Język polski

Topos władcy idealnego w literaturze

Odpowiedź

pauban

Motyw władzy to motyw powtarzający się w każdej epoce, począwszy od starożytności, aż po czasy współczesne. Przedstawione zostały sylwetki władców mądrych i sprawiedliwych, morderców i tyranów oraz lekkoduchów, którzy nic sobie z rządów nie robili. W swoich rozważaniach pragnę zająć się obrazem władcy idealnego, wykazać czy taki władca w ogóle istniał, opierając się na przykładach z literatury. Warto by się zastanowić jakie cechy powinny charakteryzować władcę idealnego. Na pewno powinien być mądry, pragnący postępu a jednocześnie konserwatywny, dobry i łaskawy, kiedy trzeba, a surowy kiedy należy, troskliwy, będący blisko swych poddanych, ale jednocześnie nieosiągalnych dla nich, bezstronny, nieprzekupny, silny. Wymieniać można by bez końca. Jak mówi „Słownik wyrazów obcych” ideał to: „doskonałość, ktoś lub coś składające się z samych doskonałych cech i właściwości”. Według tej definicji zdecydowanie nie każdy władca kwalifikuje się do miana rządcy idealnego. „Kto chce rządzić ludźmi, nie powinien ich gnać przed sobą, lecz sprawić by podążali za nim.”, myślę, że te słowa Monteskiusza, pasują bardzo dobrze do władców, których mam zamiar ukazać w dalszej części prezentacji. Władców, którzy zasłynęli z mądrości, szlachetności, waleczności. Wyróżnili się tymi cechami spośród innych ukazanych w literaturze. „Biblia”- najsłynniejsza księga świata, będąca podstawą wielu religii w tym także chrześcijaństwa, ukazuje nam wielu władców, lecz tylko jeden z nich zasługuje na miano władcy idealnego. Salomon był synem króla Dawida, rządził w X w. p.n.e. Był władcą, mądrym i roztropnym. Zyskał sławę jako wielki budowniczy. Świątynia w Jerozolimie, wznoszona przy pomocy rzemieślników z Fenicji i Egiptu, pałac królewski w Jerozolimie, wielkie stajnie w Megiddo to tylko niektóre budowle jakie wzniósł Salomon. Państwo za jego rządów było silne i stabilne. Był królem, który nienawidził wojny i miłował pokój, dlatego tez wymyślił „ wojnę bez rozlewy krwi”- szachy. Monarcha sprawował władzę zgodnie z treścią Dziesięciu Przykazań, zawsze był posłuszny woli Boga. Wybudował Świątynię, w której umieszczono Arkę Przymierza. Na straży Dekalogu, obowiązującego wszystkich ludzi, ustanowionego przez samego Boga kodeksu moralnego, stali kapłani, którzy zarządzali Świątynią. Salomon był królem wybranym i namaszczonym w ostatnich latach życia ojca - Dawida, który abdykował na jego korzyść. Bóg chciał, aby cieszył się coraz większą chwałą i potęgą, aby, bliżej poznawszy naturę Boga, natchnął lud i skłonił go do wypełnienia tego wszystkiego, do czego zobowiązywała rola nosiciela prawdy Bożej. Obdarzył Salomona mądrością, której pragnął on bardziej niż zaszczytów, bogactw czy długiego życia. Jego prośba o bystry umysł, o wielkie serce i o tkliwość ducha została wysłuchana: "Bóg dał Salomonowi mądrość i rozsądek nadzwyczajny oraz rozum nieogarniony, jak piasek na brzegi morza. Toteż mądrość Salomona przewyższała wszystkich ludzi Wschodu i Egipcjan. (...) Wypowiedział bowiem trzy tysiące przysłów, a pieśni jego było tysiąc pięć". Udowodnił to Salomon rozsądzając spór dwóch nierządnic. Obie urodziły synów, jednak dziecko jednej z nich zmarło. Matki kłóciły się o pozostałego przy życiu chłopca. Każda twierdziła, że to jej dziecko. Salomon rozkazał przeciąć dziecko na pół i rozdzielić pomiędzy kłócące się kobiety. Wtedy jedna z nich sprzeciwiła się i powiedziała, że woli oddać je rywalce niż pozwolić na jego śmierć. To właśnie ona była prawdziwa matką dziecka. Od tego momentu mądrość króla Salomona wychwalana była w całym państwie Izraelskim. Życie króla znamionowało w ciągu wielu lat nabożność, prawość i całkowite posłuszeństwo Bożym wskazaniom. Była to jedna z zasad jego postępowania, której nigdy nie złamał. Kierował się nią zawsze i wszędzie, we wszystkich ważnych poczynaniach. Dzięki Bożej pomocy zawsze rozwiązywał pozytywnie zawiłe sprawy związane z królestwem. Wszystkie jego wielkie dzieła, wspaniałe budowle i roboty publiczne zorganizowane we wczesnych latach sprawowania rządów, zaangażowanie, pobożność, prawość i wielkoduszność objawiająca się nie tylko w słowach ale i w czynach, rozsądek i mądrość, spowodowały szacunek i lojalność poddanych, a uznanie i podziw władców wielu innych krajów. Salomon jest przykładem władcy idealnego, który mógłby być wzorem do naśladowania, dla ludzi sprawujących władzę w przyszłych pokoleniach. Kolejnym obrazem władcy ukazanym w literaturze jaki chciałbym przedstawić jest średniowieczny władca- król Artur. Średniowiecze było epoką charakteryzującą się literaturą parenetyczną- czyli kształtującą i propagującą wzory postępowania związane z pełnieniem określonych ról społecznych. Wśród wzorów godnych naśladowania oprócz: idealnego ascety, czy rycerza, znalazł się oczywiście idealny władca. Król Artur był właśnie takim idealnym władcą. Jak głosi legenda został królem po wyciągnięciu miecza wbitego w kamień, przez czarownika Merlina. Dokonał tego mając zaledwie piętnaście lat, a nie udawało się to największym śmiałkom. Artur dorastał na dworze króla Hektora, przyjaciela Merlina. Był chłopcem dobrym i prawym, wiedział co to honor i godność. Już jako król wybudował zamek Camelot. Władca był dzielnym rycerzem, przestrzegał kodeksu rycerskiego. Artur był uczwicym, porządnym, szczęrym oraz bogobojnym człowiekiem, który w sposób godny, nie wykorzystując swojej pozycji społecznej, traktował z sercem swoich podopiecznych. Cechowało go również to, że był dobrym monarchą, który dbał o dobro Anglii i wytrwale walczył o swych poddanych. Był dla nich wielkim autorytetem traktowali go jak ojcia. Jako osoba skromna nie wynosił się nad innych i nie chwalił swoimi wielkim osiągnięciami. Król Artur był niezmiernie silną osobowością o nieprzeciętnej sile fizycznej i umiejętnościach walki. Jego przemyślane posunięcia taktyczne w strategii wyraźnie zakresliły jego postać w historii jako wspaniałego wodza. W walce nigdy nie dopuszczał się do nieuczciwych działań i podstępu, ale zazwyczaj wykorzystywał swój spryt i przebiegłość. Najwznioślej ze wszystkich wartości cenił sobie honor. Jako człowiek honoru wolał umrzeć niż okryć się hańbą. W legendach Artur zawsze ukazany jest jako ideał chrześcijańskiego króla, który walczył o sprawiedliwość broniąc słabszych. Artur często się modlił i szukał wsparcia w postaci podpory w Bogu. Kobiety traktował jako cenny skarb i w każdej chwili był przygotowany aby stanąć w ich obronie. Nawet po zdradzie ukochanej był wyrozumiały i jej wybaczył ,co uczyniło go wielkim człowiekiem. Artur był i zawsze będzie przedstawiany jako orędownik narodu, troskliwy i kochający ojciec, który nawet na łożu śmierci troszczy się o dobro swojego państwa. „Książę” jest chyba najsłynniejszym dziełem Niccolo Machiavellego. Jest poradnikiem rzetelnego sprawowania władzy. W czasie jednej ze swoich podróży Machiavelli zetknął się z osobą, która wywarła wielkie wrażenie na całym jego późniejszym życiu. Tą osobą był Cesare Borgia, ówczesny książę Walencji, syn papieża Aleksandra IV. Borgia wywarł na Machiavellim ogromne wrażenie, ujął go swoim zdecydowaniem, zdolnością logicznego myślenia. Uwielbienie Machiavellego do Cezara Borgii możemy znaleźć w „Księciu”: „nie umiałbym nawet dać nowemu księciu lepszych wskazówek jak te, których dostarcza przykład czynów księcia Valentino.” Machiavelli przedstawił Borgie jako władcę idealnego, jako wzór do naśladowania. Borgia faktycznie był władcą silnym, zdolnym do wielkich czynów żeby osiągnąć swój cel, jednak nie był tak idealnym władcą o jakim pisze twórca „Księcia”. Używał bezwzględnych i drastycznych metod, żeby dojść do władzy. Nie cofał się także przed morderstwem. Był wręcz tyranem, przelewającym niewinna krew. Dlaczego więc Machiavelli przedstawił go jak wzór władcy? Być może dlatego że Istotą systemu Machiavellego było oderwanie polityki od kryteriów moralnych. Według niego polityka nigdy nie powinna sympatyzować z takimi pojęciami jak „łagodność”, „niemoc”, „słabość”, „nieudolność” czy też „litość”. Pisarz ten jest twórcą doktryny „Wszystkie środki są dobre”, co znaczy tyle, że wszystko co pomaga w osiągnięciu celu jest dozwolone. Bez znaczenia czy owe środki są godziwe czy też podłe i nikczemne: „Do obrony ojczyzny wszystkie środki są dobre – zarówno te które przynoszą chwałę, jak i te, które przynoszą hańbę [...] Owy przykład winien mieć na uwadze każdy obywatel, któremu przyypadnie udzielać rad osobom rządzącym. Kiedy chodzi bowiem o ocalenie ojczyzny, nie można kierować się tym, co słuszne lub niesłuszne, litościwe lub okrutne, chwalebne lub nikczemne”. Nic więc dziwnego, że dla Machiavellego Borgia był władcą idealnym, powodem tego był inny system wartości propagowany przez twórcę. Dla nas ludzi współczesnych Borgia z pewnością ideałem i wzorem nie był. Kolejnym władcą jakiego chce ukazać jest Stanisław August Poniatowski. Król jest tematem satyry Ignacego Krasickiego zatytułowanej „Do króla”. Podmiotem w utworze jest Sarmata, szlachcic, który kieruje swą wypowiedz bezpośrednio do monarchy. Przedstawia mu pięć zarzutów, które w rzeczywistości są zaletami króla. Pierwszym z nich jest szlacheckie pochodzenie władcy: „Jesteś królem, a czemu nie królewskim synem? (….) Jesteś królem, a byłeś przedtem mości panem; To grzech niedopuszczony.” Król jest także Polakiem, a przecież lepiej było za czasów „złotej wolności”, „kiedy cudzy rządził”. Młody wiek króla również zdecydowanie nie jest zaletą. Starsi władcy są mądrzy i bardziej doświadczeni. Zarzutami są: rozsądek, łagodność, dobroć, a także: wykształcenie, wspieranie działalności kulturalnej i artystów. Utwór jest typową satyrą. Krasicki z prawdziwym kunsztem wykorzystał ironię, aby ośmieszyć polską szlachtę, stawiającą królowi właśnie takie zarzuty. Poprzez ich absurdalność odsłonięta zostaje głupota, ograniczenie horyzontów myślowych oraz przywiązanie do tradycji XVIII wiecznej szlachty, a stawiane przez nią pseudozarzuty, będące w rzeczywistości zaletami króla, czynią z satyry panegiryk na jego cześć. Stanisław August Poniatowski był władcą wykształconym, mecenasem sztuki i kolekcjonerem, rządcą dobrym i sprawiedliwym. Obrany w 1764 r. królem Polski dzięki poparciu Rosji, dążył do przeprowadzenia w Rzeczypospolitej reform politycznych, gospodarczych, wojskowych i kulturalnych. Był jednym z autorów Konstytucji 3 Maja. Przyczynił się do rozwoju nauki i szkolnictwa, literatury i teatru, architektury i malarstwa. Krasicki w ten przedziwny sposób uwidocznił te zalety. Król został ukazany jako władca idealny, a otaczająca go szlachta jako ciemna i zacofana. Ostatnim przykładem jakim pragnę się posłużyć jest król Polski Jan Kazimierz, ukazany przez Henryka Sienkiewicza w powieści „Potop”. Władca jest przedstawiony jako wzór dobrego monarchy, kochającego swój naród. Sienkiewicz przypisał mu niemal baśniowe uwielbienie przez poddanych. Z powodu zdrady otaczających go magnatów( Janusza i Bogusława Radziwiłłów) i opanowania kraju przez Szwedów władca jest zagubiony, ukazany jako człowiek nieszczęśliwy i upokorzony. Nadal jest jednak nieustraszonym dowódcą, łaskawym władcą, czułym na krzywdę poddanych. Pomimo wewnętrznego rozbicia kraju i ucieczki na Śląsk, nadal może liczyć na swoich wiernych poddanych, zarówno szlachtę jak i chłopów, którzy wraz z Babiniczem wybawiają go od śmierci, kiedy postanawia wrócić do kraju. (wybierz coś sobie z tego).

Dodaj swoją odpowiedź

Język polski

Topos władcy idealnego w literaturze

Związki frazeologiczne pochodzące z Biblii.

Opracowane pytania na mature ustna (XVIII LO, Wrocław, 2002) - Renesans

Średniowiecze - opracowanie epoki, gotowe na powtórkę do matury.

Średniowiecze.

Starożytność i Biblia