Antropologia zagadnienia do egzaminu

Kultura
Inaczej uprawa – po raz pierwszy użyta przez Cycerona w I w. p.n.e. jako uprawa umysłu. Przeniósł termin z obszaru rolniczego do obszaru intelektualnego. Od tego momentu kultura ma na celu kształcenie pielęgnowanie umysłu i wszystkich jego przejawów.
Z greki- paidea – kształtowanie się w człowieku ideału człowieczeństwa
Z czasem pojecie kultury wchodzi do filozofii i innych nauk. Mamy tu doczynienia z wieloznacznością. Dla archeologa jest to, co wykopie z ziemi, dla historyka to, co przeczyta w księgach, dla socjologa- pewien wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich.
Całościowe podejście do człowieka i kultury.
Antropologia:
1) Zajmuje się wszystkim specyficznie ludzkim, aspektami życia człowieka, którymi wyróżnia się on w świecie istot żywych.
2) Fundamentalną kategorią w obszarze badań antropologii jest kultura czy raczej kultury jako specyficzna cecha ludzka tylko w odniesieniu do człowieka.
Na czym polega: wynika z 3 powiązanych ze sobą przyczyn
1) rezultat historii – brak zainteresowania ze strony innych nauk tj. historia, filozofia czy socjologia społeczeństwem innym niż europejskie
2) antropologia wyrosła z badań nad społeczeństwami mało znanymi
3) społeczeństwa, które interesowały antropologów były niewielkie i ubogie w historię
Cechy kulturowe
- uniwersalia – odnosząca się do dorosłych członków wspólnoty – mogą się pojawić w postaci alternatyw
- specjalności - dotyczącą tylko wybranych – wariantów
Temat kulturowy – Postulat lub stanowisko otwarcie głoszone lub milcząco przyjmowane, kierujące określonym zachowaniem luz zachęcające do działania. Genezą tematów kulturowych są potrzeby i treści społeczne.
Co to jest wzór kultury?
Zmienny dla danej społeczności układ cech kulturowych (złoty środek, hedonizm, kultura spiskowa)
Wzory kultury badane prze R Benedict:
Indian Zuni – apolińska –łagodna natura
Dubańczyków – paranoidalna – podejrzliwa
Kwakiutlów – megalomani, egocentrycy, egoiści
Co to jest wartościujące pojecie kultury?
Dominowało XIX w. zawierało, ocenę poszczególnych zbiorowości ludzkich. Klasyfikowało je jako wyższe lub niższe, lepsze lub gorsze, wyższe lub niższe, bardziej lub mniej cywilizowane lub kulturalne.
Co to jest niewartościujące pojecie kultury?
Znaczeniu niewartościującym kultura to zespół wielu zjawisk, których wzajemne powiązania, uwarunkowania oddziaływania mogą być opisywane, analizowane, lecz nigdy wartościowane
Atrybutywne pojecie kultury
Kultura jako cecha ludzkości znamienna dla całej ludzkości lub człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej. W tym przypadku kultura może występować wyłącznie w liczbie pojedynczej, można mówić tylko o kulturze, nigdy o kulturach.
Dystrybutywne pojecie kultury
Jako zbiór cech i zjawisk w danej zbiorowości. Termin kultura może być w tym znaczeniu używany w liczbie pojedynczej jak i mnogiej. Przynależność kultury do zbiorowości można rozumieć jako jej związek z konkretnym społeczeństwem, będzie się wówczas mówiąc o kulturze plemienia Tiw, kulturze Tuoregów, kulturze wschodu, kulturze Cejlonu. Można ujmować ją typologicznie: kultura robotnica, szlachecka, arystokratyczna. Mówimy o kulturach mający własny wymiar czasowo-przestrzenny, są one wytworem zbiorowości zamieszkujących dane terytorium i mających własną historię. W jakimś miejscu i czasie pojawia się, trwa i ginie określone zjawisko kulturowe.
Definicje kultury
Kroeber i Kluckhohn w 1952 r
- Opisowo – wyliczające - opisy i wyliczenia albo nominalistyczne
- Historyczne – kładą nacisk na czynniki tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego, dla określenia kultury używają takich określeń jak dziedziczenie, dorobek, tradycja.
- Normatywne akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkim normom, wzorom, wartościom i modelom.
- Psychologiczne koncentrują się na psychologicznych mechanizmach kształtowania się kultury.
- strukturalistyczne – interesują się strukturą kultury
- genetyczne – geneza kultury

Wątki
Kultura jest związana z człowiekiem – człowiek jest twórcą wszystkiego i jednocześnie jest kształtowany przez kulturę (sprzężenie zwrotne) Tworzy jest nosicielem i odbiorą.
Kultura jest zjawiskiem ponad jednostkowym (społecznym) kultura jest związana przede wszystkim z człowiekiem jako jednostką tworzącą kulturę
Kultura jest regularna – pewne elementy powtarza ą się w czasie i przestrzeni np. Koronacja
Kultura jest zbiorem zjawisk wyuczonych – kultury nie dziedziczymy tylko uczymy się.
Istotne cechy zjawisk kulturowych:
Kultura ma wymiar czasowy
Kultura ma wymiar przestrzenny
Kultura jest systemem
Kultura jest prawidłowa
Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka
Płaszczyzny zjawisk kulturowych
- Materialna – do osiągniecie swoich celów, zamierzeń. Człowiek sięga po przedmioty materialne np. flaga, maszyna
- behawioralna- postawy i przeżycia wyrażają się w zachowaniach motorycznych lub werbalnych.
- psychologiczna – akcent pada na poznanie psychiczne strony kultury. Istotą są wartości i postawy człowieka. Reszta zjawisk kulturowych to korelaty materialne wpływające z wartości psychologicznej
- aksjonormatywna – normy i wartości jako byty idealne lub abstrakcje wyróżniane przez badaczy.
Co to jest wzór kulturowy?
Mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania lub myślenia. Należy rozpatrywać w aspektach normatywnym i behawioralnym.
Wzory kulturowe różnią się miedzy sobą pod względem:
- częstości (realności) ich realizowania
- stopnia obowiązywania
- stopnia uświadomienia
Rozróżniany wzory jawne: prawidłowości zachowań występujące w postaci norm świadomie formułowanych i respektowanych przez daną zbiorowość, wzory ukryte: to prawidłowości zachowań nieuświadomionych. Opis kultury w kategoriach ukrytych daje nam informacje o materialnej i behawioralnej płaszczyźnie zjawisk kulturowych.
Kto jest twórcą teorii potrzeb?
Bronisław Malinowski
1912-1914 prowadził badania na wyspach Triobrianda W Melanezji – uchodził za twórcę teorii funkcjonalnej. U postaw podejścia funkcjonalnego leżą dwa fundamentalne założenia:
Teologia- tzn., że wszystko ma jakiś cel i pełni jakąś funkcję,
Integracja- tzn., że wszystkie elementy są ze sobą zespolone i tworzą pewną współzależność. Malinowski wychodził w swej analizie od pojęcia kultury i instytucji społecznej, które były odpowiedzią na potrzeby ludzi.
Instytucje
Wg E. Nowickiej to sieć społecznych i zarazem kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfice. Pojecie instytucji obejmuje wszelkie treści zawarte w pojęciu wzoru kulturowego i treści związanych z ludzkim podłożem i organizacją życia zbiorowego. Wzory i instytucje różnią się miedzy sobą stopniem szczegółowości.
Co oznacza słowo antropologia?
Wywodzi się z greckiego słowa - antropos – istota ludzka i logos – słowo, wiedza. Antropologia jest to nauka człowieku szerokim znaczeniu.
Badanie ludzkości – zajmuje się człowiekiem jego kulturą.
Co to jest Antropologia?
Antropologia postrzegana jest jako dyscyplina zajmująca się badaniem społeczeństw obcych i egzotycznych. Jest badaniem różnorodności ludzkiej, można przyjąć, że antropologia wyrasta z fascynacji odmienności kulturową, egzotyką i różnorodnością obyczajów. Kształtowała się w drugiej połowie XIX w i podjęła badania kultur obcych w odróżnieniu od państw i społeczeństw europejskich.
Poddyscypliny antropologii:
Antropologia kulturowa wychodząc z tradycji Tylora koncentruje uwagę na kulturowym wymiarze rzeczywistości ludzkiej dąży do rekonstrukcji organizacji kultury oraz ustalenia praw nią rządzących oraz identyfikacji jej elementarnych cząstek ( wzory, struktury wartości symbole znaczeń)
Antropologia społeczna wychodząc z tradycji E.Durkhaima skupia uwagę na społecznym wymiarze rzeczywistości dąży do ustalenia zasad budowy struktury społecznej praw regulujących jej funkcjonowanie i skupia się też na roli podstawowych jednostek życia społecznego.
Antropologia fizyczna – nauka o fizycznym zróżnicowaniu człowieka w przestrzeni w czasie oraz biologicznym rozwoju homo sapiens, rodzaju homo, a nawet rodziny hominidalne. Zawsze bierze pod uwagę czynnik kulturowy badając proces historycznej i przestrzennej budowy fizycznej człowieka. Systematyzacja antropologii akademickiej E.Nowicka – badania społeczności przed piśmiennych, które nie posiadają struktury klasowej.
Antropologia chłopska – elementy wiary kultury inaczej kultura ludowa lub etnograficzna Ten dział bada odrębność i struktury chłopskich grup społecznych.
Antropologia miejska – badania nad kulturą grup żyjący w obrębie miejskim nowa dyscyplina II poł. XX w Różnica tkwi w sposobie stawiania problemów, różnic w metodach badań, choć mogą one prowadzić do podobnych wyników. Miejskie zbiorowości są traktowane jako obce kulturowo, czyli badania prowadzi się zewnątrz (ludzie żyjący w slumsach, grupach religijnych najbiedniejsi)
Antropologia historyczna – kierunek rozwinął się we Francji w ramach tego analizuje się wartości, kategorie rodziny w przeszłości. Łączenie między obszarem antropologii, socjologii i historii.
Ośrodki myśli antropologicznej:
Amerykański- F. Boas – antropologia kulturowa
niemiecki – F. Graebner, W. Schmidt
Francuski M. Mauss, E Durkheim, Avan Gennep
Brytyjski – AR. Radchlif-Brown, Bronisław Malinowski – antropologia społeczna
3 główne postawy badawcze we współczesnej antropologii:
1) Komparystyczana- inaczej porównanie – dążąca do wykrycia specyficznych uniwersalnych praw kulturowych oraz zasad działania mechanizmów społecznych
2) systemowa kierująca się dyrektywa studiów holistycznych (całościowych) nad konkretnymi kulturami
3) kognitywistyczna – badającą kultury od środka w celu rekonstrukcji systemów poznawczych interpretowanie danej kultury
Formy struktury społecznej
Matryjarchat – oparty na władzy kobiety
Patryjarchat – oparty na władzy mężczyzn
Elementarne formy zróżnicowania społecznego
- Obejmują pewne elementy zróżnicowania hierarchicznego – pozycja społeczna
- cechy biologiczne:
Płeć - status związany z płcią – podział na płcie stanowi podstawę najprostszych podziałów ról społecznych pozycji, którym przypisuje się różne wartości i które ustawia się w porządku hierarchicznym.
Wiek – związana z nim pozycja społeczna
Dzieci nie uczestniczą w pełni życia społecznego
Osoby dorosłe, które w pełni uczestniczą
Starcy, który nie podejmują podstawowych zajęć i odpowiedzialności
- elementarne instytucje społeczne – małżeństwo i rodzina
Rodzina
To zespół osób powiązanych pokrewieństwem (wskazuje na podłoże biologiczne) lub powinowactwem (wskazuje na wspólne zamieszkanie inaczej włączenie do grona krewnych członków nie związanych więzami krwi)
Etapy rozwoju rodziny wg Morgana 1865
- promiskuityzm – bezład płciowy
- rodzina kazirodcza
- rodzina manualna
- rodzina parzysta
- rodzina patriarchalna
- rodzina monogamiczna
Współcześnie rodziny dzielimy na
- małe – rodzice i ich dzieci
- duże – poszerzone (dziadkowie, rodzice, dzieci, krewni)
System pokrewieństwa
Unilinearny – oparty na zasadzie pochodzenia wyprowadzanego z jednej linii żeńskiej lub męskiej bądź wyjątkowo poprzez linię na przemian wyróżniającą przodka płci żeńskiej i męskiej w kolejnych generacjach. Rozróżniamy: - matrylinearny, patrylinearny inaczej agnatycznty i przemienny.
Bilateralny – hognatyczny oparty na zasadzie pochodzenia wyprowadzanego zarówno linii męskiej jak i żeńskiej.
Koncepcja form małżeństwa
Małżeństwa mogą być zawierane w różny sposób
Typologia małżeństw:
Monogamiczne – jeden partner
Poligamiczne – wielożeństwo
- poliginia- jeden mąż wiele żon
- poliandria – jedna żona – wiele mężów
miejsce zamieszkania
Patrylokacja – u rodziców męża
Matrylokacja – u rodziców żony
Bilokalizm – raz u jednych rodziców raz u drugich
Neolokalizm – własny dom
Awunkulokalizm – u wuja ze strony matki
Dobór małżonków
Egzogamia związki z zewnątrz własne grupy
Endogamia związki wewnątrz własnej grupy
Małżeństwa preferencyjne z kuzynami ( dla nas obce)
Małżeństwa preferencyjne z powinowatymi
Lewirat – w małżeństwie monogamicznym wdowa poślubia brata jej zmarłego męża
Sororat- polega na poślubieniu siostry zmarłej żony też w małżeństwie monogamicznym.
Kazirodztwo
Zakaz utrzymywania stosunków seksualnych z bliskimi – incest. Zakaz ten ma dwa uzasadnienie – czynnik biologiczny i społeczny
Endogamia- związek zawierany w obrębie grupy maże być to związek w obrębie grupy uprzywilejowanej ekonomicznie lub lokujących się wysoko w hierarchii społecznej, np. system kast indyjskich
Małżeństwa równoległe i przeciwległe: zawieranie małżeństw miedzy kuzynami równoległymi znamy ze starożytności u Semitów i Arabów. Preferencyjne małżeństwo u kuzynów przeciwległych znane jest w Australii i Melanezji.
Egzogamia- zawieranie związków poza regionem, obszarem
Główne okresy w antropologii
Lata 1860-1890 pierwszy okres formowania się antropologii społeczno-kulturowej – ewolucjonizm w antropologii
Pierwsze dekady XX w. szkoła kulturowo-historyczna w Niemczech i Austrii oraz historyzm F. Boasa w USA.
Rok 1922 początek kierunku funkcjonalnego ukazanie się książki Malinowskiego „Argonauci Zachodniego Pacyfiku” oraz „Wyspiarzy Andamańskich” Radcliffe-Browna.
Okres 1930-1960 amerykański eklektyzm, który zaznaczył się w szkole „kultury i osobowości” na ten okres przypadają zainteresowanie procesami akulturacji. R. Redfield, R. Lipton i M. Herskovits.
Lata 1960-1980 antropologia kogitatywna w USA w W. Brytanii oraz ugruntowanie się francuskiego strukturalizmu C. Levi- Strausa.
1980-2005 postrukturalizm, postmodernizm