Stanisław Moniuszko.
Muzyk, kompozytor, dyrygent, pedagog. W 130. rocznicę śmierci.
Ur. 5.05.1819 w majątku Ubiel pod Smiłowiczami w gub. mińskiej na dzisiejszej Białorusi z ojca Czesława herbu Krzywda, ziemianina byłego kapitana armii napoleońskiej i Elżbiety Madżarskiej, pochodzącej z rodziny węgierskiej, w której trudniono się wyrobem pasów słuckich. Jego ojciec zanotował w pamiętniku: "Ochrzczono cię 8. maja i dano imię twojego dziada, abyś był tak bogobojnym i szczęśliwym". Wcześnie zauważono jego talent i zainteresowania do muzyki. Elementarne nauki muzyczne pobierał od swojej matki w latach 1827 - 1830 wraz ze swymi kuzynami Korzakami. Egzaminy z zakresu nauk początkowych złożył u oo. Pijarów. Do gimnazjum uczęszczał w Mińsku, w którym otrzymał świadectwo ukończenia 6 klas. W 1836 przybył do Wilna zaznajomić się z organizacją i repertuarem operowym. Od 1837 będąc w Berlinie studiował muzykę pod kierunkiem Rungenhagena i przyswajał wzory organizowania życia muzycznego, jednocześnie był korepetytorem chórów. W 1839 powrócił do kraju i osiadł w Wilnie podejmując pracę organisty w kościele pw. św. Jana. Udzielał też lekcji muzyki. W 1840 poślubił Aleksandrę Mullerównę, córkę właściciela eksluzywnego domu zajezdnego. Zorganizował amtorski zespół muzyczny. W 1854 założył Tow. im. św. Cecylii w celu podnoszenia poziomu muzyki sakralnej. W 1858 odbył podróże po krajach zachodnich. W Weimarze odwiedził F. Liszta i poznał B. Smetanę. Nieco później poznał Rossiniego, Aubera i Gounoda, z którym się zaprzyjaźnił. W sierpniu 1858 przeniósł się na stałe do Warszawy zostając dyrygentem opery. Od 1862 rozpoczął wykłady w Instytucie Muzycznym i prowadził zespół chóralny. Podczas powstania 1863 pogorszyły się jego warunki bytowe. Zadłużył się u przyjaciół na lata. 28.09.1865 cenzura carska zawiesiła operę "Straszny Dwór", w której dopatrywano się wątków patriotycznych. Tymczasem wzrastała jego popularność w krajach słowiańskich, która zyskała mu przydomek słowiańskiego kompozytora. Oto wybrane tytuły ze wspaniałego skarbca twórczości kompozytora. Operetki: "Jawnuta", "Ideał", "Loteria", "Karmaniol", "Nowy don Kichot", "Woda cudowna", "Sielanka", "Żółta szlafmyca", "Nocleg w Apeninach". Polska opera narodowa "Halka", grana w Warszawie była momentem przełomowym w dziejach opery polskiej, Krakowie, Lwowie, Poznaniu, Petersburgu, Moskwie, Kijowie, Odessie, Wiedniu, Lublanie i w Pradze (1868), na premierę której, wystawionej pod dyrekcją B. Smetany wyjechał osobiście jej twórca. Dalsze opery, to: "Flis", "Hrabia", "Verbum Nobile", "Straszny Dwór". Twórczość kościelna: "Litanie Ostrobramskie", "Msza żałobna", "Ojcze nasz", "Z Krzyża boleści", "Requiem", "Chór sprawiedliwych". Pieśni: około 400 pozycji o zróżnicowanej tematyce, z bardziej znanymi np. "Prząśniczka", "Znasz-li ten kraj", "Dziad i baba". Moniuszko współpracował z Wolskim, Bogusławskim i Chęcińskim, którzy pisali dla niego libretta. Najwybitniejszy po Chopinie przedstawiciel stylu narodowego, kompozytor o wyjątkowej osobowości artystycznej, wielce zasłużony dla polskiej kultury, zmarł nieoczekiwanie w Warszawie 4.06.1872 przeżywszy 53 lata. Pochowany na Powązkach. Uroczystości pogrzebowe przeobraziły się w patriotyczną manifestację. Z małżeństwa Moniuszki z A. Mullerówną urodziło się dziesięcioro dzieci.
Wizyta Moniuszki w Częstochowie. W pracy "Jasna Góra Ośrodek Kultu Maryjnego" o. Z. Sz. Jabłoński pisze, że paulini zapraszali muzyków, którzy sumy odpustowe i nieszpory poprzedzali koncertami. Taki właśnie specjalny koncert wykonany został 8.09.1864 przez zespół Warszawskiego Instytutu Muzycznego pod batutą kompozytora Stanisława Moniuszki. O pobycie twórcy "Halki" w Częstochowie wspomina w miesięczniku "Jasna Góra" obecny rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego (2002) Franciszek Ziejka. Nazywa wybitne postacie polskiej kultury odwiedzające Jasną Górę "Wielkimi królami duchów". W parku 3 Maja umiejscowiona jest kamienna postać na cokole wyobrażająca St. Moniuszkę, wykonana wg projektu art. Stanisława Policińskiego. W dzielnicy Zacisze jest ulica nosząca imię kompozytora, łącząca ulicę J. Matejki z Kościelną. Do wątku częstochowskiego dodajmy jeszcze ciekawostkę o charakterze rodowym. Oto bowiem w naszym mieście mieszka Ziemowit Moniuszko, którego ojciec, Stanisław Moniuszko, kapitan 27 pp był wnukiem kompozytora.
Źródło: Mała Enc. Muzyczna PWN W-wa 1968; Polski Śpiewnik Biograficzny 1976.