Polonia – Polacy za granicami kraju.
Polonia – termin używany od drugiej połowie XIX wieku ,na określenie całości polskiej grupy etnicznej mieszkającej poza ziemiami etnicznie polskimi. Za członków Poloni uważa się najczęściej wszystkich ,któży bez względu na kraj urodzenia i znajomość języka zachowują świadomośc polskiego pochodzenia, przejawiają zainteresowanie polską kulturą oraz wykazują zrozumienie dla polskich interesów narodowych .Polonia ,zachowując wiele cech polskich ,staje się stopniowo integralną ,pełnoprawną część społeczeństwa kraju osiedlenia ,a związki z krajem pochodzenia są oparte głównie na więzi emocjonalnej. Skupiska polonijne w poszczególnych krajach tworzą odrębne środowiska wyróżniające się określonymi cechami. Pewna część emigracji wojennej i powojennej ,uznając przejściowy charakter emigracji politycznej ,przeciwstawia się zaliczaniu siebie do społeczności polonijnej.Według danych szacunkowych można przyjąć ,że aktualna liczba Polonii wynosi 12-15 mln ,przy czym liczba ta jest płynna i stale ulega wachaniom wraz z przemianami zacodzącymi wśród Polonii.Wychodżstwo z Polski zapoczątkowała emigracja po powstaniach narodowych (głównie do Francji, Wielkiej Brytanii,Szwajcarii,Niemiec,Ameryki Pn.).Od 2 połowy XIX wieku do 1939 roku masowa emigracja zarobkowa (robotnicy głównie do Francji ,Belgii i Niemiec, chłopi do USA, Kanady, Brazylii i Argentyny);po II wojnie światowej w wyniku migracji powiększyły się dawne i powstały nowe skupiska Polaków (m.in. w W. Brytanii ,Szwecji, Australii).W latach 80-tych, z przyczyn ekonomicznych i politycznych pozostało za granicą 500-700 tyś. Polaków.
Rozproszeni po całym świecie Polacy tworzą w niektórych państwach duże skupiska .Najliczniejsza jest Polonia w Stanach Zjednoczonych – ok.8,4 mln; w Kanadzie-ok. 600 tyś; w Brazylii-ok. 800 tyś;(największa w Ameryce Pd.); w Argentynie-ok. 170 tyś. Duża liczebnie Polonia powstała po II wojnie światowej w Australii-ok.130 tyś. W Europie Zachodniej najliczniejsza jest Polonia w Niemczech – ok.1 mln;we Francji- ok.750 tyś ;w Danii,Holandii, Szwecji, Austrii skupiska liczą od kilku do kilkudziesięciu tysięcy.
W ZSRR przebywa wg. danych radzieckich ok. 1,5 mln (wg. innych danych ok. 4 mln) ludności polskiego pochodzenia ,w Czechosłowacji –ok. 100 tyś. (gł. Zaolzie) ,na Węgrzech –ok. 7 tyś. ,w Rumunii –ok. 5 tyś.,w Jugosławi –ok.3 tyś.Zbiorowości polonijne istnieją tez w kilku krajach Afryki (m.in. w RPA-ok. 10 tyś ).
Pod koniec XVIII i 1 połowy XIX wieku Polacy brali udział w walkach o niepodległość wielu państw Europy ,obydwu Ameryk ,m.in. Stanów Zjednoczonych , Brazylii ,Argentyny ,Boliwii i Peru .Uczestniczyli w Wiośnie Ludów ,Komunie Paryskiej 1917-20 w wydarzeniach w Rosji. W czasie wojen światowych walczyli o wolność na różnych frontach. Ośrodki polonijne cechuje duża aktywność społeczna i stosunkowo wysoki stopień zorganizowania. Organizacjami centralnymi są kongresy Polonii (np. w USA,Francji,Kanadzie) lub rady Polonii (np.w Australi).Ponadto działają stowarzyszenia ,kluby, związki Polaków .
W 1989 roku powstał Związek Polaków na Litwie i Związek Polaków na Łotwie,1990 Związek Polaków na Białorusi ,1992 Związek Polaków w Rosji. Wśród młodzieży polonijnej świata działa ZHP, szkolnictwo organizuje Polska Macierz Szkolna. Duży dorobek maja polskie ośrodki naukowe (m.in.w USA-Inst. Józefa Piłsudskiego ,Polski Instytut Naukowy, Polsko-Amerykańskie Towarzystwo Historyczne .W Kanadzie – Polsko-Kanadyjski Instytut Badawczy.W W. Brytanii—Instytut Polski i Muzeum Gen. Sikorskiego, Instytut J. Piłsudskiego, Polskie Towarzystwo Nauk na Obczyznie ,w Australii-Polskie Towarzystwo Historyczne).Szczególne zasługi w propagowaniu kultury polskiej ma Fundacja Kościuszkowska .
Ważną rolę w utrzymaniu polskości i więzi z krajem odgrywa prasa polonijna, m.in.:w USA-“Nowy Dzięnnik”, “Zgoda”,”Głos Polek”,”Związkowiec”.W Kanadzie –“Głos Polski – Gazeta Polska”,w Australii – “Kurier Polski”,”Przegląd Katowicki”,we Francji – “Narodowiec”, w W. Brytanii –“Dziennik Polski – Dziennik Żołnierza”.W Niemczech – “Głos Polski”, “Ogniwo”,w Czechosłowacji – “Zwrot”,na Litwie – “Kurier Wileński”(do 1990 p.n.”Czerwony Sztandar”).
W ciągu dwu wieków stopniowo zmieniał się status ekonomiczny i społeczny Polonii w krajach osiedlenia – obecnie wzrasta liczba osób wykształconych o znacznej pozycji zawodowej i społecznej.Coraz częstszy jest ich aktywny udział w życiu społeczno-gospodarczym ,naukowym i politycznym (np. wielu deputowanych polskiego pochodzenia w Izbie Reprezentantów Kongresu Amerykańskiego). Liczba naukowców, pisarzy i przedstawicieli innych dziedzin twórczych polskiego pochodzenia w USA, wg. szacunku wynosi ponad 2 tyś.. Także w Kanadzie wielu polaków zajmuje eksponowane stanowiska w administracji ,radach nadzorczych przedsiębiorstw. W polityce Polonia australijska uzyskała duży awans społeczno-ekonomiczny i jest jednym z lepiej sytuowanych skupisk polonijnych na świecie. Polonia w Ameryce Pd., mimo pewnego awansu społeczno-zawodowego w dużej mierze pozostaje rolnicza .Skupiska polonijne od początku ich kształtowania cechuje silna więź z krajem ojczystym ,przejawiająca się w różnorodny sposób w poszczególnych okresach historii:w latach niewoli narodowej m.in. w kontynuowaniu działalności na rzecz niepodległości kraju ,w czasie wojen światowych w organizowaniu pomocy moralnej, materialnej i wojskowej. Po II wojnie światowej w okresie “zimnej wojny”,niemal całkowicie ustała bespośrednia łączność Polonii z krajem. Po 1956 roku zaczęło się ponowne nawiązywanie kontaktów, powstało Towarzystwo Łączności z Polonią Zagraniczną “Polonia”,które jednak spotkało się z rezerwą wielu środowisk polonijnych . W latach 70-tych kontakty i współpraca Polonii z krajem się ożywiły. W Polsce są organizowane festiwale polonijnych zespołów artystycznych ,igrzyska sportowe ,kolonie ,obozy dla dzieci i młodzieży, kursy, spotkania uczonych polskiego pochodzenia ;wydawane są kalędarze ,książki, foldery i czasopisma . Od 1975 roku zaczęła powoli rozwijać się współpraca w sferze ekonomiczno-handlowej(firmy polonijne ). W krajach zamieszkania Polonia organizuje obchody związane z polskimi rocznicami historycznymi. Wydatnie uczestniczyła m.in. w funduszach budowy Szkół Tyiąlecia ,odbudowy Zamku Królewskiego, budowy Centrum Zdrowia Dziecka i innych obiektów służby zdrowia . Od 1990 roku dokonują się zmiany w systemie łączności kraju z wychodźstwem, także na obszarach upszednio zaniedbywanych, jak w byłym ZSRR. Pierwszym przedsięwzięciem było powołanie III 1990 roku Stowarzyszenia “Wspólnota Polska “i spotkanie Polaków świata na konferencji “Kraj-Emigracja”X 1990 w domu Polskim JANA PAWŁA II w Rzymie.
Po 1990 roku ożywienie działalności środowisk polskich spowodowało : utworzenie Związku Polaków na Białorusi (1990),ponowne zarejestrowanie Związków Polaków na Litwie (1992), powstanie Federacji Organizacji Polaków na Ukrainie (1992), Związku Polaków w Rosji (1992), Stowarzyszenie Polaków w Uzbegistanie “Świetlica Polska”(1992), Związku Polaków w Kazachstanie (1994). W Izraelu powstało w 1991 roku Towarzystwo Polonijne “Piast”;VIII 1992 roku obradował w Krakowie pierwszy po II wojnie światowej Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy .Omawiano formy współpracy z Polską i problem pomocy dla Polaków ze Wschodu. Złożono oferty dla firm polskich i polonijnych . Przyjęto apel o zapewnienie praw mniejszości polskiej w krajach postkomunistycznych .Funkcję koordynatora działań poszczególnych skupisk polonijnych ma nadal pełnić “Wspólnota Polska”. Ukonstytuował się Komitet Założycielski Forum Polski we Wspólnocie Europejskiej z przewodniczącym M . Morawskim .
Korzystałam z następującego żródła:
ENCYKLOPEDIA POPULARNA PWN,
ENCYKLOPEDIA MULTIMEDIALNA PWN , EDYCJA 98’