Znaczenie odzyskanej niepodległości dla rozwoju polskiej kultury i nauki.

Okres międzywojenny przyniósł dalszy ciąg rozwoju nauki i kultury, który rozpoczął się od połowy XIX wieku. I Wojna Światowa niejako wymusiła na naukowcach intensyfikację pracy, unowocześnianie techniki, medycyny.
Zjawisko wojny rozwinęło przede wszystkim medycynę, Jeszcze w roku 1900 istniały tylko dwa leki działające selektywnie na choroby zakaźne ? chinina (stosowana przeciw malarii) i rtęć, (którą leczono syfilis). Do roku 1920 odkryto jeszcze trzy takie leki. Brytyjski uczony Aleksander Fleming, pracując w czasie I wojny światowej w polowym szpitalu wojskowym na terenie Francji, poświęcał wolne chwile poszukiwaniom metody zwalczania bakterii infekujących rany. Dwadzieścia lat później, w Londynie, zwrócił uwagę na pleśń, porastającą starą hodowlę bakterii, pozostawioną po jakimś eksperymencie. Okazało się, że pleśń zniszczyła bakterie. Eksperyment powtórzono w Oxfordzie, z tym samym skutkiem. Tam też uzyskano pierwsze dawki ?penicyliny" - antybiotyku wytwarzanego przez pędzlaki (drobniutkie grzyby tworzące pleśń). Efekty były znakomite i natychmiastowe. W roku 1944 penicylinę produkowano już masowo, co miało ogromne znaczenie w warunkach wojennych.
Podczas I wojny światowej chemicy, fizycy, biolodzy i inni naukowcy nawiązali ścisłą współpracę z przemysłem, ulepszając broń, wynajdując rozmaite materiały zastępcze i medykamenty. Od tej pory wiele poważnych firm przemysłowych zaczęło wydatkować znaczne sumy na badania naukowe. Pierwsze ?tworzywa sztuczne" powstały jeszcze w XIX wieku, ale użyteczne ?włókna sztuczne" udało się wyprodukować dopiero w latach dwudziestych XX wieku. Pewna brytyjska firma wypuściła wówczas na rynek ?rayon". Niektóre materiały powstawały z myślą o celach przede wszystkim wojennych. W latach trzydziestych, gdy państwa europejskie przystąpiły do przebudowy swoich sił zbrojnych, zaczęto poszukiwać nowych stopów metali - tańszych, łatwiej dostępnych bądź bardziej użytecznych niż tradycyjne. Wśród nich znalazły się aluminium i lekkie stopy lotnicze, zawierające magnez.
Cele militarne ukierunkowały też w dużym stopniu rozwój radio- i telekomunikacji. W roku 1935 przeprowadzono w pobliżu Daventry pierwszą udaną próbę określenia pozycji samolotu za pomocą fal radiowych, odbijających się od lecącego obiektu. Tak powstał radar - system radiolokacyjny, umożliwiający wczesne wykrywanie zbliżających się samolotów. Dzięki radarowi Królewskie Siły Powietrzne (RAF) mogły w 1940 roku wygrać ?bitwę o Anglię", wpływając tym samym na bieg dziejów. W czasie wojny systemy radiolokacyjne pojawiły się też w innych państwach, a zaraz po wojnie radar przyjął się w komunikacji cywilnej - powietrznej oraz morskiej. Przyczynił się do zwiększenia bezpieczeństwa podróży i umożliwił kierowanie ogromnym ruchem lotniczym.
Elektryczność wpłynęła na niemal wszystkie sfery ludzkiej aktywności. Odmieniła wygląd nowoczesnego miasta i nadała jego życiu nowy rytm. Elektryczne tramwaje i pociągi (znane już przed rokiem 1900) przyczyniły się do zmian w układach urbanistycznych - ludność miejska nie musiała już być tak ściśle skupiona wokół centrów administracyjnych i przemysłowych. Również fabryki można było lokować dalej od linii kolejowych, gdyż zastosowanie energii elektrycznej uniezależniało od stałych dostaw węgla. Elektryczność odmieniła też życie domowe, dając światło i ciepło, a także napędzając zmechanizowany sprzęt, ułatwiający prowadzenie gospodarstwa. Okres rozdzielający obie wojny światowe był bardzo obfity w osiągnięcia. Z wielu z nich korzystamy i uczymy się o nich dzisiaj, w XXI wieku. Niektóre ulepszyliśmy(np. lekarstwa), inne pozostały nienaruszone(sławna teoria względności), ale bez nich świat nie wyglądałby tak jak wygląda.
W wyniku pierwszej wojny światowej Polska po przeszło stu latach niewoli stała się państwem niepodległym. Odzyskanie niepodległości było rezultatem wielu czynników, wśród których podkreślić należy własny wysiłek zbrojny narodu, jak korzystny układ sil międzynarodowych. Powstanie niepodległego państwa było oczywiście faktem o zasadniczym znaczeniu dla rozwoju całej polskiej kultury. Znikły te wszystkie utrudnienia i przeszkody, które hamowały jej rozwój w poprzednim okresie: sztuczny podział kraju na trzy zabory, zależność od obcej cenzury politycznej, rożne formy ucisku narodowego.
Odzyskanie niepodległości było urzeczywistnieniem nadziei i tęsknoty wielu pokoleń. Można było już teraz swobodnie organizować Zycie kulturalne narodu. Rola państwa była jednak w tej dziedzinie niewielka. Jej mecenat kulturalny leżał jedynie w sferze Marzen pisarzy i artystów. Skarb państwa był pusty, a wysiłki władz koncentrowały się wokół ustalenia granic i podstawowych problemów polityczno-organizacyjnych.
Nie było zadanego planowanego rozwoju kultury. Zycie kulturalne formowało się zatem w sposób samorzutny, z inicjatywy jednostek i organizacji społecznych. Ruch wydawniczy pozostał np. w rekach prywatnych właścicieli firm wydawniczych. Kiedy w roku 1920, z inicjatywy Stefana Żeromskiego, powstał Związek Zawodowych Literatów Polskich, jednym z głównych jego celów było popieranie twórczości wartościowych artystycznie, walka z zalewem bardziej opłacalnej handlowo tandety oraz ochrona praw pisarzy. Rezultatem starań Związku była m. in. Uchwalona dopiero w roku 1926 przez sejm ustawa o prawie autorskim. Sytuacja powojenna w wolnym państwie polskim dwojako wpłynęła na stosunek do wielkich przemian, dokonujących się w sztuce światowej. Z jednej strony wszystko sprzyjało temu, aby traktować te przemiany, zbiegające się w czasie z wyzwoleniem Polski, aby sygnały nowej, otwierającej się epoki także w dziedzinie twórczości artystycznej. Z drugiej- uwagę pisarzy pochłaniało wiele spraw własnych, polskich, informacje zaś o nowych prądach artystycznych za granica, była na razie- w klimacie wojennych i powojennych wydarzeń- cząstkowe i niezupełne.
Stuletni okres niewoli narzucił sztuce polskiej, a zwłaszcza literaturze, szczególną role. Przekształcił ja w instytucje życia społecznego, zastępując w wielu wypadkach nie istniejące forowania się opinii publicznej. Uczynił ja ?sumieniem narodu?. Skłaniał pisarzy XIX wieku do wysuwania w swej twórczości na czoło problemów wyzwolenia narodowego i społecznego.
Reakcja przeciw pewnej jednostronności takiego pojmowania zadań literatury zarysował się już w okresie Młodej Polski. Zwalczając ciasny utylitaryzm twórczości doby pozytywistycznej, torując drogę nowym prądom w sztuce, akcentując prawo owej epoki szli w kierunku pogłębienia problematyki psychologicznej i rozszerzenia horyzontów filozoficznych naszej literatury. W postulatach czołowych krytyków jako jeden z naczelnych problemów wysuwała się sprawa twórczego udziału literatury i sztuki polskiej w życiu umysłowym Europy i świata.
Odzyskanie niepodległości nadało ty, postulatom nowa aktualność. Do tego, aby ?piśmiennictwo polskie weszło w swoje kolisko, na własną arenę, jak tyle innych na świecie?, nawoływał już w czasie pierwszej wojny światowej nie kto inny, lecz najbardziej żarliwy społecznik literatury polskiej, Stefan Żeromski najgłębiej rozumiał nowe zadanie stojące przed literatura. Wśród prozaików starszego pokolenia zajmował on po wojnie czołowe miejsce, nie dzieląc go z nikim, bo ani Reymont, mimo sławy, ani żaden inny z prozaików niw wykazywał takiej aktywności na aktualne problemy. Twórczość Żeromskiego w pierwszych latach niepodległości najznamienitszym wyrazem nadziei wiązanych z powstaniem państwa polskiego. Radość jaka budziło zjednoczenie ziem polskich, apele o podejmowanie przez pisarzy tematów związanych z Pomorzem i Śląskiem, własny przykład w tej mierze działalność publicystyczna, obfitująca w projekty reform społecznych, mówią o tym dobitnie. Egoizm klas posiadających, ich opór przeciwko wszelkim zasadniczym reformom, a z drugiej strony nędza mas robotniczych i chłopstwa- budziły coraz silniejszy sprzeciw pisarza. Świat ludzi się perspektywami trwałego pokoju.
Wolna od tych złudzeń była literatura i krytyka rewolucyjna. Rozwojowi liryki rewolucyjnej w Polsce nadawał Broniewski decydujący kierunek.
Malarstwo dwudziestolecia zaskakuje mnogością szkół artystycznych. Formiści z Leonem Chwistkiem i Stanisławem Ignacym Witkiewiczem odrzucali realizm, proponując w zamian sztukę koncentrującą się na samej formie, która nie powinna kojarzyć się z zewnętrzną rzeczywistością. Poznańscy ekspresjoniści, jak np. poeci i pisarze skupieni wokół czasopisma ?Zdrój? stawiali sobie za cel oddanie tragicznych i skomplikowanych zmagań duszy ? zwłaszcza duszy artystycznej. Ugrupowanie Rytm uprawiało stylizowany folklor, co miało być wyrazem sztuki ?pozytywnego programu państwowego?, jako że artyści tej grupy związani byli z obrazem Józefa Piłsudskiego. Zofia Stryjeńska była współtwórczynią głośnego w dwudziestoleciu międzywojennym ?stylu narodowego?. Wyrażał się on w próbach wyróżnienia zespołu cech, które jako ?typowo polskie? mogłaby stosować architektura i sztuka dekoracyjna i zdobnicza. Stryjeńskiej sekundowali m.in. znany zakopiański rzeźbiarz, gawędziarz i pedagog Antoni Kenar, malarz i grafik Wojciech Jastrzębowski, a także rzeźbiarz Franciszek Strynkiewicz. Podstawowe motywy polski ?styl narodowy? wywodził z ludowej sztuki Podhala.
W Polsce po odzyskaniu niepodległości kultura rozwijała się dynamicznie. Powstały liczne grupy literackie i teatry. W pierwszych latach niepodległej Polski działali artyści, którzy sławę zdobyli na początku wieku.
Jednak najbardziej masowymi nosicielami informacji i kultury duchowej były czasopisma i książki. Szczególnie po roku 1918 wzrosła liczba czasopism, wydawanych przez rząd i instytucje państwowe, samorządowe, partie, związki zawodowe, kościoły i wspólnoty wyznaniowe, organizacje twórcze i społeczne, mniejszości narodowe itd. W celu usprawnienia informacji w 1926 roku powołana została przez rząd Polska Agencja Telegraficzna.
Prasa była w dwudziestoleciu najsilniejszym czynnikiem pobudzającym życie literackie i kształtującym gusty artystyczne społeczeństwa. W połowie lat 30 jednokrotny nakład wszystkich polskich gazet i czasopism sięgał 8 milionów egzemplarzy.
Jednym z ośrodków życia duchowego w dwudziestoleciu stał się Zakład dla Ociemniałych w Laskach pod Warszawą.
Przemiany nie ominęły także teatru. Polegały one przede wszystkim na uświadomieniu sobie odrębności praw rządzących sztuka teatralna jako kompleksowa całością, na która składają się zarówno tekst literacki, gra aktorów i oprawa plastyczna widowiska jak ich zharmonizowanie i koordynacja, dokonywane przez reżysera.
Już w początku XX wieku powstał nowy rodzaj sztuki widowiskowej- fil. zrazu traktowany jako ?ubogi krewny? teatru, jako prymitywne widowisko rozrywkowe, z czasem uformował własną estetykę, stal się odrębną i pełnowartościową dziedzina artystyczna. Co więcej będąc typem sztuki najściślej związaną z nowoczesna technika.
W okresie miedzy wojennym zaczął się przewrót we wszystkich dziedzinach kultury. Powstały nowe dziedziny sztuki, jak fil, i nowe środki jej upowszechniania(radio).
Towarzyszący dążeniom nowatorskim tego okresu klimat głębokiej wiary w sens dokonujących się przemian artystycznych wyrastał w dużej mierze z przesłanek filozoficznych, znamiennych dla pozkłócanej z tradycjami formami społecznymi, moralnymi, obyczajowymi. Stad charakterystyczne dla tego okresu były częste manifestacje postaw. Źródłem tych przemian było przede wszystkim zagrożenie podstawowych wartości kultury i wolności całego całych narodów przez faszyzm i groźbę nowej wojny. Literatura zaczęła wówczas poszukiwać nie tego, co ludzi wyodrębnia, ale tego, co ich łączy: wartości nadrzędnych, określających ich wspólne dążenia, oraz systemowi wartości, które wyjaśniałyby zachodzące w świecie procesy i wskazywały człowiekowi drogę posterowania.