Sytuacja społeczno-polityczna i religijna w Europie od XVI do XVIII wieku.

1.Gdzie wystąpiły procesy scentralizowania władzy i na czym one polegały? Procesy scentralizowania władzy nastąpiły w Szwecji, Anglii, Holandii i we Włoszech.

Szwecja:
Założycielem pierwszej dynastii Wazów był Gustaw I, a wyjątkowego znaczenia międzynarodowego nabrała ona za panowania Gustawa Adolfa i władców z dynastii Wittelsbachów. Królowie szwedzcy uczynili wojnę bardzo ważnym źródłem utrzymania i dochodów państwa. Tak zmilitaryzowana monarchia musiała się cechować silną władzą centralną, co osiągnięto bez likwidacji parlamentu a jedynie ograniczenia jego znaczenia w II połowie XVII w. Zwycięstwa i zdobycze terytorialne okazały się znaczące i przyniosły wystarczający wzrost dochodów, by skłonić poddanych do akceptacji absolutycznej i sprzecznej z tradycją władzy Wazów. Klęska Szwecji w wojnie północnej przyniosła załamanie scentralizowanej monarchii i walkę między oligarchicznymi i demokratycznymi formami rządów. Szwecja stała się potęgą o charakterze prowincjonalnym.

Włochy:
Republiki księstwa włoskiego w większości porzuciły ustrój demokratyczny i republikański i przekształciły się w scentralizowane monarchie. Przemiany ustrojowe we Włoszech następowały ewolucyjnie- zachowano większość instytucji republikańskich, rad i senatów, z tą różnicą, że najczęściej ich członków powoływali monarchowie. Paradoksalnie czynnikiem hamującym proces tworzenia scentralizowanych państwa terytorialnych były wielkie miasta. Ich rola polityczna, finansowa i przywiązanie do samodzielności skutecznie zapobiegały tworzeniu się zjednoczonego państwa włoskiego. Papiestwo nowożytne pełniło funkcję porządkującą wobec włoskich elit arystokratycznych i w pewnym stopniu ustalało hierarchię.

Anglia:
Likwidacja zakonów i konfiskat ich majątków wzmocniła skarb królewski i pozwoliła monarsze- poprzez nadania ziem klasztornych- na stworzenie grupy oddanych zwolenników. Ta scentralizowana i uważana nieraz za absolutną, monarchia rozwijała się przy utrzymaniu znaczenia parlamentu i organów samorządu likalnego, które w inncyh krajach sprzeciwiały się władcom.

Holandia:
Powstała w wyniku kilkudziesięcioletnich walk mieszkańców Niderlandów o wyzwolenie się spod zwierzchności Habsburgów hiszpańskich. Był to kraj o charakterze federacyjnym, przy czym dominującą pozycję zajmowała Holandia z Amsterdamem. Holandia była najbardziej demokratycznym i najbardziej tolerancyjnym krajem europejskim. Formalnie władzę ustawodawczą sprawowały w niej Stany Generalne, będące zgromadzeniem reprezentantów wszystkich siedmiu prowincji wchodzących w skład państwa.

2. Czym charakteryzowała się monarchia habsburgów?
Imperium Karola V, imponowało rozmiarami terytorium, było tworem niespójnym, rozsadzanym przez sprzeczności interesów poszczególnych krajów wchodzących w jego skład. Twórcą habsburskiej Hiszpanii był Filip II i jego następcy. Rządzili oni państwem posiadającym cechy monarchii absolutnej: silną i sprawną armią, imponującymi rozmiarami dworów monarszych, rozbudowaną biurokracją. Innym czynnikiem, który wpłyną negatywnie na rozwój Hiszpanii było jej imperium kolonialne. Cesarstwo było w XVI i XVII wieku jedną z najsilniejszych, ale zarazem i najmniej scentralizowanych państwowości. Władcy mieli prawo do decydowania o religii poddanych, na przejęcie dóbr zakonnych, znacznej części majątków kościelnych. Cesarstwo stanowiło rodzaj monarchii elekcyjnej, którego władca wybierany był przez siedmioosobowe kolegium elektorów. Kolegium stanowiło najwyższą izbę sejmu, dwie pozostałe izby tworzyły kolegium książąt świeckich i duchowych, sejm nie był zdolny do podejmowania zasadniczych decyzji.

3. Jakie były najważniejsze konflikty między władcą a społeczeństwem w okresie nowożytnym?

a) Powstania i rebelie w Polsce:
- Rokosze szlachty przeciwko królowi w okresie rządów Zygmunta III Wazy i Jana Kazimierza
- Powstanie Bohdana Chmielnickiego (1648-1654)


b) Bunty w Rosji:
- powstanie Stiepana Razina (1667-1671) i Jemieliana Pugaczowa (1773-1775)
- powstanie hajdamackie (1668-1689) -wystąpienia kresowych chłopów

c) Powstania w Niderlandach (1566-1581-1609) konflikt wewnętrzny
d) Wojny hugenockie (1562-1598) wojny religijne
e) Wojna domowa w Anglii- połowa XVII wieku, określany jako wojna króla z parlamentem, rozpoczął się od sporu o podatki.
f) Fronda- wojna domowa we Francji, złe rządy młodego władcy
g) Hiszpania- powstanie w Katalonii, wystąpienia przeciwko złym doradcą

4. Na czym polegała polityka Iwana groźnego w Rosji?

Car dążąc za wszelką ceną do centralizacji państwa, rychło wszedł w konflikt z nimi. Swoją władzą oparł na dworianstwie, czyli ludziach służebnych, których znaczenie i pozycja społeczna w największym stopniu zależała o nadanego im przez władcę urzędu albo stanowiska i związanych z nim dochodów. Biurokracji z prawdziwego zdarzenie w państwie moskiewskim nie było. Carowi zależało przede wszystkim na stworzeniu grupy bezwzględnie mu oddanych, w pełni od niego uzależnionych ludzi, zdolnych do przeciwstawienia się nazbyt wzbogaconemu bojarstwu.

5. Kiedy doszło do powstania Sejmu walnego w Polsce i jaka była jego struktura organizacyjna?

Sejm walny powstał w 1652 roku. Jego struktura:
- zerwanie sejmu poprzez zastosowanie zasady liberum veto,
- pojedynczy poseł mógł przerwać obrady,
- rządy możnowładców były nie reformowalnym systemem władzy
- magnaci uzależniali od siebie finansowo ubogą szlachtę
- magnaci wymagali podporządkowania w działaniach politycznych
- możnowładcy mieli za zadanie opanowanie poszczególnych sejmików szlacheckich
- dopilnowanie by na sejm walny byli wybierani posłowie wskazani przez protektora
- rozdawanie magnatom wakujących urzędów

6. Co to była demokracja szlachecka oraz ruch egzekucyjny?

Demokracja szlachecka to forma ingerencji uprzywilejowanej części społeczeństwa w politykę państwa. Przejmowanie wpływów przez szlachtę dokonywało się stopniowo. Początkowo powstawały wiece, które przekształciły się w sejmiki. Duże znaczenie w przejmowaniu władzy miało nadawanie przywilejów, aktów monarchy nadające określonej osobie lub stanom uprawnień albo uchylające w stosunku do nich prawo powszechne.

Ruch egzekucyjny były to żądania średniej szlachty wobec króla, do egzekwowania praw i przywilejów szlacheckich. Datuje się go na XVI wiek, Ruch egzekucyjny powstał, ponieważ prawo było w owych czasach nagminnie łamane przez rządzącego. Szlachta praktycznie w ogóle nie domagała się reform (lecz nie można mówić tak o tym, ponieważ egzekucja wszystkich tych praw dokonałaby bardzo znaczących reform) tylko egzekucji swoich praw, ponieważ podług ich przekonań, prawo stało ponad wszystkim. Postulowała ona wtedy zwrot majątków królewskich, które monarcha rozdawał magnatom, ażeby uzyskać ich poparcie polityczne lub finansowe. Sprzeciwiała się również piastowaniu przez jedną osobę dwóch lub więcej urzędów, ponieważ twierdziła, iż taki urzędnik nie może rzetelnie wykonywać swoich obowiązków. Żądali także ujednolicenia systemu prawa, wojska, administracji oraz sądownictwa, a także podawali w wątpliwość przywileje kościoła.
Ruch egzekucyjny skierowany był przede wszystkim przeciwko nie wypełnianiu postanowień króla, lecz magnateria również była przedmiotem ataków stanu średniej szlachty.

7. Jakie nurty reformacji upowszechniły się w Polsce?

W Polsce upowszechniły się takie nurty jak kalwinizm i luteranizm.
Luteranizm został przyjęty na terenach takich jak: Prusy Książęce, Gdańsk, Toruń, Elbląg, Wielkopolska, Małopolska i Litwa.
Kościół luterański czy kalwiński zyskiwał uznanie wśród grupy społeczne, przede wszystkim na niewielkie koszty utrzymania i uznanie liturgii w języku narodowym. Rozwój protestantyzmu przyspieszyła także liczna obecność Polaków i Litwinów.

8. Gdzie upowszechnił się system falworczno-pańszczyźniany?

System falworczno-pańszczyźniany upowszechnił się w Europie na przełomie XV i XVI wieku. Wykształciły się trzy formy organizacji produkcji rolnej. Podstawę tych systemów stanowiła przeważnie feudalna własność ziemi. Największym właścicielem gruntów pozostawała szlachta, oprócz niej posiadaczami ziemi były instytucje kościelne, monarchowie, miasta i sami mieszczanie.

9. Co to była rewolucja cen?

Rewolucja cen polegała na gwałtownym (3-5 krotnego) wzroście cen żywności i towarów. Rewolucja cen doprowadziła do tego, że taniej można było się ubrać niż wyżywić. Proces zachwiania równowagi między wartością rynkową tych dwóch grup towarów.

10. Co charakteryzowało handel w basenie Morza Śródziemnego a co w basenie Morza Bałtyckiego?

11. Rozmiary handlu prowadzącego ze strefą Morza Bałtyckiego dowodziły o rozwoju tej strefy. Po pierwsze, utraciła swoje znaczenie Hanza, monopolistyczne porozumienie najważniejszych portów handlowych północnej Europy, zmienił się przedmiot handlu, a role jego siły napędowej pełnić zaczął wywóz zboża z regionu bałtyckiego.
Handel w basenie Morza Śródziemnego odbywał się jako handel wymienny z koloniami pobliskich kontynentów. Z basenu Morza Śródziemnego były importowane towary do kolonii.

12. Czym charakteryzowała się naprawa roli w XVI/XVII wieku?
Naprawa roli była zawiązana z rewolucją cen, która nastąpiła w tym okresie. Było coraz większe zapotrzebowanie na żywność, ceny produktów wzrosły pięciokrotnie i sprzedaż wzrosła tak, że wszystkie polny były sprzedawane.

13. Jakie były główne poglądy głoszone prze Marcina Lutra i Jana Kalwina?

Marcin Luter: papież jak i duchowni byli zbędnymi pośrednikami do zbawienia duszy ludzkiej, Ten cel mieli osiągnąć jedynie ci, którzy nie odrzucili daru wiary jaką dyktuje bojaźń Boża, tylko tej, którą osiągną człowiek studiując Pismo Święte. W doktrynie Lutra nie było miejsca ani na przekonanie o możliwości osiągnięcia zbawienia za pomocą dobrych uczynków, a nie na większość sakramentów.
Jan Kalwin: najważniejszą jego myślą była doktryna o predestynacji. Uważał, że Bóg Stwórca, ingeruje w życie ludzi na ziemi, podjął też decyzję o ich zbawieniu bądź potępieniu.


14. Jak doszło do powstania kościoła anglikańskiego?

Do powstania tego kościoła przyczyniły się zapewnienia męskiej sukcesji tronu. Henryk VIII Tudor, straciwszy nadzieję na doczekanie się syna ze swego małżeństwa z Katarzyną Argońską. Król nie mógł uzyskać zgody na unieważnienie małżeństwa od papieża. W rezultacie król, dotychczas gorliwy katolik, zdecydował się na zerwanie z Kościołem rzymskim i przejęcie bezpośredniej pieczy nad religijnością. W latach 1529- 1534 uznano Henryka VIII zwierzchnikiem Kościoła anglikańskiego.

15. Kto zainicjował reformy w kościele katolickim i na czym one polegały?

Reformy kościelne zainicjował zakon jezuitów założony prze Hiszpana Ignacego Loylę.
Reforma uchwalona na soborze Trydenckim polegała na:
- wzmocnieniu pozycji papieża w kościele
- potępieniem doktryn protestanckich
- wprowadzeniu ujednoliconego katechizmu, brewiarza i mszału
- zakazano gromadzenia beneficjów o godności kościelnych
- nałożono obowiązek stałego pobytu w diecezjach i parafii.

16. na czym polegała tolerancja religijna w Polsce?

Tolerancja religijna w Polsce polegała na tym, że szlachta podpisała tolerancyjny akt konfederacji warszawskie, gwarantujący trwały pokój między wyznaniami istniejącymi na terenie Rzeczpospolitej.