznych różnicuje zasady ustalania prawa do emerytury oraz jej wysokości w zależności od wieku ubezpieczonych.
Odrębne zasady przewidziane są dla trzech grup wiekowych:
 osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r.,
 osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r.
 osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r.

1. Emerytura dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.
Przy ustalaniu prawa do emerytury dla tej grupy ubezpieczonych opłacenia składki, uznane przez ustawodawcę za okresy składkowe,
*okresy nieskładkowe, tj. okresy, za które składka na ubezpieczenie społeczne nie była odprowadzana, z zastrzeżeniem, że okresy nieskładkowe nie mogą przekroczyć 1/3 udowodnionych okresów składkowych,
*okresy uzupełniające, tj. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym, z tym, że uwzględnia się je tylko w sytuacji, gdy okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury i tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu,
*okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy – w zakresie niezbędnym do przyznania prawa do emerytury osobie, która osiągnęła wiek emerytalny ogólny i utraciła prawo do tej renty.
Przy ustalaniu prawa do emerytury dla tej grupy ubezpieczonych nie ma znaczenia długość okresu, jaki upłynął od zakończenia karier zawodowej do osiągnięcia wieku emerytalnego.

Wiek emerytalny dla urodzonych w przedziale czasowym do 1 stycznia 1949 r. wynosi 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn
 
II. Kolejnym warunkiem nabycia prawa do emerytury jest posiadanie w przypadku kobiet 20 - letniego okresu składkowego i nieskładkowego i 25 - letniego dla mężczyzn.
Zachowana została również dla tej grupy ubezpieczonych możliwość przejścia na emeryturę po osiągnięciu wyżej wymienionego wieku emerytalnego, ale przy obniżeniu wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych o 5 lat (15 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn). W odróżnieniu od przepisów emerytalnych obowiązujących przed 1 stycznia 1999 r. nie jest już wymagane osiągnięcie wieku emerytalnego w okresie zatrudnienia lub w okresie równorzędnym z okresem zatrudnienia. Na uwagę zasługuję ponadto fakt, że emerytura ta, z uwagi na krótszy wymagany staż, nie jest objęta gwarancją podwyższenia jej wysokości do kwoty najniższego świadczenia, w przypadku gdy po obliczeniu jej wysokości okaże się niższa od najniższej emerytury.

Reasumując ogólne warunki uprawniające do emerytury dla tej kategorii wiekowej przedstawiają się następująco:
*wiek – 65 lat (mężczyźni) 60 lat (kobiety)
* okresy zatrudnienia – 25 lat (mężczyźni) 20 lat (kobiety),
ewentualnie:
* 20 lat (mężczyźni) i 15 lat (kobiety) – ale bez gwarancji najniższej emerytury

2. Emerytury wcześniejsze dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.
Ustawa emerytalna, w art. 29 przyznaje osobom z tej grupy wiekowej prawo do przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Warunkiem nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest:
- dla kobiet:
1) wiek: 55 lat,
2) co najmniej 30-letni okresu składkowy i nieskładkowy,
albo:
1) osiągnięcie wieku 55 lat,
2) co najmniej 20 - letni okresu składkowy i nieskładkowy,
3) całkowita niezdolność do pracy;
- dla mężczyzn:
1) wiek: 60 lat
2) co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy
albo
1) wiek 60 lat
2) co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy,
3) całkowita niezdolność do pracy

WARUNKI UPRAWNIAJĄCE DO RENTY
z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki:
- jest niezdolna do pracy,
- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, niezdolność do pracy powstała w okresach ściśle określonych w ustawie, np. w okresie ubezpieczenia, zatrudnienia, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego lub opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:
- stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,
- możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Obok ustalenia stopnia niezdolności do pracy lekarz orzecznik dokonuje również ustaleń dotyczących:
- daty powstania niezdolności do pracy,
- przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy,
- związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami,
- niezdolności do samodzielnej egzystencji,
- celowości przekwalifikowania zawodowego.

Okresy składkowe i nieskładkowe
Wymagany do przyznania renty okres składkowy i nieskładkowy różni się w zależności od wieku ubezpieczonego, w którym powstała niezdolność do pracy. Okresy te przedstawiają się następująco:
- 1 rok - jeśli niezdolność powstała przed ukończeniem 20 lat,
- 2 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 20 do 22 lat,
- 3 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 22 do 25 lat,
- 4 lata - jeśli niezdolność powstała w wieku od 25 do 30 lat,
- 5 lat - jeśli niezdolność powstała w wieku powyżej 30 lat.
W przypadku osób, które stały się niezdolne do pracy w wieku powyżej 30 lat okres wymaganych 5 lat musi przypadać w ciągu ostatnich 10 lat przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.
W przypadku ubezpieczonego, który nie ma wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony jeżeli:
zgłoszenie do ubezpieczenia nastąpiło przed osiągnięciem 18 roku życia albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponad podstawowej lub wyższej oraz posiada do dnia powstania niezdolności do pracy nieprzerwane (lub z przerwami nie przekraczającymi 6 miesięcy) okresy składkowe i nieskładkowe.