Modele wzrostu gospodarczego

Modele makroekonomiczne


Modele wzrostu gospodarczego - to uproszczone schematy ukazujące podstawowe zależności
miedzy czynnikami wzrostu, abstrahujące od szczegółów i wpływu czynników drugorzędnych,
a uwzględniające przede wszystkim podstawowe związki przyczynowo-skutkowe zachodzące
w procesie wzrostu gospodarczego.

Jednym z najbardziej znanych, wczesnych modeli wzrostu gospodarczego jest model opracowany przez angielskiego ekonomistę Roya Forbesa Harroda, który dla określenia warunków wzrostu posłużył się następującym wzorem:

GC = s

gdzie G oznacza stopę wzrostu dochodu (PNB lub PKB), a C oznacza krańcowy współczynnik kapitału, czyli współczynnik kapitałochłonności określający wielkość nakładu inwestycji na jednostkę przyrostu dochodu.

Podobny do poprzedniego jest model opracowany przez Evseya Domara Podstawowe
równanie Domara wygląda tak:

Yd=I1/

Gdzie Yd oznacza potencjalny przyrost dochodu wynikający z rosnącego - odpowiednio
do zwiększanych mocy wytwórczych - popytu, I oznacza przyrost wydatków
inwestycyjnych, zaś 1/ - odwrotność krańcowej skłonności do oszczędzania, która jest stała z założenia.
Podstawą dla formuły Domara jest przyrost dochodu uzyskany w wyniku stworzenia nowych
zdolności wytwórczych w gospodarce, które zależą od ich efektywności wyrażonej stosunkiem przyrostu dochodu narodowego Yd do wielkości nakładów inwestycyjnych I, czyli stosunku 1/ Wynika stąd, że przyrost dochodu wyniesie:


Różnica między modelem Harroda a modelem Domara polega na przyjęciu odmiennych punktów wyjścia. Harrod analizuje wpływ przyrostu narodowego na przyrost wydatków inwestycyjnych równych przyrostowi oszczędności przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki, co zapewnia gwarantowana stopa wzrostu. Natomiast punkt wyjścia Domara jest odwrotny, mianowicie analizuje on wpływ przyrostu inwestycji na przyszłą zdolność wytwórczą gospodarki i pokazuje stopy wzrostu dochodu narodowego, która umożliwia pełne wykorzystanie zwiększonych dzięki inwestycjom, zdolności produkcyjnych gospodarki.

Wielkie znaczenie dla rozwoju teorii wzrostu gospodarczego miał model opracowany przez
Roberta Solowa:
Pr=F(L,C)
Gdzie: Pr- wielkość produkcji, L- nakład pracy, C nakład kapitału
Model ten wyjaśnia, w jaki sposób wzrost zasobów kapitału, wielkości
zastosowanej w produkcji siły roboczej oraz postęp w dziedzinie technologii oddziałują na
siebie i w jaki sposób wpływają na zwiększenie produkcji. Przede wszystkim model ten wyjaśnia wpływ podaży i popytu na dobra i usługi na wielkość akumulacji kapitału w danym czasie.
Popyt wyznacza rozmiary produkcji, wytworzonej w danym czasie a popyt decyduje o podziale tej produkcji na elementy ostateczne.
W modelu tym, wielkość kapitału podlega zmianom z dwóch głównych powodów: po pierwsze inwestycje powiększają ogólną wielkość kapitał; po drugie pewna część starego kapitału ulega zużyciu co powoduje obniżenie zasobu. Natomiast na wzrost produkcji wpływają trzy czynniki:
1. wzrost kapitały, 2. przyrost ludności, 3. postęp techniczny.

Wśród modeli wzrostu gospodarczego model Kaleckiego wyróżnia się dużym stopniem precyzji założeń i analizy oraz szczególnym podejściem do czynników wzrostu dochodu. Kalecki rozpatruje proces wzrostu z dwóch stron: z jednej strony bada wpływ wielkości zatrudnienia i jego jakości na wzrost dochodu, a z drugiej - wpływ rzeczowych czynników wzrostu, takich jak inwestycje oraz ich techniczny poziom. Model ten ma zatem charakter dwuczynnikowy, ponieważ obejmuje prace i kapitał. Wprowadza jednocześnie czynnik zmian technicznych i postępu technicznego determinujący efektywność poniesionych nakładów inwestycyjnych.


Teoria wartości i jej konsekwencje:
Krytyka teorii wartości Adama Smitha.
U podstaw teorii wartości leży praca. Nie ma związku miedzy wartością użytkową a wartością wymienną. Nie widział sensu w rozróżnianiu na to, co było i na to, co jest – zawsze był kapitał.
Dwa źródła wartości: rzadkość dóbr i ilość pracy niezbędna do ich produkowania.
O wartości tworu decyduje ilość pracy niezbędna do ich wytworzenia.
Wartość dóbr, których produkcji nie można zwiększyć (nieelastyczna podaż) zależy od popytu np. dzieła sztuki, starodruk, wino.
Jeśli co się cieszy duża popularnością to tworzy się tego więcej.
Problemy związane z teorią wartości opartej na pracy
Miara ilości i jakości pracy – jak mierzyć prace.
Rola kapitału (wytwór pracy) – praca uprzedmiotowiona w środki produkcji (praca wcześniej włożona i tak ostatnio włożona – amortyzacja).

Czy teoria Ricarda jest w 93% oparta na pracy?
„Czasami myślę, że gdyby mi przyszło napisać ponownie rozdział o wartości zawarty w mojej książce, powinienem stwierdzić, że względna wartość towarów reguluje nie jeden, lecz dwa czynniki: relatywna ilość pracy niezbędna do wytworzenia towaru oraz stopa zysku za okres, w którym....”

Teoria podziału.
Ricardo uważał, że określenie zasad rządzących podziałem dochodu miedzy właścicielami kapitału i pracowników jest zasadniczym celem ekonomii. Wynikało to z przeświadczenia, że zmiany w podziale dochodów decydują o stopie akumulacji kapitału, a w konsekwencji o wzroście gospodarczym. Zaś wzrost gospodarczy jest potrzebny do rozwiania problemów.

Teoria renty gruntowej
Założenia:
Trzy klasy w rolnictwie
Właściciele ziemi - dostają dochód w postaci rent gruntowej, nie są użyteczni, bo po prostu tylko konsumują.
Dzierżawcy (rolni kapitaliści) – wykładają i zarządzają kapitałem, dostają zysk.
Robotnicy najemni – pracują i dostają wynagrodzenie.
Prawo malejących przychodów z ziemi.
Wzrost popytu na produkty rolne powoduje zwiększenie produkcji metoda intensywną (zwiększanie nakładów na grunty już uprawiane) i metodą ekstensywną (branie pod uprawę mniej urodzajnych gruntów).
Nakłady pracy i kapitału traktujemy łącznie, w podanym przykładzie wzrost popytu na żywność prowadzi do uprawy gruntów I, II i III klasy, przy czym na gruntach:
I klasy lokuje się 3 porcje kapitału i pracy.
II klasy lokuje się 2 porcje kapitału i pracy.
III klasy lokuje się 1 porcje kapitału i pracy.

Jedna porcja kapitału i pracy ma wartość 2400zł.
Renta różniczkowa – różnica w kosztach produkcji.
Zasada zrównywania się metody intensywnej i ekspansywnej – wyrównywanie produktywności krańcowych.
Cena produktów rolnych kształtuje się na poziomie najwyższych kosztów produkcji, czyli nakładów pracy i kapitału na gruntach najgorszych. Na gruntach lepszych powstaje nadwyżka ponad produkt krańcowy, która stanowi źródło renty gruntowej.
Jeśli weźmiemy 1 porcje kapitału i pracy na I, II i III klasie gruntach to da nam to samo, co 3 porcje kapitału i pracy na gruntach I klasy.

2400zł / 80q = 30 zł/q

Ilość porcji kapitału i pracy Całkowity produkt na gruntach Krańcowy produkt na gruntach
I II III I II III
1 100 90 80 100 90 80
2 190 170 90 80
3 270 80

Renta na gruntach I klasy wynosi 30 q o wartości 900zł, a na II klasy 10q o wartości 300zł.

Z powyższego rozumowania wynika, że renta gruntowa jest określona przez cenę i popyt. Wysoka cena zboża nie jest wynikiem wysokiej renty, to wysokie renty są wynikiem wysokich cen. W miarę wzrostu popytu rosną ceny, brane są pod uprawę gorsze grunty, w efekcie maleją produkty krańcowe i rosną krańcowe koszty.
Renta gruntowa jest skutkiem wysokiej ceny zboża.

Płace i zysk
Płace naturalną określają koszty utrzymania robotnika i jego rodziny (podstawowa wielkość płacy).
Płaca rynkowa zależy od popytu i podaży pracy.
Tendencja do zrównania płacy rynkowej i naturalnej.
Praca i płaca podlegają tym samym prawom, co towary.
Jeśli mamy ↑ popytu na prace → ↑ płace rynkowe → ↑ przyrostu naturalnego (lepsze warunki życia) → ↑ podaż na prace → ↓ płac rynkowych.
Jeśli wyższe płace nie dadzą wyższego przyrostu naturalnego tylko przełożą się na wyższy standard życia to ta wysoka płaca stanie się standardem.
Płaca nie jest stała ani realnie ani nominalnie – znaczenie zwyczajów i warunków przyrodniczych.
Płace wzrosną, jeżeli liczbo ludności rośnie wolniej niż zasób kapitałów.
Płac i zyski to dochody przeciwstawne.

Obawa przed przeludnieniem i krytyka „Ustawy o ubogich”.
Prawo ludnościowe Malthusa:
Liczba ludności rośnie w postępie geograficznym, a zasoby żywnościowe w postępie arytmetycznym.
1, 2, 4, 8, 16, 32, 64,...
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7,...

Ricardo uważał, że ustawy socjalne nie usuną zła społecznego. U podstaw przeludnienia i niskich płac jest zbyt duży przyrost naturalny, niedostateczna akumulacja kapitału i mechanizacja. Pomoc socjalna nie likwiduje tych przyczyn, lecz je utrwala. Ustawodawstwo socjalne kosztuje (podatki), utrwala przyrost naturalny, a powinno skłaniać jednostkę do działania.

Teoria podziału.
Ricardo traktował ziemie jako stały czynnik produkcji, zaś pracę i kapitał, jaki zmienne czynniki traktowane łącznie. W miarę wzrostu pracy i kapitału produkt krańcowy maleje. Rośnie popyt na żywność → zwiększamy nakłady kapitału → rośnie udział czynnika stałego. Powoduje to coraz mniejszą wartość zysku.

Teoria stagnacji sekularnej.
Akumulacja → rośnie popyt na żywność →uprawia się gorsze grunty → wzrost cen żywności → wzrost płac nominalnych → spadek zysków → spadek akumulacji. Spadek zysków dokonuje się kosztem wzrostu płac.

Wzrost gospodarczy w krótkim okresie jest zrównoważony, zapewnia pełne zatrudnienie (podaż pracy dostosowuje się do potrzeb akumulacji) i pełne wykorzystanie kapitału (działa prawo Seja). Kapitał każdej wielkości znajdzie zastosowanie w danym kraj, gdy wielkość produkcji jest jedyną granicą popytu. Nie ma granicy zastosowania kapitału dopóki przynosi zysk.

SMITH- jego koncepcja wzrostu gosp. Odzwierciedlała teorię pracy produkcyjnej oraz teorie kapitalizmu. W pracy produkcyjnej widział on punkt wyjścia wzbogacenia się narodu. Wiązał ją z wartością rzeczy oraz wysiłkiem i trudem koniecznym do jego zdobycia. Praca maiła podstawowe znaczenie w procesie tworzenia wartości, który uzupełniał o dwa inne czynniki, tj. kapitał i ziemię. Ważną rolę w realizacji tego procesu przypisywał zasadom polityki ekonomicznej, optując za liberalizmem gospodarczym, którego teorie sam tworzył.

T. MALTUS- teoria ludności- był przeciwnikiem rewolucji społecznej gdyż oczekiwania wobec niej są niezasadne, gdyż obiektywne prawa przyrody i społeczeństwa nie pozwalają na radykalne poprawienie sytuacji ludności. Twierdził że ilość ludności wzrasta tam gdzie są środki utrzymania; wzrost liczby ludności może powstrzymać nędza, występki, wojny, epidemie.

J.M. KEYNES- jego teoria wiązała wzrost gospodarczy. Z interesami państwa. Określił on tzw. Popytową teorię kształtowania się dochodu narodowego. Jego zdaniem w krótkim okresie rozmiary produkcji i dochodu narodowego są określone poprzez rozmiary globalnego popytu społecznego. Ten zaś jest określany poprzez wydatki społeczeństwa, które można sprowadzić do wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych.

MARKS- oparł swoje rozumowanie na zarysowaniu modelu uniwersalnego rozwoju społecznego na bazie materialistycznego pojmowania dziejów. Ujmuje on prawa ekonomiczne w ramy historycznego rozwoju następujących po sobie kolejnych farmacji społecznych. Formułuje tezę o przejściowym charakterze gosp. Kapitalistycznej, której granicą rozwojową będą narastające sprzeczności między stosunkami produkcji a siłami wytwórczymi. Marks podzielił reprodukcję na prostą i rozszerzoną. Ujmuję proces ekonomiczny z punktu widzenia stosunków produkcji, tzn stosunków międzyludzkich w procesie produkcji. Do tych należą: struktura klasowa społeczeństwa wyrażająca się głównie w charakterze własności środków produkcji oraz w pozycji społecznej zajmowanej w stosunku do producenta. Celem jest zawsze zaspokojenie potrzeb, ale cel ten przejawia się w różny sposób. W określonych warunkach powstaje kapitalizm, celem produkcji staje się zysk z kapitału. Powstaje pierwszy w dziejach uniwersalny i dynamiczny system gospodarczy

W.ROSTOW- teoria startu.
-stadium startu gospodarczego- rozwijają się powiązania z zagranicą, które przyczyniają się do zmian w strukturze produkcji. Rośnie stopa oszczędności i inwestycji; rozwija się przemysł przetwórczy; zwiększa się produktywność. Stadium to trwa 10-30 lat i na ogół prowadzi do nadania wzrostowi gosp. Trwałego charakteru. Może ono doprowadzić do stagnacji gosp.
stadium dojrzałości- system ekonomiczny osiąga zdolność do wytworzenia szerokiej palety zróżnicowanych dóbr i usług; wykorzystuje się nowe techniki wytwarzania; niska stopa wzrostu; wahania koniunkturalne; wysoki poziom produktu narodowego (realnego) przypadającego na 1 mieszkańca.
Stadium masowej konsumpcji ogromną rolę jako czynnik wzrostu gosp. Odgrywa wielokierunkowa współpraca z zagranicą; rozwinięta konsumpcja wewnętrzna i wiedza