Gustaw Herling-Grudziński – życie i twórczość.

Gustaw Herling-Grudziński – życie i twórczość WIEK XX „INNY ŚWIAT”
Gustaw Herling-Grudziński urodził się 20 maja 1919 roku w Kielcach jako najmłodszy syn Józefa i Doroty z Bryczkowskich. W wieku dziesięciu lat został przyjęty do Gimnazjum Męskiego im. Mikołaja Reja. Będąc uczniem VI klasy debiutował reportażem Świętokrzyszczyzna na łamach warszawskiego pisma młodzieży “Kuźnia Młodych”. W 1937 r. zdał ma turę i rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Wkrótce uznano go za wybijającego się krytyka literackiego, co zaowocowało współpracą z “Ateneum”, “Pionem”, “Nowym Wyrazem” i otrzymaniem posady kierownika literackiego tygodnia “Orka na Ugorze”.Po wybuchu wojny był współzałożycielem konspiracyjnej grupy Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa (PLAN), w której pełnił funkcję szefa sztabu i współredagował pismo “Biuletyn Polski”. W grudniu 1939 roku przekroczył linię demarkacyjną na Bugu, przebywał w Białymstoku, Lwowie, Grodnie, a podczas próby przedostania się na Litwę wpadł w ręce NKWD. Został oskarżony o szpiegostwo na rzecz wywiadu niemieckiego (dowodem było niemieckie brzmienie nazwiska: H(G)erling) i skazany na pięć lat. Od czerwca do listopada 1940 roku przebywał w więzieniach w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie, następnie przewieziony do obozu pracy w Jercewie koło Archangielska. Zwolnienie w 1942 na mocy amnestii po układzie Sikorski-Majski wymusił głodówką. Potem zawędrował do Kazachstanu i 12 marca wstąpił do Armii Andersa. Wojenne losy dzielił z II Korpusem; uczestniczył między innymi w bitwie pod Monte Cassino, za co odznaczono go krzyżem Virtuti Militari. Od 1943 roku artykuły Herlinga-Grudzińskiego pojawiały się w “Kurierze Polskim” (Bagdad), “W drodze” (Jerozolima), “Dzienniku żołnierza APW”, w “Ochotniczce” i “Orle Białym” (Rzym). Brał też wraz z Jerzym Giedrojciem udział w tworzeniu w Rzymie Instytutu Literackiego i miesięcznika “Kultura” (potem czasopismo przeniosło się do Paryża). Pod koniec 1947 roku wraz z żoną Krystyną przeniósł się z Rzymu do Londynu, gdzie współpracował z “Wiadomościami”. Po śmierci żony w 1952 roku przyjechał do Monachium i podjął pracę w rozgłośni polskiej Radia Wolna Europa. W listopadzie 1955 roku zamieszkał na stałe w Neapolu, pisał do pism włoskich i paryskiej “Kultury”; ożenił się z Lidią Croce, córką znanego włoskiego filozofa Benedetto Croce. Wspierał opozycję demokratyczną w Polsce (KOR, PPN) i publikacje poza cenzurą. Grudziński od początku interesował się zagadnieniami społecznymi i polityką, od lat pięćdziesiątych współpracował z “Tygodnikiem Powszechnym”, “Rzeczpospolitą”, “Więzią”. Odwiedził Polskę w 1991 roku celem odebrania nagrody Honoris Causa Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Kolejne wizyty miały miejsce w 1994 i 1997. Zmarł 4 czerwca 2000 roku w Neapolu. Twórczość Herling-Grudziński rozpoczął od zbioru szkiców Żywi i umarli (Rzym 1945), poświęconych między innymi Cyprianowi Norwidowi, Władysławowi Berentowi, Kazimierzowi Irzykowskiemu, Johnowi Conradowi, w których twórczości poszukiwał wzorów moralnego heroizmu i nonkonformizmu. Problematyka ta dominuje także w późniejszych opowiadaniach i szkicach, często o podkładzie autobiograficznym, wydanych w zbiorze Skrzydła ołtarza (Paryż 1960) i Drugie przyjście (Paryż 1963), przewija się też w refleksyjnym Dzienniku pisanym nocą (t. 1 Paryż 1973, Grudziński pisał go do końca życia), gromadzącym rozważania, polemiki i komentarze dotyczące lektur, wydarzeń politycznych, sytuacji emigranta, jego powinności wobec kultury europejskiej i narodowej. Do 1988 jego utwory były zakazane w kraju, ukazywały się jedynie w przedrukach za granicą bądź w “drugim obiegu”.
Inny świat - geneza
Inny świat powstał między lipcem 1949 a lipcem 1950 roku. W miejscowości Rugby, u przyjaciół, Herling-Grudziński napisał sześć rozdziałów wspomnień jercewskich, które opublikował w “Wiadomościach” pod tytułem Martwi za życia. Polska jak i angielska wersja językowa spotkały się z przychylnym przyjęciem, zaś dzięki pozytywnej opinii wyrażonej przez krytyka Malcolma Muggeridge`a Grudziński otrzymał zaliczkę umożliwiającą kontynuowanie pracy nad książką.Inny świat wydany został po raz pierwszy w roku 1951, w angielskim tłumaczeniu Josepha Marka, z przedmową Bertranda Russella, znanego matematyka i logika. Okazał się sukcesem wydawniczym. W 1951 i 1952 dwukrotnie opublikowano dzieło Grudzińskiego w Nowym Jorku. W 1953 ukazała się w Londynie pierwsza edycja polska, a po niej – w roku 1965, w paryskim Instytucie Literackim – następne, ze zmienioną redakcją i przedmową autora. W Polsce Inny świat wydawany był początkowo przez oficyny podziemne (lata 1981-1987 – co najmniej osiem wydań). Pierwsze oficjalne wydanie książki ukazało się w Warszawskim wydawnictwie “Czytelnik” w 1989 roku (z przedmową autora) i dotychczas miało kilka wznowień. Inny świat został przetłumaczony na kilkanaście języków.Dokładny tytuł utworu brzmi Inny świat. Zapiski sowieckie. Nawiązuje on do dzieła Fiodora Dostojewskiego Zapiski z martwego domu, opisującego życie więźniów zesłanych na Syberię za caratu. Motto powieści Herlinga pochodzi także z tego utworu Dostojewskiego:“Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zapomniany zakątek zamierzam tutaj opisać”.Inny świat przedstawia rzeczywistość łagrów, do których nie można przykładać schematów z wolności, gdyż obowiązuje tam inna moralność, normy, pojawiają się odmienne potrzeby i pragnienia. To świat ludzi martwych za życia.Nie oznacza to, że przesłaniem książki Grudzińskiego jest przekonanie o jedynie negatywnej stronie człowieka. Inny świat został napisany po lekturze Pożegnania z Marią Borowskiego i był polemiką z interpretacją człowieczeństwa na podstawie zbrodni, jakich dopuszczali się ludzie w obozach. Grudziński pisze:“Człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach. Uważam za upiorny nonsens naszych czasów próby sądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich”.