Weksel; papiery wartościowe

Praca jest w załączniku.

POJĘCIE WEKSLA I JEGO RODZAJE

1) Pojęcie weksla – polskie prawo wekslowe nie podaje definicji w. Wymienia natomiast jego istotne cechy oraz precyzyjnie określa części składowe(treść) dokumentu, który w myśl ustawy uważa się za weksel. Powstałą w ten sposób lukę wypełniła doktryna tworząc szereg definicji. Jednak nie udało się ustalić def. powszechnie akceptowanej i w pełni poprawnej.
Weksel ( od niem. Weschel – wymiana) jest dokumentem sporządzonym w formie przewidzianej przez prawo (duży formalizm), zawierającym bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie(remitentowi) sumy pieniężnej, w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę ( w przypadku w. własnego) lub inną osobę przez niego wskazaną(w. trasowany), którego egzekucja wyposażona w specjalny rygor.
Funkcjonujące obecnie def. weksla są def. naukowymi, które można podzielić na kilka grup:
a) pierwsza grupa mówi o welsklu jako dokumencie. W. uważany jest za dokument posiadający dokładnie określoną przez prawo formę i wyposażony przez prawo w tą właściwość, że umieszczenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania w. osoby od której podpis pochodzi.
b) w. jako papier wartościowy opiewający na wierzytelność ( wg. tego podziału są jeszcze pap. wart. opiewające na: prawa członkowskie i pr. rzeczowe); definiuje w. jako pap. wart. opiewający na świadczenie sumy pieniężnej lub jako pap. wart. o cechach ściśle przez prawo wekslowe przepisanych, w których inkorporowane jest abstrakcyjne zobowiązania zapłacenia sumy pieniężnej.


2) Rodzaje weksli
Prawo wekslowe zna dokumenty o nazwie w. trasowany i w. własny. Można jeszcze odróżnić dokument o nazwie weksel niezupełny w chwili wystawienia (weksel inblanco).
W praktyce występują jeszcze inne nazwy, takie jak: weksel gwarancyjny, kaucyjny, depozytowy, rymesa komisowa, trata komisowa, rekta-weksel, weksel piwniczny.
a) Weksel trasowany (ciągniony lub trata) - jest to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle określonej przepisami pr., zawierający skierowane przez wystawcę do trasata bezwarunkowe, pisemne polecenie zapłaty określonej w nim sumy pieniężnej wskazanej osobie (remitentowi) lub innej osobie, która wykazała się nieprzerwanym szeregiem indosów oraz posiadaniem weksla w terminie płatności w oznaczonym miejscu i czasie, stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych. W. trasowany może być wystawiony jako w. niezupełny w chwili wystawienia (wynika to art. 10).
Przepis art. 1 i 2 wymienia cechy ustawowe, których brak pozbawia dokument charakteru weksla i sprawia , że nie powstaje ważne zobowiązanie w. Każdy dokument, któremu brak choćby jednej cechy wymienionej w art. 1 nie jest wekslem. Przepis art. 2 wprowadza wyjątki co do terminu płatności, miejsca płatności oraz miejsca wystawienia weksla – poprzez wprowadzenie domniemań prawnych w braku oznaczenia terminu płatności lub miejsca płatności, lub miejsca wystawienia weksla.

Weksel trasowany zawiera (art. 1):
· nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono – brak słowa ”w.” w tekście lub jego nieprawidłowe użycie czyni weksel nieważnym, chociaż z dokumentu wynikałoby, że wystawca chce się wekslowo zobowiązać; nazwa „w.” musi być zawarta w samej treści dokumentu, nie może być to nagłówek, tytuł dokumentu czy tez umieszczenie z boku lub pod treścią. „W.” w innych językach to: „gezogener Weschel”; „bill of exchange”; „lettre de change”; “lettera di cambio”. W. może być wystawiony w każdym języku europejskim lub pozaeuropejskim, jak również w języku sztucznym, o ile jest znany w szerszym kręgom osób, np. esperanto. Celem umieszczenia nazwy ”w.” w tekście dok. jest zwrócenie uwagi podpisującego na charakter i rozmiar zobowiązania, które zaciąga.
· polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej – jest to najistotniejszy element ważności weksla t. Stanowi podstawę weksla t. i oznacza, że zobowiązanie w. jest zobowiązaniem nieodwołalnym. Bezwarunkowe polecenie zapłaty polega na tym, że wystawca weksla daje dyspozycję osobie trzeciej (trasatowi), aby zapłaciła za niego pewną kwotę pieniężną (st. waluty z przekazu). Podstawą polecenia zapłaty jest wewnętrzny stosunek (st. pokrycia) pomiędzy wystawcą a trasatem, na podstawie którego wystawca zleca trasatowi dokonanie zapłaty. Warunek jest pojęciem z zakresu pr. cywilnego (art. 89). Nie jest warunkiem w rozumieniu przepisu art. 89 KC warunek prawny dopuszczony przez samą ustawę, która pozwala na zawarcie w poleceniu zapłaty zastrzeżenia, np. „jeżeli zapłaty nie dokonano za inny egzemplarz” (art. 65 PrWeksl).

W praktyce polecenie zapłaty najczęściej wyrażane jest przez użycie sformułowania w trybie rozkazującym, np. „zapłaci Pan za ten weksel”. Możliwe jest również użycie zwrotu grzecznościowego – „zechce Pan...”. Niedopuszczalne jest zastąpienie plecenia zapłaty przyrzeczeniem wystawcy, że trasat zapłaci za weksel i użycie wyrażenia, np. „Kowalski zapłaci za ten weksel”.
Suma pieniężna będąca przedmiotem zobowiązania wekslowego oznaczona jest przez podanie w sposób wyraźny kwoty i waluty. W. może opiewać tylko na jedną sumę pieniężną. Wskazanie na w. tylko samej kwoty bez podania rodzaju waluty powoduje nieważność weksla. Brak oznaczenia waluty, w jakiej wyrażono sumę wekslowa, powoduje, że odnośny dokument nie jest uważany za weksel (orz. S.N. z 8.9.1995r.). Na urzędowych blankietach wekslowych walutę podaje się dwukrotnie, raz pisząc ją w górnej prawej części w. obok sumy pieniężnej podanej cyfrowo, wówczas walutę podaje się przy zastosowaniu przyjętego skrótu np. USD, GBP, EUR itd., drugim razem walutę podaje się słownie z kwotą wekslową napisaną słownie. Nieważny jest w., który podaje kilka różnych walut. Zobowiązanie pieniężne w pieniądzu polskim stanowi regułę, od której są możliwe wyjątki, zgodnie z art. 358 KC możliwe jest skuteczne zobowiązanie się na terenie Polski do zapłaty w innej walucie niż pieniądz polski. Nieważne są weksle przewidujące klauzulę waloryzacyjną uzależniającą wysokość sumy wekslowej do kursu waluty obcej (art. 3581 2 KC). Klauzule tego typu naruszają zasadę art. 1, według której w. musi opiewać na oznaczoną sumę pieniężną. Poza tym w Polsce obowiązuje zasada nominalizmu.
· nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata) – może nim być osoba fizyczna, osoba prawna oraz podmiot nie będący ani osobą fizyczną, ani osobą prawną, mający z mocy ustawy prawo do zaciągania zobowiązań, np. spółka jawna, spółka komandytowa. Może nim być również sam wystawca. Mamy do czynienia wówczas z wekslem trasowanym-własnym.
· oznaczenie terminu płatności – t. p. oznacza wskazanie daty, w której ma nastąpić zapłata. Termin ten należy oznaczyć dniem, miesiącem i rokiem. Oznaczenie dnia, miesiąca i roku można uczynić cyframi. Rok można oznaczyć przyjętym skrótem „br.” na oznaczenie bieżącego roku. Miejsce podania w dokumencie terminu płatności jest obojętne. Termin płatności nie jest tożsamy z pojęciem terminu wymagalności. Termin wymagalności jest dniem, w której można domagać się zapłaty. Jeżeli termin płatności weksla przypada na dzień powszedni, to termin płatności i termin wymagalności pokrywają się. Natomiast gdy termin płatności weksla przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, zapłaty można się dopiero w najbliższym dniu powszednim (art. 72).
Oznaczenie terminu płatności nie stanowi konieczności części składowej weksla. Prawo wekslowe nie traktuje weksla bez terminu płatności jako weksla nieważnego, czy też weksla niezupełnego. Weksel, który nie ma oznaczonego terminu płatności uważany jest za weksel płatny za okazaniem (art. 2 ust. 2).
Prawo w. zna 4 rodzaje terminów płatności weksla. Weksel może być płatny: za okazaniem, w pewien czas po okazaniu, po dacie lub w oznaczonym dniu. Nieważny jest w. z innymi terminami płatności, np. z terminem płatności „w razie śmierci” albo zastrzegający płatność w razie nadejścia zdarzenia, którego nadejście jest wprawdzie pewne, lecz czas jego nadejścia nie jest pewny. Nie uważa się bowiem takich wypadków za równoznaczne z płatnością za okazaniem. Podobnie ze zdarzeniem niepewnym. Termin płatności musi by c jeden dla całej sumy wekslowej. Nieważne są w. których suma jest płatna ratami (art. 33 ust. 2).
· oznaczenie miejsca płatności – osobne oznaczenie m. p. nie jest warunkiem ważności w. Wystarczy, jeżeli w w. trasowanym jest podane miejsce obok nazwiska trasata, bo wówczas to miejsce uważa się za miejsce płatności w. (art. 2 ust. 3). Pośredni sposób oznaczenia miejsca płatności jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy nie ma w wekslu osobno podanego miejsca płatności. W. jest nie ważny, jeśli na w. nie ma osobnego oznaczenia m. p., ani żadnego miejsca nie wymieniono obok nazwiska trasata. Przez oznaczenie miejsca płatności należy rozumieć konkretną miejscowość, faktycznie istniejącą, w której weksel ma być przedstawiony do zapłaty. W. unieważnia podanie fikcyjnej , nie istniejącej miejscowości.
M. p. decyduje o walucie (gdy w kilku krajach jest ta sama nazwa waluty, domniemywa się, że chodzi o walutę miejsca płatności), o właściwości miejscowej sądu w postępowaniu nakazowym (art. 488KPC) oraz o zastosowaniu kalendarza – w przypadku gdy w m. p. obowiązuje inny kalendarz niż w miejscu wystawienia (art. 37). Miejsce płatności weksla ma znaczenie przy ocenie skutków zobowiązania wekslowego akceptanta weksla w przypadku kolizji ustaw (art. 79) oraz innych wypadkach kolizji ustaw (art. 82-84) i w wypadkach złożenia protestu.
· nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana (oznaczenie remitenta) – warunkiem ważności weksla t. jest, żeby w. zawierał oznaczenie osoby, na której rzecz lub zlecenie zapłata ma być dokonana (remitenta). Konieczność oznaczenia remitenta wynika z tego, że w. jest papierem wartościowym na zlecenie (wg. tego podziału mamy do czynienia z pap. wart.: imiennymi, na okaziciela oraz na zlecenie).
· oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla – jest to wymóg formalny ważności weksla. Miejsce i data wystawienia musi być jedna dla całego weksla. Brak wskazania daty i miejsca wystawienia weksla unieważnia cały weksel.
Data wystawienia oznacza dzień, miesiąc i rok wystawienia weksla. Data wystawienia weksla może być tylko jedna, nawet jeżeli wystawców jest kilku. Jeżeli weksel został wręczony jako weksel in blanco wówczas powinien być wystawiony z datą, w której wystawca wręczył weksel remitentowi.
Data wystawienia ma znaczenie przy ocenie, czy osoba, która podpisała weksel, była zdolna wekslowo do skutecznego zaciągania zobowiązania wekslowego w chwili składania na wekslu podpisu i wydania weksla oraz ustalenia, jakie prawo jest właściwe dla danego stosunku wekslowego w przypadku zmiany prawa po wystawieniu weksla (kolizja intertemporalna). Data wystawienia ma znacznie dla określenia rocznego terminu do przedstawienia do przyjęcia weksla płatnego w pewien czas po okazaniu, terminu płatności weksla w pewien czas po dacie, dla określenia rocznego terminu, w którym weksel płatny za okazaniem powinien być przedstawiony do zapłaty, terminu początkowego, od którego należy naliczyć odsetki, jeżeli nie oznaczono innego terminu w przypadku zastrzeżenia oprocentowania (art. 5), również przy ocenie zdolności do zaciągania zobowiązań przez wystawcę.
Miejsce wystawienia jest to miejsce wskazane na wekslu, w którym w. został wystawiony. Jeżeli na w. jest kilku wystawców, a obok każdego z nich podane zostało inne miejsce, wówczas taki w. w razie braku odrębnego oznaczenia miejsca wystawienia jest nie ważny. Miejsce wystawienia decyduje o tym, jakiego państwa prawo stosuje się do danego stosunku wekslowego oraz o formie oświadczenia wekslowego (art. 78).
· podpis wystawcy – wiele kontrowersji, co pewne: podpis musi stanowić wytwór pisania, odpada więc podpis elektroniczny z art.78 2 KC; nie może być to faksymile; immanentną cechą jest własnoręczność (wyjątek z art.75); raczej imię i nazwisko, dopuszczalne jest samo nazwisko; podpis wystawcy musi obejmować treść w., tak więc nie wystarczy, że nazwisko wystawcy znajduje się w tekście w. Ustawa wymaga, aby podpis był umieszczony na pierwszej stronie w. i obejmował cała treść w. Podpis musi być złożony poniżej polecenia zapłaty sumy wekslowej. Podpis wystawcy umieszcza się zwykle po prawej stronie weksla u dołu. Zamieszczenie podpisu w innym miejscu, np. w poprzek dokumentu powoduje nieważność weksla.
Weksel poza wymienionymi istotnymi cechami z art.1, może zawierać szereg klauzul w. wytworzonych przez praktykę, które nie należą do części składowych weksla, a które odnoszą się bądź do samego zobowiązania w., bądź do stosunków pozawekslowych.

b) Weksel własny (suchy, prosty, sola) – jest papierem wartościowym sporządzonym w formie ściśle określonej przepisami prawa wekslowego, zawierającym bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie i stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych.
Różnica między w. trasowanym a w. własnym polega na tym, że w w. własnym sam wystawca zobowiązuje się do zapłaty sumy pieniężnej określonej w treści weksla (w.t.- rodzaj przekazu pieniężnego, w.w.- skrypt dłużny). Natomiast w wekslu trasowanym wystawca poleca zapłacenie oznaczonej sumy wskazanej przez siebie osobie(trasatowi). W w. trasowanym trasat po zaakceptowaniu weksla będzie zobowiązany bezwarunkowo do zapłacenia sumy wekslowej.
Zasadnicze różnice konstrukcyjne pomiędzy wekslem trasowanym i własnym sprowadzają się do czterech kwestii:
- braku trasata przy wekslu własnym;
- innego ukształtowania obowiązku zapłaty sumy wekslowej (polecenie trasatowi bezwarunkowej zapłaty sumy wekslowej na rzecz remitenta lub na jego zlecenie przy wekslu trasowanym i przyrzeczenie bezwarunkowej zapłaty sumy wekslowej na rzecz remitenta lub na jego zlecenie w zakresie w. własnego);
- inny jest dłużnik główny (akceptant po przyjęciu weksla trasowanego i wystawca przy wekslu własnym);
- możliwości kumulowania ról (wystawca może być remitentem lub trasatem, wystawca weksla własnego nie może być remitentem).

c) Weksel niezupełny (in blanco) – jest to weksel zaopatrzony w podpis wystawcy, lecz niewypełniony zupełnie, względnie nie posiadający niektórych cech, jakich prawo wymaga dla ważności weksla. Najczęściej weksle in blanco są wystawiane, gdy strony zawierając między sobą umowę pragną zabezpieczyć ewentualne roszczenia mogące z niej wyniknąć, ale nie są w stanie z góry oznaczyć ani wysokości tych roszczeń, lub też terminu płatności. Ze względu na cel wystawienia w. in blanco nosi czasami nazwę weksla gwarancyjnego lub kaucyjnego, bądź depozytowego. W. gwarancyjny udzielany jest na zabezpieczenie spłaty przyznanych kredytów oraz na zabezpieczenie prawidłowego wykonania kontraktu. W. kaucyjny zastępuje złożenie kaucji w gotówce. W. depozytowy nie jest przeznaczony do obiegu i służy jako zabezpieczenie przyszłego spełnienia określonych świadczeń.

W. może być wystawiony nie tylko na rzecz osoby lub na zlecenie osoby, której zapłata ma być dokonana, ale także na rachunek tej osoby (art.3 ust.3). Wystawienie w. na rachunek osoby trzeciej, czyli weksla komisowego, może wystąpić w postaci traty komisowej lub rymesy komisowej. W. w takich postaciach występuje w stosunkach komisowych ( w praktyce występują one bardzo rzadko).
d) Rymesa komisowa – jest to weksel , który zostaje wystawiony z polecenia wierzyciela przez dłużnika – wystawcę na rzecz lub na zlecenie osoby trzeciej, wobec której wierzyciel wystawcy jest zobowiązany (wierzyciela wierzyciela). Komisant wystawia w. jako pokrycie ceny za kupiony dla komitenta towar. Wystawca zwraca się do trasata, żeby zapłacił w. i obciążył rachunek komitenta. Wekslowo odpowiada tylko wystawca. Na wekslu zaznacza się to w klauzuli waluty poprzez umieszczenie inicjałów nazwiska komitenta. Rymesa może występować jako weksel trasowany i jako weksel własny.
e) Trata komisowa – jest to weksel, który wydaje wystawca na polecenie innej osoby (komitenta) polecając trasatowi zapłatę sumy wekslowej; jako trasat może występować bank, z którym dłużnik wystawcy pozostaje w stosunku rachunku bankowego. Przez wystawienie w. na rachunek osoby trzeciej (komitenta), trasat w razie przyjęcia takiego weksla i w razie zapłacenia przez niego sumy wekslowej obciąża rachunek osoby trzeciej (komitenta) oraz zwalnia tę osobę od długu z kupna komisowego. W razie zapłacenia weksla przez wystawcę osoba trzecia odpowiada wobec wystawcy na zasadzie ogólnych przepisów. Na wekslu zaznacza się to w klauzuli pokrycia poprzez umieszczenie inicjałów nazwiska komitenta. W praktyce wygląda to w ten sposób, że na wekslu zamieszcza się klauzulę pokrycia, np. „wystawi Pan na rachunek J.K.”. Trata komisowa odnosi się wyłącznie do weksli trasowanych i pozwala na trasowanie przez wystawcę weksla nie na jego dłużnika, ale na osobę trzecią, zobowiązaną wobec dłużnika.
f) Rekta-weksel – jest to weksel, który zawiera zakaz indosowania; może występować jako w. trasowany i własny.
g) Weksel piwniczny – jest to weksel, w którym jako trasata podano osobę nie istniejącą.