Osiągnięcia światowej i polskiej nauki i techniki w drugiej połowie XX wieku

W drugiej połowie XX wieku byliśmy świadkami wszechstronnego rozwoju wszystkich dziedzin kultury. Nie dominowały w niej, jak niegdyś, określone style czy mody, gdyż w ogromnej różnorodności i przy szybko zmieniających
się tendencjach żaden artysta czy grupa artystów nie była w stanie wytworzyć trwałej grupy oddanych odbiorców. Wyjątek stanowiła sztuka rozwijana dla potrzeb ideologicznych w komunistycznych państwach, tzw. socrealizm, którego jednym
z zadań było stałe podkreślanie wyższości socjalizmu nad innymi ustrojami polityczno-społecznymi.
Wspaniałe dzieła stworzono w literaturze, plastyce, architekturze, muzyce poważnej. Dużym powodzeniem cieszył się także teatr. Niezwykle ważnymi
z punktu widzenia upowszechniania kultury były festiwale, organizowane w wielu większych miastach.
Szczególnie szybko rozwijała się kultura masowa, dzięki wynalazkom technicznym, dokonanym jeszcze w latach trzydziestych, a później stopniowo unowocześnianych.
Na okres powojenny przypada niezwykle szybki rozwój telewizji,
która zdominowała kulturę masową. Dzięki łączą satelitarnym transmisje telewizyjne docierają do najdalszych zakątków naszej planety, a informacje o aktualnych wydarzeniach politycznych odbieramy niemal natychmiast. Z telewizji dowiadujemy się także m. in. także, jaka moda obowiązuje w danym sezonie, gdzie sławni ludzie spędzają najchętniej wolny czas oraz jakich odkryć naukowych dokonano ostatnio. Programy telewizyjne kształtują także nasze gusta i wpływają na nasze postawy. Stale zwiększający się wpływ telewizji jest stałym i nieodłącznym elementem trwającego nieprzerwanie od zakończenia wojny postępu cywilizacyjnego ludzkości.
Od zakończenia wojny wyraźnie zwiększył się wpływ cywilizacji amerykańskiej na kulturę. Istotną rolę w tym procesie odegrał amerykański przemysł filmowy. Szybki rozwój tej dziedziny sztuki w Stanach Zjednoczonych spowodował, że filmy czołowych amerykańskich twórców kina dominują pod każdą szerokością geograficzną.
Od lat pięćdziesiątych notowany jest także gwałtowny rozwój muzyki popularnej, która podobnie jak film przełamuje bariery językowe, kulturowe
i rasowe, docierając dzięki radiu i telewizji w odległe zakątki naszej planety. Prawdziwa eksplozja nowych gatunków muzyki popularnej nastąpiła niedługo
po wojnie.
W latach pięćdziesiątych “królem” estrady był Elvis Presley, który niedługo po śmierci stał się legendą najbardziej popularnego gatunku – rock and rolla.
W latach sześćdziesiątych oszałamiającą karierę światową odnieśli The Beatles, których muzyka miała ogromny wpływ na odbiorców i inne powstałe później zespoły muzyce.
Odbiorcą współczesnej muzyki popularnej jest młodzież, dla której jest
ona nieodłącznym elementem kultury. Różnorodność stylów i rodzajów pozwala każdemu identyfikować się ulubionym nurtem muzycznym.
Czasy powojenne charakteryzowały się przyspieszonym rozwojem wszystkich dziedzin nauki i techniki. W okresie tym powstały nowe, nieznane wcześniej dziedziny badań, które zmieniły oblicze naszej planety,
takie jak atomistyka, badania kosmiczne czy informatyka.
Jednocześnie człowiek niezwykle silnie uzależnił się od nowych wynalazków. Dziś nie wyobrażamy sobie życia bez elektryczności, samochodów
czy telefonów.
Po zakończeniu II wojny światowej kontynuowano badania w dziedzinie fizyki jądrowej. W 1952 r. skonstruowano bombę wodorową o sile znacznie przekraczającej moc bomby atomowej zrzuconej w 1945 r. na Hiroszimę.
Oprócz badań dla potrzeb zbrojeń prowadzono też prace nad wykorzystaniem olbrzymiej mocy reakcji jądrowych dla celów pokojowych. Przejawem tego był intensywny rozwój energetyki jądrowej w latach 50. i 60. Konieczność budowy elektrowni atomowych argumentowano potrzebami ochrony środowiska
i wyczerpywaniem się zasobów tradycyjnych paliw, np. węgla kamiennego.
Jednakże awarie reaktorów, m. in. w 1979 r. w USA i w 1986 r. w Czarnobylu (ZSRR), oraz skażenie środowisk wywołało falę protestów społecznych. Niektóre państwa zrezygnowały wówczas z planów rozwoju energetyki jądrowej,
m. in. Polska 1990 r. odstąpiła od budowy elektrowni w Żarnowcu.
Osiągnięcie konstrukcyjne w dziedzinie lotnictwa z czasów II wojny światowej zastosowano w transporcie cywilnym. Między innymi do obsługi ruchu pasażerskiego weszły samoloty odrzutowe. Dzięki temu znacznie szybciej pokonuje się duże odległości. Wpłynęło to na rozwój lotnictwa pasażerskiego i stopniowe zmniejszanie liczny rejsów pasażerskich statków transatlantyckich,
aż do ich całkowitego zaprzestania. Ważnym momentem dla cywilnego transportu lotniczego było wprowadzenie do ruchu w roku 1970 samolotu odrzutowego Concorde, będącego dziełem brytyjsko-francuskim. Osiąga on szybkość dwukrotnie przekraczającą prędkość dźwięku.
Wiek XX był erą podboju przestrzeni kosmicznej. Badania
nad praktycznym wykorzystaniem wcześniejszych prac teoretycznych prowadzili Niemcy już w okresie II wojny światowej. W rezultacie powstały m.in. pociski rakietowe V1 i V2 z napędem odrzutowym. Po zakończeniu wojny Amerykanie przejęli dokumentacją oraz wszelkie zachowane materiały i urządzenia,
a także gotowe rakiety V2. Przewieźli też do USA zespół niemieckich specjalistów
w celu kontynuowania prac. Wśród naukowców był Werner von Braun – kierownik badań.
Okres zimnej wojny i wyścigu zbrojeń między USA i ZSRR sprzyjał rozwojowi badań nad międzykontynentalnymi pociskami balistycznymi i lotami kosmicznymi. Zaskoczenie Amerykanów było ogromne, gdy Związek Radziecki
w 1957 r. umieścił pierwszego sztucznego satelitę na orbicie okołoziemskiej. Okazało się, że prestiżowy wyścig technologii wygrali Rosjanie, wyprzedzając konkurentów o kilka lat. W 1961 r. w kosmos poleciał pierwszy człowiek – radziecki kosmonauta Jurij Gagarin. Po kilku latach “kosmicznych zmagań”
między supermocarstwami w wyścigu zaczęli przodować Amerykanie. 20 sierpnia 1969 roku dwoje astronautów z USA jako pierwsi ludzie w dziejach, stanęli
na powierzchni Księżyca. Byli nimi Neil Armstrong i Edwin Aldrin. Do końca XX wieku na orbicie wokół Ziemi umieszczono setki satelitów pozwalających badać naszą planetę z przestworzy. Zapewniają one także łączność radiową i telefoniczną
z każdym zakątkiem Ziemi w dowolnej chwili. W 1971 roku wyniesiono na orbitę ziemską radziecką stację “Salut 1”, na której kilkakrotnie przebywali kosmonauci. Podobna, znacznie nowocześniejsza stacja, budowana jest obecnie na okołoziemskiej orbicie. Ta międzynarodowa stacja orbitalna nosi nazwę “Alfa”.
W 1947 roku dwaj amerykańscy uczeni John Bardeen i Walter Brattain wynaleźli tranzystor, który pozwolił zminiaturyzować urządzenia elektroniczne. Zdecydowanie mniejszy od wcześniej stosowanej lampy tranzystor może być zasilany małymi bateriami. Najpierw użyto go w radiach tranzystorowych. Pierwsze radio tranzystorowe pojawiło się w USA w 1954 roku. Działało natychmiast
po włączeniu, w przeciwieństwie do aparatów lampowych, potrzebujących czasu
na rozgrzanie się. Pierwszy telewizor tranzystorowy wyprodukowała w 1959 roku firma SONY. Dwa lata później SONY wprowadziła do użytku także magnetowid tranzystorowy. Pierwszą kamerę wideo wypuściła także ta firma. Było to w 1981 roku.
Tranzystory znalazły zastosowanie również w medycynie. Dzięki niewielkim rozmiarom został wykorzystany m.in. przy budowie stymulatora serca, do sztucznej regulacji jego pracy.
Pierwsze elektroniczne komputery produkowane seryjnie pojawiły
się na rynku w 1951 roku. Były duże, ciężkie i niezwykle skomplikowane
w obsłudze. Dopiero w latach siedemdziesiątych amerykańska firma IBM wypuściła na rynek cieszący się dużym powodzeniem mikrokomputer domowego użytku ALTAIR 8800. W latach siedemdziesiątych Steve Jobs i Steve Wozniak zbudowali “Apple II”, komputer gotowy do pracy w każdym momencie, z klawiaturą i ekranem.
Wraz z rozwojem techniki komputerowej coraz bardziej realna jest możliwość tworzenia sztucznej, wirtualnej rzeczywistości. Przy pomocy urządzeń elektronicznych działających na nasze zmysły, np. specjalnych okularów, możemy przenieść się w ciągu sekundy do innego, wyimaginowanego świata,
w którym obowiązują inne prawa. Ivan Sutherland, Amerykanin, wpadł
na ten pomysł już w 1965 roku.
Intensywny rozwój nauki i techniki oraz różnorodne aspekty prowadzonych badań przyczyniły się do rozwoju prac interdyscyplinarnych, to znaczy obejmujących do najmniej dwie dziedziny, np. biologię i medycynę. Problemy medyczne rozwiązują nie tylko lekarze, ale także biolodzy, chemicy, fizycy i naukowcy innych specjalności. Tak narodziła się m. in. nowa nauka – biologia molekularna, zajmująca się przede wszystkim ustalaniem zależności między budową poszczególnych cząsteczek a ich znaczeniem w funkcjonowaniu komórek. Badania te dotyczą
przede wszystkim sposobów przekazywania informacji komórkom potomnym
oraz pomiędzy nimi i wewnątrz nich.
Wielkim osiągnięciem w dziedzinie genetyki było odkrycie w 1953 r. struktury DNA (kwasów deoksyrybonukleinowych). Dzięki temu poznano sposób,
w jaki żywe komórki wiernie odtwarzają swe geny i jak informacja genetyczna przekazywana jest następnym pokoleniom. Kolejnym sukcesem było rozszyfrowanie sposobu zapisu informacji w komórce, które otworzyło możliwość wprowadzania zmian w DNA w procesie nazywanym inżynierią genetyczną. W grudniu 1954 roku w szpitalu w Bostonie dr Joseph Murray dokonał pierwszego, udanego przeszczepu nerki. Pierwszą transplantację serca przeprowadził Christiaan Barnard w 1967 roku w Kapsztadzie w Republice Południowej Afryki. W 1997 r. świat obiegła sensacyjna wiadomość o sklonowaniu owcy, a nieco później o poznaniu ludzkiego genomu, czyli “dokładnej mapy” całego materiału genetycznego człowieka. W sposób nieporównywalny wzrosła liczba urządzeń służących do diagnozowania i badania człowieka. Pojawiły się także nowe leki, o których starsi lekarze mogli tylko marzyć.
W ciągu ostatnich dziesięcioleci w kraju i zagranicą wielu Polaków dało się poznać jako autorytety i wybitni fachowcy w różnych dziedzinach życia.
Karol Wojtyła z pewnością może zostać zaliczony do grona najbardziej znanych na świecie Polaków. Jego wybór na papieża ( przybrał wówczas imiona Jana Pawła II ) 16 października 1978 roku był wielkim zaskoczeniem. Dziś jest
on uznanym autorytetem moralnym dla milionów ludzi na całym świecie.
Karol Wojtyła urodził się w 1920 roku w Wadowicach, niedaleko Krakowa. Od 1938 roku studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie II wojny światowej pracował fizycznie między innymi w kamieniołomach. Rok po zakończeniu wojny przyjął święcenia kapłańskie i wyjechał na studia
do Rzymu. Po powrocie, od 1954 roku, był wykładowcą na Wydziale Teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Piastował także godność arcybiskupa metropolity krakowskiego,
a w 19657 roku został kardynałem.
Papież Jan Paweł II slynął w świecie jako wytrwały pielgrzym – w trakcie swego pontyfikatu odwiedził ponad sto państw. Jan Paweł II często włączał
się do rozmów mających na celu rozwiązanie sporów międzynarodowych. Udzielał wsparcia ludziom upominającym się o poszanowanie godności ludzkiej. Apelował
o respektowanie podstawowych praw człowieka, a jednocześnie przestrzegał
przed brakiem szacunku dla tradycyjnych wartości moralnych. Nauczał o potrzebie poszanowania rodziny, życia ludzkiego oraz krytykował powszechną
we współczesnym świecie pogoń za pieniądzem. W trakcie kilku pielgrzymek
do ojczyzny, szczególnie w okresie rządów komunistycznych, dodawał rodakom otuchy i dawał nadzieję na zmiany. Zawsze był entuzjastycznie przyjmowany
w kraju, tak przez wierzących jak i niewierzących. Zmarł 2 kwietnia 2005 roku
w Watykanie.
Symbolem walki o ludzką godność, sprawiediwość i demokrację stał
się Lech Wałęsa, robotnik Stoczni Gdańskiej, wielokrotnie aresztowany
za działalność związkową. Uczestnik wystąpień robotniczych w 1970 i 1980 roku, współzałożyciel NSZZ “Solidarność” i jej pierwszy przewodniczący.
Od wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku do listopada 1982 roku Lech Wałęsa był internowany. Po zwoilnieniu kontynuował konspiracyjną działalność związkową, a w 1988 roku włączył się do rozmów z władzami, zakończonymi obradami “okrągłego stołu”.
W 1990 roku w pierwszych powszechnych wyborach w Polsce Lech Wałęsa został wybrany Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej. Do dziś dla wielu jest on narodowym bohaterem, który drogą bezkrwawej rewolucji przeprowadził Polaków od systemu totalitarnego do demokracji. W 1983 roku Lech Wałęsa otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla – jako pierwszy i jak dotychczas jedyny Polak.
Laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1980 roku został poeta, eseista i prozaik Czesław Miłosz. Podczas II wojny światowej uczestniczył
on w podziemnym życiu kulturalnym, a po wojnie pracował w polskiej służbie dyplomatycznej. Od 1951 roku przebywał na emigracji, najpierw we Francji, później w Stanach Zjednoczonych, gdzie w latach 1961-78 bbył wykładowcą Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkley. Na bogatą twórczość Miłosza składają się zbiory poezji “Miasto bez imienia”, “Dalsze okolice”; poematy “Traktat moralny”; eseje “Zniewolony umysł” oraz powieści “Dolina Issy”, “Rok myśliwego”. Zmarł
on 14 sierpnia 2004 roku w Krakowie.
Noblistką w dziedzinie literatury została w 1996 roku krakowska poetka Wisława Szymborska. Jest ona autorką m. in. zbiorów poezji “Sto pociech”, “Ludzie na moście” i “Koniec i początek”.
Wybitnymi przedstawicielami polskiej kultury, znanymi i poważanymi
w całym świecie są muzycy Witold Lutosławski i Krzysztof Penderecki. Lutosławski – kompozytor, pianista i dyrygent w jednej osobie koncertował z największymi orkiestrami świata. Do jego najbardziej ananych utworów należą: “Wariacje symfoniczne” i “Tryptyk śląski na sopran i orkiestrę” oraz liczne koncerty na obój, harfę, orkiestrę, fortepian i wiolonczelę. Kompozytor był wielokrotnie nagradzany
na całym świecie, a w 1994 roku został odznaczony Orderem Orła Białego. Zmarł
7 lutego 1994 roku w Warszawie.
Światowej sławy kompozytor, dyrygent i pedagog Krzysztof Penderecki,
od 1958 roku związany z Akademią Muzyczną w Krakowie, jest autorem
m. in. “Jutrzni”, “Polskiego Requiem” oraz oper “Raj utracony” i “Ubu król”. Jest jednym z najbardziej cenionych kompozytorów współczesnego świata.
Znanym światowym twórcą jest także reżyser filmowy i teatralny Andrzej Wajda. W latach 50-tych współtworzył on tzw. polską szkołę filmową.
Do najbardziej znanych filmów reżysera należą: “Kanał”, “Popiół i diament”, “Ziemia obiecana”, “Człowiek z marmuru”, “Człowiek z żelaza” oraz “Pan Tadeusz”. Za całokształt swojej twórczości filmowej w 2000 roku Andrzej Wajda został uhonorowany Oskarem – nagrodą Amerykańskiej Akademii Filmowej.
Wybitnymi naukowcami, znanymi poza granicami kraju, są również: astronom Aleksander Wolszczan i kardiolog Zbigniew Religa (minister zdrowia). Profesor Religa jako pierwszy w Polsce przeprowadził w 1985 roku udaną transplantację serca. Dzięki jego pracy operacje te są, od tego czasu, w naszym kraju stosunkowo często i z sukcesem wykonywane. Aleksander Wolszczan
natomiast jako pierwszy człowiek na świecie odnalazł układ planetarny, podobny
do naszego układu słonecznego.