Hierarchia aktów normatywnych
Akty normatywne ( prawodawcze, prawotwórcze ) są źródłem prawa czyli tworzą system formalnie obowiązujących powszechnych zasad, nakazów, zakazów dla wszystkich kategorii podmiotów na terytorium państwa. Zawierają przepisy ogłaszane w dziennikach urzędowych :
1. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej
2. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski”
3. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski B”
4. Dzienniki Urzędowe Ministrów kierujących działaniami administracji rządowej
5. Dzienniki Urzędowe Urzędów terytorialnych
6. Wojewódzkie dzienniki urzędowe
które wydawane są przez kompetentne organy prawodawcze.
Akty normatywne rozpoczynają się od tytułu, który składa się z trzech elementów:
· rodzaj aktu normatywnego np. ustawa, rozporządzenie
· data ustanowienia aktu
· określenie w akcie normatywnej materii np. o systemie zdrowotnym, o systemie oświaty
Właściwa konstrukcja tytułu pozwala określić jego miejsce w hierarchii źródeł praw, datę ustanowienia oraz treść i zakres regulowanego zagadnienia.
Część merytoryczna składa się z przepisów występujących w kolejności:
· przepisy ogólne: poprzedzone niekiedy wstępem, określają podmiotowy i przedmiotowy zakres aktu oraz objaśnienia
· przepisy szczegółowe: stanowią trzon, zawierają konkretne regulacje prawne
· przepisy przejściowe: regulują oddziaływanie nowego prawa na stosunki powstałe podczas obowiązywania dotychczasowego prawa
· przepisy końcowe: są przepisami uchylającymi, mówiącymi o wejściu w życie aktu, zawierającymi przepisy o wygaśnięciu obowiązującego aktu prawnego
Ostatnim elementem w konstrukcji jest podpis upoważnionego do prawotwórstwa organu władzy. Obok podpisu umieszcza się pieczęć urzędową.
Akty normatywne są uporządkowane i powiązane z sobą, nie wykluczają się wzajemnie.
Ważność źródła zależy od organu go ustanawiającego, czyli w praktyce przyjmuje się, że:
· akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej nie powinien być niezgodny z aktem prawotwórczym o wyższej mocy prawnej
· akt prawotwórczy o wyższej mocy prawnej może uchylić akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej
· akt prawotwórczy o wyższej mocy prawnej może przesądzać o treści aktu o niższej mocy prawnej
Dzielą się one na:
· powszechnie obowiązujące na obszarze całego kraju, czyli takie które zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w danym państwie. Regulują postępowanie każdej kategorii adresatów niezależnie od tego czy znajdują się wobec stanowiących te akty w jakimś stosunku przyporządkowania czy nie. Charakterystyczną cechą prawa powszechnie obowiązującego jest to, że jedynie ono może stanowić podstawę decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
Akty obowiązujące na całym terenie Rzeczypospolitej Polskiej:
a) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
b) Ustawy
c) Ratyfikowane umowy międzynarodowe
d) Rozporządzenia stanowione przez: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; Rady Ministrów; Prezesa Rady Ministrów; Ministra kierującego działem administracji rządowej; Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
e) Układy zbiorowe pracy; Regulamin Sejmu i Senatu
f) Umowy Rady Ministrów z Kościołami nie rzymsko katolickimi
· powszechnie obowiązujące o ograniczonym terytorialnie zasięgu ( prawo miejscowe) obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
Akty obowiązujące prawa miejscowego:
a) Uchwały Rad Samorządu Terytorialnego
b)Akty normatywne terenowych organów administracji rządowej
· wewnętrznie obowiązujące, czyli takie które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej, skierowane do adresatów usytuowanych na terenie Państwa. Obowiązek ich przestrzegania wiąże się ze stosunkiem zależności organizacyjnej adresata i prawotwórcy. Nie mogą być stosowane jako podstawa decyzji stosowania prawa wobec obywateli.
Akty prawa wewnętrznie obowiązujące:
a) Uchwały Rady Ministrów
b) Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej
c) Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
d) Zarządzenia Ministrów
e) Niektóre uchwały Sejmu i Senatu
f) Regulamin Zgromadzenia Narodowego
g) Niektóre innych centralnych organów państwowych
Dla porządku prawnego Państwa jest wyraźne określenie źródeł prawa w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w art. 87.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej jest na najwyższym miejscu w hierarchii aktów normatywnych. Jest ona ustawą zasadniczą, zbiorem norm, zasad, który tworzy trzon ładu w Państwie ( art.8 Konstytucji R. P.). Weszła w życie 1997-10-17, tekst ogłoszono w Dz.U. 1997; nr 78; poz. 487. Jest ona najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Wyróżnia ją fakt, że jej uchwalenie oraz wprowadzenie zmian wymaga 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Dla jej ważności i obowiązywania wymaga przyjęcia przez naród w drodze ogólnokrajowego referendum. Obowiązuje we wszystkich rodzajach norm prawnych.
Ustawa zajmuje czołowe miejsce w hierarchii zaraz po konstytucji. Stanowi podstawę kształtowania całego systemu prawnego. Uchwalana jest przez Sejm i zatwierdzana przez Senat. Wymaga też podpisu Prezydenta. Jest ona aktem ogólnym, ponieważ może uchwalić lub zmienić wszystkie inne akty normatywne. Ustawą mogą być uregulowane wszystkie sprawy, których nie normuje Konstytucja. Niektóre sprawy natomiast muszą znaleźć uregulowania ustawowe albowiem Konstytucja odsyła do regulacji ich w ustawach np.: ograniczenie wolności ( art. 57 Konstytucji R. P. ).
Umowa międzynarodowa jest głównym źródłem prawa międzynarodowego. Stronami umowy są państwa a także organizacje międzynarodowe.
Dzielą się na:
· Dwustronne
· Wielostronne ( otwarte, zamknięte )
Noszą one różne nazwy: traktat, układ, konwencja. Do orzekania ich zgodności z ustawą zasadniczą uprawniony został Trybunał Konstytucyjny.
Treść ich ogłaszana jest w Dziennikach Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
Stanowią one część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że umowy są ratyfikowane przez Prezydenta za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, które są ogłaszane w trybie ustaw. Jednak jeśli nie da się pogodzić ustawy z umową to ta druga ma pierwszeństwo. Kontrola zgodności ustawy z umową w ramach konstytucyjności należy do Trybunału Konstytucyjnego. Określają one zadania organów w każdej gałęzi prawa. Są to np.: sprawy z zakresu spraw celnych, wizowych, kontroli granicznej, prawa pocztowego, telekomunikacji, ochrony środowiska, służby zdrowia. Mogą też dotyczyć współpracy regionalnych gmin nadgranicznych.
Rozporządzenie jest aktem normatywnym Prezydenta, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej. Rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia. Organ upoważniony nie może przekazać swych kompetencji innemu organowi ani zaniechać wydania. Badanie konstytucyjności i legalności rozporządzeń należy do Trybunału Konstytucyjnego.
Rozporządzenia regulują tylko te rzeczy, które ściśle wynikają z upoważnienia ustawowego. Jest ono ściśle związane z ustawą. Są też rozporządzenia z mocy ustawy (mowa o nich w art. 234 Konstytucji R. P. ). Wydaje je Prezydent na wniosek Rady Ministrów, dotyczą one stosunków nadzwyczajnych ( art., 228 konstytucji R. P.).
Do aktów normatywnych zaliczyć możemy zawarte w nich prawo konsensualne czyli umowne. Umowy te nie tworzą jednak prawa rangi ustawowej bezpośrednio lecz pośrednio. Umowy zawierane są z Kościołami, które określają pozycję i zadanie owej instytucji.
Układy zbiorowe też znajdują się w ramach hierarchii aktów normatywnych obowiązujących na terenie Państwa. Powstają w drodze porozumień między związkami zawodowymi a pracodawcami. Wprowadzają one unormowania w obrębie współdziałania stron. Układy maja charakter :
· Zakładowy gdzie stronami są pracodawca i zakładowa organizacja związkowa
· Ponadzakładowy gdzie występują organy administracji pracodawców, minister, przewodniczący Zarządu Gminy, ogólnokrajowi przedsiębiorcy w imieniu różnych kategorii pracodawców a związek zawodowy.
Akty prawa miejscowego działają na ograniczonym terytorialnie zasięgu. Tworzą je organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej. Stanowią one prawo poprzez uchwały. Wszelkie regulacje pozostałych kwestii odsyłane są do ustawy.
Kontrolę nad konstytucyjnością posiada Naczelny Sąd Administracyjny oraz Prezes Rady Ministrów ( akty wojewody ).
Przyczynami tworzenia prawa miejscowego jest fakt iż regulacja niektórych zagadnień przez organy centralne ze względu na ich wagę i ilość nie jest celowa lub nie jest możliwa. Zagadnienia te powinny być pozostawione przepisom lokalnym. Akty prawa miejscowego są stanowione najczęściej na terenie całej jednostki podziału terytorialnego. Można podzielić je na:
· Akty pochodzenia od organów państwa i organów samorządu
· Akty zawierające statuty
· Akty zawierające przepisy wykonawcze tj. wydane na podstawie upoważnień szczegółowych
· Akty zawierające przepisy porządkowe wydane na podstawie upoważnień generalnych
Szczególne znaczenie mają statuty województwa, powiatu, gminy.
Statuty województwa uchwala Sejmik Województwa po uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów.
Statuty powiatu uchwala Rada Powiatu.
Statuty gminy uchwala Gmina.
Akty zawierające przepisy porządkowe to:
· Rozporządzenia porządkowe Wojewody
· Uchwały Rady Powiatu
· Uchwały Rady Gminy
Nie można wydać takich przepisów w przypadku gdy dana materia jest już uregulowana w ustawach lub innych powszechnych aktach obowiązujących.
Akty prawa wewnętrznego są to:
· Uchwały Rady Ministrów
· Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
· Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
· Zarządzenia Ministrów
· Uchwały Sejmu i Senatu ( niektóre )
· Regulamin Zgromadzenia Narodowego
· Niektóre akty innych centralnych organów państwowych
Akty wymagają szczegółowego upoważnienia ustawowego, wydawane są w ramach ogólnych kompetencji organu i nie mogą być sprzeczne z aktami powszechnie wiążącymi. Grupa tych aktów jest zróżnicowana. Tak wiec nie zawsze takie akty wydane przez organy władzy są źródłami prawa i nazwa nie przesądza o charakterze prawnym. Nie mogą stanowić samoistnej podstawy decyzji stanowienia prawa, nie mogą bezpośrednio kształtować sytuacji prawnej obywateli, osób prawnych i innych powrotów. Muszą być zgodne z powszechnie obowiązującymi prawami. Obowiązują tylko wobec jednostek organizacyjnych np. zarządzenie Ministra Finansów obowiązuje Izby Skarbowe i Urzędów Skarbowych, nie dotyczy to bezpośrednio obywatela.
Literatura:
„ Elementy prawa „ Ryszard Seidel (2004r.)
„ Wstęp do prawoznawstwa „ Andrzej Redelbach (2002r.)
„ Podstawy prawa dla ekonomistów „ Jolanta Jabłońska – Bonca (2000r)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Strony internetowe