Filozofia zagadnienia do egzaminu

Anaksymender – (uczeń Talesa), nie da się wyjaśnioć powstania i naturyu świata sugerując się tylko wodą. Uważał że świat powstał z bezkresu (apejronu), czyli bezkres utrzymuje świat przy istnieniu i wszystko się z niego wywyodzi. Arche – początek, przyczyna, natura rzeczy, istota
Apejron – teroia Anaksynandra, że świat powstał z bezkresu (apejronu), czyli bezkres utrzymuje świat przy istnieniu i wszystko się z niego wywyodzi.
Atomizm – teoria Demokryta – istnieją niepodzielne, najmniejsze cząstki bytu czyli atomy.Atomy mogą się łączyć ze sobą, zmieniać i powstaje byt który można poznać za pomocą zmysłów.
Anamneza – Platońska koncepcja uczenia się, ską bierze się wiedza o świecie idealnym – dusza przebywała w tym świecie i mogła poznać prawdziwy byt. Wiąże się z Mitem Platońskim
Analiza statyczna:
Substancaja – zawiera: Formę – jest w każdej rzeczy, zbiór ogólnych właściwości które decydują o jej przynalezności do danego gatunku rzeczy. Materia – wszystkie przypadkowe właściwości, zbiór przypadkowych właściwości rzeczy które pozwalają odróżnić jedną rzecz od innej w ramach danego gatunku. Hylemorfizm – forma i materia nie mogą istniec oddzielnie. Żadne nie może być bez drugiego.
Analiza dynamiczna – przyczyna zmian w świecie. Forma jest przyczyną zmian, jest siłą która działa, celem działannia jest forma. Gdy realizujemy rozwój świata to podstawowym celem rozwoju jest forma czyli siła działająca celowo (akt), ona wydobywa z materii pewne właściwości. Materia jest zbiorem potencjalnych właściwości
Antropologia filozoficzna Scheler (1928 „Stanowisko człowieka w kosmosie”)– nauka o istocie i istotowej budowie człowieka. O jego stanowisku wśród innych istot i o jego strukturze. Ona powinna być podstawową nauką w stosunku do innych nauk, bo wszystkie problemy innych nauka da się sprowadzić do pytania Kim jest człowiek?
Byt – można mieć na uwadze to, że po prostu istnieje, a ponadto że jest jakiś sposób określony, ma jakieś właściwości. Bytem jest coś istniejącego jako przeciwieństwo niebytu, nicości. Jeżeli weźmiemy pod uwagę iluzję którą trudno odróżnić od rzeczywistości to bytem jest to co jest przeciwieństwem tego czego faktycznie nie ma w rzeczywistości.
Bezkres – Teoria Anaksynandra, że świat powstał z bezkresu (apejronu), czyli bezkres utrzymuje świat przy istnieniu i wszystko się z niego wywodzi.
czyta forma bez materii - Wyjątkiem teorii bytu Arystotelesa jest łańcuch powiąznych przyczyn i skutków. Gdybyśmy posówali się wstecz tego łańcucha to się okarze że nie jest on nieskończony. Ma pierwsze ogniwo czyli pierwszego poruszyciela i jest to czyta forma bez materii. Tak samo jest w człowieku – każy ma duszę złożoną z kilku części, ta część najważniejsza to rozumna dusza to byt niematerialny – czysta forma
dualizm (Platon) – teoria dwóch bytów (dwóch światów) – Alegoria Platońska (o jaskini) – oprócz bytu materialnego istniej również byt duchowy. Całą rzeczywistość tworządwie zasadniczo różniące się sfery bytowe. Z czego byt duchowy jest ważniejszy od materialnego. Matrialny to byt niedoskonały, ciągle zmieniający się, nietrwały i byt duchowy – doskonały świat przedmiotów idealnych czyli ideei.
Demokryt – (Atomizm) – połączył rozważania Heraklita i Paraminidesa – uznał że obydwoje mają rację mówiąc o bycie alew Paraminides w skali mkiro a Heraklit w skali makro
Deontologizm – czyn jest dobry jeśli spełnia obowiązek narzucony przez jakiś autorytet:
-autorytet zewnętrzny wobec człowieka np. Bóg (Św. Augustyn, Św. Tomasz)
-autorytet wewnętrzny np. rozum (Kant)
EPISTOMOLOGIA – teoria poznania – zadaje pytania: na czym polega pozanie i czym ono jest?, jakie są sposoby poznawania?, czy poznanie ma jakieś granice?. Samo poznanie można rozumieć dwojako: - na podstwaie psychicznych aktów i operacji (spostrzeżenie, słuchanie) i drugie znaczenie to poznanie to ogół wyników tych aktów.
ETYKA - teoria moralności, czyli tego co dobre a co złe
Główne stanowiska etyki:
Eudajmonizm – najwyższym dobrem jest szczęście (Sokrates)
Erugena – Bóg jest istotą dynamiczną, rozwijającą się. Bóg jest jedyna substancją z której wszystko się rozwija.
Etyka - koncepcje:
Sokrates – po raz pierwszy zainteresował się człowiekiem. Istotę człowieka stanowi dusza czyli rozumne, świadome „ja”, źródło poznawania i etycznego działania. Utorzsamiał duszę ze świadomością i rozumnością. Dusza jest nieśmiertelna i niematerialna dlatego przewyższa ciało i jest od niego wyższa.
Teoria etyki Sokratesa – najwyższym dobrem jest wiedza (cnota). Wiedza do której mamy dążyć to wiedza o człowieku.
Znaczenie wiedzy dla etyki – należy wiedzieć co to jest sprawiedliwość, uczciwość aby uczciwie postępować, a wiedza jest warunkiem koniecznym, żeby postępować etycznie. Wiedza jest też warunkiem wystarczającym żeby postępowac ucziwie. Jeśli posiadamy wiedzę to musimy postepowac etycznie, a jeśli postępujemy źle to znaczy że nie posiadamy wiedzy. Gdy ktoś postępuje etycznie to uzyskuje pożytek i szczęście
Arystoteles – najwyższym dobrem jest doskonałość i wszystko co do niej prawadzi jest dobre. Zycie rozumne – najwyższy poziom rozumności gdy całkowicie się poddajemy poznawaniu, osiągamy wtedy cnoty dianoetyczne czyli wiedzę i mądrość, osiągamy również szczęście dianoetyczne.
Zycie w pełni rozumne nie jest dostępne dla człowieka, poznawaniu mogą się tylko poświęcić Bogowie. Człowiek natomiast ma dusze i ciało, które ma swoje potrzeby więc człowiek żyje teoretycznie i praktycznie. Aby w życiu praktycznym żyć na najwyższym poziomie rozumności należy się kierować zasadą złotego środka (niedoskonałość czyli zło pojawia się wtedy gdy wybieramy skrajności, a dobro polega na wyborze złotego środka między skrajnościami np. skąpstw to zło, rozrzutność też, a chojność to złoty srodek czyli cnota etyczna. Istnieją wyjątki od zasady złotego środka np. gdy wybieramy czyny które są złe same w sobie np. morderstwo lub kradzież
Etyka stoików – punktem wyjścia jest stwierdzenie że najwyższym dobrem jest cnota. Cnotliwie żyjemy gdy żyjemy w zgodzie z naturą czyli rozumnie. Istnieją dwie natury: świata i człowieka
Żyć rozumnie to znaczy wybierać co leży w zakresie naszych możliwości i to zarazem co ma pewną wartość na drodze do dobra najwyższego. Należy się kierować rozumem ale czasami człowiekiem kierują jakieś popędy, afekty, aby nad nimi zapanować trzeba być apatycznym – dążenie do zneutralizowania popędów natury zwierzęcej
Wszystkie rzeczy na świecie to rzeczy:
-godne wyboru
*duchowe, np. wiedza, rozsądek
*cielesne np. zdrowie, sprawność fizyczna
*rzeczy zewnętrzne np. posiadanie rodziny, przyjaciół
-godne odrzucenia, nie są one potrzebne do szczęścia tylko zabierają człowiekowi wolność i przynoszą cierpienie np. wielkie bogactwo, sława, wielkie zaszczyty.
Etyka obowiązku opisana przez okręgi
-najwęższy – obowiązek wobec siebie
-wobec rodziny i przyjaciół
-wobec członków naszego narodu
-wobec każdego człowieka
Etyka edoniztów (hedonizmu) – najwyższym dobrem jest przyjemność (Arystyp z Cyreny)
-przyjemności są tylko cielsne
-pomiędzy przyjemnościami są różnice ilościowe a nie jakościowe
-naszym celem powinny być przyjemności chwilowe, krótkotrwałe bo długotrwałe są bardzo trudne do zdobycia „kożystaj z dnia”
-celem powinny być przyjemności pozytywne, tzn gdy odczuwamy głód to jedzenie
-każdy czyn nawet najbardziej hanibny jest usprawiedliwiony jaśli dąży do przyjemności „cel uświęca środki”
Epikur z Aten – zgadzał się z Arystypem że przyjemności są tylko ilościowe a w innych kwestiach głosił:
-oprócz przyjemności cielesnych są również duchowe i one dostarczają więcej przyjemności
-szczęście to suma pojedynczych przyjemności
-celem nie są przyjemności krótkotrwałe i z niech powinniśmy zrezygnować, a celem sa przyjemności długotrwałe i do nich powinniśmy dążyć
-powinniśmy ograniczyc przyjemności pozytywne a naszymi celami powinny być przyjemności negatywne (brak cierpienia, wystarczy się cieszyć życiem)
atareaksja – brak cierpień duszy
apania – brak cierpień ciała
Etyka Kanta (formalna) – nie mówi się tu o żadnych wartościach (forma). Człowiek jest istotą rozumną, potrafi odkryć powszechnie istniejące prawo moralne – imperatyw kategoryczny (prawo opbowiązujące istoty rozumne i jest ono powszechne i konieczne)
Wersje prawa moralnego
Postepuj tylko wedle takiej maksymy co do której byś chciał aby stała się prawem powszechnie obowiązującym
Postepuj tak abbyś człowiczeństwo w sobie i drugim człowieku traktował zawsze jako cel a nie jsko środek.
Maksyma – ogólna reguła postepowania którą się w życiu kierujemy.
*czyn moralny – gdy jedną pobudką naszego działania była cęć spełnienia obowiązku, gdy działaliśmy z szacunku dla prawa moralnego
*czyn legalny – czyn zgodny z prawem moralnym ale kierują nami inne pobudki nisz szacunek dla prawa moralnego
Znaczenie Kanta
-prawo moralne i obowiązek który wynika z tego prawa
-żeby rozstrzygnąć czy czyn jest moralny trzeba ocenić motyw dzałania, a nie wystaraczy sama forma działania.
empiryzm genetyczny (Arystoteles) – zdobywamy wiedzę poprzez doświadczenie, zwłaszcza zmysłowe, bo ogromną liczbę informacji jakie mamy o świecie zdobywamy poprzez zmysły. Uważano że rozum raczej przeszkadza w zdobywaniu wiedzy.Człowiek rodzi się bez żadnej wiedzy, z czystym umysłem a w drodze doświadczenie tą wiedzę zdobywa. Tabula rosa – czysta nie zapisana tablica, a w trakcie życia ta tablica się zapisuje
racjonalizm genetyczny (Kartezjusz) – Rozum jest źródłem poznania, natomiast nie dowierzano zmysłom jako odzwierciedlenie prawdy. Człowiek rodzi się z pewną genetyczną wiedzą lub ma wrodzone pewne predyspozycje do ich rozwinięcia (linglista – istnieje jeden fundament wsystkich języków ludzkich)
Empiryzm (Becon) – prawdziwą wiedzę zdobywamy na drodze doświadczenia. Becon stworzył metodę powszechnie przyjętą przez nauki przyrodnicze – metoda eksperymentalno – indukcyjna. –
1)eksperyment – doświadczenie pod kątem danego zjawiska, dostarcza niepodważalnych faktów. Fakty są ołowiem, który trzyma rozum przy ziemii:
-powtórzenie wielokrotnie aby uniknąć pochopnych wniosków
-przedłużyć eksperyment
-odwrócić eksperyment
-łączyć eksperyment
2)wnioskowanie indukcyjne – porządkujemy fakty umieszczając je w specjalnych tabelach
-obecności, grupujemy przypadki gdzie zjawisko wystąpiło
-nieobecności, gdzie nie wystąpiło
-tabela zmian towarzyszących, gdzie pojawiły się przypadki o interesujących efektach lub skutkach
Wtedy zauważamy że pewne związki są ze soba powiązane. Związki pomiedzy faktami uogólniamy i w efekcie formułujemy prawa dotyczące przyrody.
Formę wg Arystotelesa– jest w każdej rzeczy, zbiór ogólnych właściwości które decydują o jej przynalezności do danego gatunku rzeczy
filozofia” czyli umiłownie mądrości Pitagoreńczycy – uzyli poraz pierwszy tego terminu
Hipoteza „złego ducha” – wyobrażamy sobie że istnieje pewien zły duch który nas nieustannie wprowadza w błąd. Sugerująć się tymi zasadmi mógł obalić wszystkie nauki empiryczne. Trzy argumenty kartezjusza zakwestionowały wszystkie nauki:
-zawodnośc poznania zmysłowego
-nie możność odróżnienia jawy od snu
-hipoteza „złego ducha”
Nauki czyste (matematyka, logika, geometria) – nie są związane z doświadczeniem, oparte tylko na jakichś ideałach. Punktem wyjścia w tych naukach, jest podstawowe założenie, którego się nie dowodzi bo są one oczywiste.Pojęć pierwotnych się nie definiuje.Stosująć zasady logiki tworzymy pewną całość.
Hylemorfizm – forma i materia nie mogą istniec oddzielnie. Żadne nie może być bez drugiego. Substancaja – zawiera: Formę – jest w każdej rzeczy, zbiór ogólnych właściwości które decydują o jej przynalezności do danego gatunku rzeczy. Forma jest przyczyną zmian, jest siłą która działa, celem działannia jest forma. Gdy realizujemy rozwój świata to podstawowym celem rozwoju jest forma czyli siła działająca celowo (akt), ona wydobywa z materii pewne właściwości. Materia jest zbiorem potencjalnych właściwości
Materia – wszystkie przypadkowe właściwości, zbiór przypadkowych właściwości rzeczy które pozwalają odróżnić jedną rzecz od innej w ramach danego gatunku. Materia jest zbiorem potencjalnych właściwości
Heraklityzm, (waliabilizm) – wszystko się przekształca, to nie znaczy że jest haos bo świat przenika rozum.
Heraklit z Efezu – (VI-Vwpne), zasadniczą cechą świata jest zmienność, wszystko się nieustannie zmienia – płynie, nie ma nic stałego. Heraklityzm, waliabilizm – wszystko się przekształca, to nie znaczy że jest haos bo świat przenika rozum. Arche – świat ma taką naturę jak ogień – nie jest stały i rozum przenika świat i jest porządek a nie haos.
iluminacja - poznanie praw wiecznych a nie otaczających nas. Cechy:
-o oświceniu decyduje Bóg a nie człowiek, większą szanse na oświecenie mają ludzie „pokornego serca”
-nagle zdobywamy całą wiedzę (skok ku prawdzie)
-wiedza zdobyta w ten sposób jest bardzo trudna do przekazania innym, brakuje słów, język ludzki jest zbyt ubogi.
Idealizm metafizyczny – zakłada że należy szukać co się dzieje poza tymi zjawiskami. Byt nie kończy się za zajwiskami bo tam kryje się inny byt i trzeb go zbadać
monizm (spirytualizm) – istnieje jeden rodzaj bytu – duchowny a nie ma materialnego.
Spinoza – „Bóg czyli natura” uważał że substancja nie ma żadnej przyczyny zewnętrznej, jest przyczyną samej sobie. Bóg i świat są ze sobą identyczne – panteizm.
Irracjonalizm (Augustyn) – wykracza poza rozum i doświadczenie. Są pewne prawdy których nie da się poznać ani rozumowo ani na drodze doświadczenia. Św. Augustyn głosił że istnieją pewne prawdy najwyższe, wieczne (Bóg), poprzez które można osiągnąć szczęśliwość, posłużył się pojęciem iluminacja - poznanie praw wiecznych a nie otaczających nas. Cechy:
-o oświceniu decyduje Bóg a nie człowiek, większą szanse na oświecenie mają ludzie „pokornego serca”
-nagle zdobywamy całą wiedzę (skok ku prawdzie)
-wiedza zdobyta w ten sposób jest bardzo trudna do przekazania innym, brakuje słów, język ludzki jest zbyt ubogi.
Jońska szkła filozofii przyrody – Tales, Anaksymander, Heraklit
Paramenides (VI-Vwpne), nie zgadzał się z teorią Heraklita
. Głosił, że wszystko się zmienia ale nie wynika z tego że te zjawiska prawdziwym bytem, (kurtyna w teatrze), zjawiska przysłaniają pewne teorie, należy poszukać jaki jest byt, który się ukrywa za zjawiskami. Prawdziwym bytem nie może być coś czego za chwile może nie być. Poznajemy go za pomocą logicznego myslenia a nie poprzez zmysły. Prawdziwy byt jest wieczny i niezmienny, zawsze taki sam
Kołowa koncepcja czasu - Stoicy mówią o końcu świata (wszechświata) że kończy się, dochodzi do punktu wyjścia i zaczyna od nowa, wszystko jest identyczne, te same wydarzenia i ci sami ludzie.
Koncepcje prawdy – Całe poznanie jest w gruncie rzeczy zorientowane na odkrycie prawdy, prawda wieńczy proces poznawania. Trwa tak długo jak długo nie uda się do niej dotrzeć. Prawda to sąd lub zdanie prawdziwe. Prawdziwośc może przysługiwać tylko sądom lub zdaniom, a nie przysługuje rzeczom.
Klasyczna koncepcja prawdy Arystoteles – prawdziwy jest sąd lub zdanie zgodne z rzeczywistością. Jeśli myśl lub wypowiedź oddaje stan faktyczny, odpowiada temu do czego się odnosi to wolno nam orzec że jest prawdziwa. Arystoteles powiedział: „prawda polega na zgodności rzeczy i umysłu”
Koncepcja oczywistości Kartezjusz - prawdziwy jest sąd lub zdanie, które jest oczywiste. Gdy myśli towarzyszy przeżycie oczywistości i narzuca się tak że nie można jesj sensownie zaprzeczyć, można ją uznać za prawdziwą. Zwolennicy tej koncepcji nie biorą pod uwagą obiektywnego świata. Nikt nie musi być przekonanay o słusznośco czyjegoś poglądu. Zdarza się że jakieś twirdzenie które uważamy za prawdziwe, ponieważ jest oczywiste, okazuje się fałszywe.
Koncepcja zgody powszechnej - prawdziwy jest sąd lub zdanie, z którym zgadza się większość ludzi. Jeżeli ktoś nie jest pewien swego zdania to powinien zapytać innych (specjalistów) o ich poglądy, jeśli się one pokrywają to utwierdzamy się w przekonaniu że osąd jest prawdziwy. W tej koncepcji jednak bywa często tak, że tylko jeden fachowiec ma rację a pozostali się mylą (Kopernik).
Koncepcja koherencyjna – jeśli jakieś zdanie jest poprawnie zbudowane i zgadza się z pozostałymi, świadczy to o prawdziwości tego zdania. Chodzi tu o zgodność logiczną, a więc o niesprzezczność i powiązanie zdań. Kryteria prawdy mają charakter wyłącznie logiczny a o prawdziwości decydują tylko względy formalne.
Koncepcja utylitarystyczna Peirce, James – jeśli jakiś pogląd doprowadza nas do czegoś to okazuje się on prawdziwy. Prawdziwy jest sąd który w działaniu okazuje się przydatny, użyteczny. Prawdziwośc zdania lub sądu jest uwarunkowana przez sytuację oraz stan wewnętrzny danego człowieka, wobec tego nie ma powodu odrzucać pewnych teorii naukowych czy religijnych.
materializm – nie ma duchów niematerialnych czyli duchów, bogów. Wszystko co istnieje powstało z dwóch czynników: pneumy i materii. Stoicy: Pneuma to energia, tchnienie, czynnik aktywny.Ona przenika materie i nadaje jej kształty, jest ona źródłem życia, przyczyną ruchu i zmian. Im większe napięcie pneumy tym świat doskonalszy. Była utożsamiana z rozumem. Cały świat jest rozumny, nie ma haosu, jest z góry określony przez rozum. Maretia: czynnik pasywny, coś co jest kszałtowane, samo z siebie nie może działać.
Materia – wszystkie przypadkowe właściwości, zbiór przypadkowych właściwości rzeczy które pozwalają odróżnić jedną rzecz od innej w ramach danego gatunku. Materia jest zbiorem potencjalnych właściwości
Materia wg Arystotelesa – wszystkie przypadkowe właściwości, zbiór przypadkowych właściwości rzeczy które pozwalają odróżnić jedną rzecz od innej w ramach danego gatunku
monizm (realiźmie metafizycznym) Jońska filozofia przyrody, stoicyzm, marksizm – istnieje jeden rodzaj bytu – byt materialny – materializm – nie ma duchów niematerialnych czyli duchów, bogów. Wszystko co istnieje powstało z dwóch czynników: pneumy i materii.
Stoicy: Pneuma to energia, tchnienie, czynnik aktywny.Ona przenika materie i nadaje jej kształty, jest ona źródłem życia, przyczyną ruchu i zmian. Im większe napięcie pneumy tym świat doskonalszy. Była utożsamiana z rozumem. Cały świat jest rozumny, nie ma haosu, jest z góry określony przez rozum.
Maretia: czynnik pasywny, coś co jest kszałtowane, samo z siebie nie może działać.
Monadologia ,Monady (Leibiniz) – twierdzi że wszystko co istnieje rozpada się na nieskończoną liczbę substancji – monady. Monady nabywają szereg właściwości dzięki wewnetrznej aktywności i są substancjami o wysokim stopniu wewnętrznej organizacji.
Mit platoński – istnije pewien byt doskonały – demiurg stworzył świat bez ludzi, ich stworzyli bogowie, w swoich rydwanach wylatuja na szczt kosmosu i tam widać idee, zdarzaja się wypadki i bogowie spadaja na ziemię żeby odbyć swoją wędrówkę duszy. trzy fazy świata:
-Demiurg – coś w rodzaju Boga osobowego – byt który istnieje od zawsze
-materia – tworzywo z którego można coś zrobić
-idee – na podstawie których Demiurg lepi z materii dane przedmioty.
Marks – współczesna teoria materialzmu - Materia to to co istnieje obiektywnie i odziałowywuje na trzy atrybuty:
-ruch – wszelkie zmiany które zachodzą w obiekcie materialnym, mogą być to zmiany mechaniczne, chemiczne, organiczne.
-czas – istnieje w czasie iprzestrzeni (obiekty materialne) czas uzależniony jest od materii
-przestrzeń – może się kurczyc lub wydłużać, czas jest w świecie matrialnym
Wszyskie zmiany zachodzące są wynikiem walki przeciwieństw
Materializm dialektyczny – motorem rozwoju jest walka przeciwieńst, ma ona charakter postępowy gdzie dokonuje się pewnna synteza
monizm (spirytualizm) – istnieje jeden rodzaj bytu – duchowny a nie ma materialnego.
Spinoza – „Bóg czyli natura” uważał że substancja nie ma żadnej przyczyny zewnętrznej, jest przyczyną samej sobie. Bóg i świat są ze sobą identyczne – panteizm.
Natura człowieka – to cechy i właściwości pierwotne, stałe w człowieku, nie podlegającym zasadniczym modyfikacją, mimo zmian zachodzącym w samym człowiekui w jego otoczeniu.
Osobliwość wiąże się z Teoria wielkiego wybuchu (szkoła Stoików)– cały wszechświat był skupiony w jednym punkcie i to była czysta energia a potem zaczeły się wyłaniać pierwsze pierwiastki, materie, gwiazy planety i td. Punkt z którego wszysko powstało to osobliwość. Wszechświat cały czas się rozszeża, a gdy materii będzie bardzo duzo to wszechświat będzie coraz wolniej się rozszeżać i w końcu skurczać aż dojdzie do punktu wyjścia czyli osobliwości. Każdy cykl będzie identyczny.
ONTOLOGIA (TEORIA BYTU) – zadaje pytania: co istnieje w świecie?, jak jest natura bytu?, z czego jest wszystko zbudwoane?, ile jest bytów?, dlaczego coś jest i po co istnieje? Czy jeden rodzaj bytu wyczerpuje całokształt rzeczywistości
Podział ontologii:
Pochodzenie wiedzy (geneza poznania):
empiryzm genetyczny (Arystoteles) – zdobywamy wiedzę poprzez doświadczenie, zwłaszcza zmysłowe, bo ogromną liczbę informacji jakie mamy o świecie zdobywamy poprzez zmysły. Uważano że rozum raczej przeszkadza w zdobywaniu wiedzy.Człowiek rodzi się bez żadnej wiedzy, z czystym umysłem a w drodze doświadczenie tą wiedzę zdobywa. Tabula rosa – czysta nie zapisana tablica, a w trakcie życia ta tablica się zapisuje
racjonalizm genetyczny (Kartezjusz) – Rozum jest źródłem poznania, natomiast nie dowierzano zmysłom jako odzwierciedlenie prawdy. Człowiek rodzi się z pewną genetyczną wiedzą lub ma wrodzone pewne predyspozycje do ich rozwinięcia (linglista – istnieje jeden fundament wsystkich języków ludzkich)
Panta rei – wszystko płynie, - Heraklit z Efezu
panteizm - Bóg i świat są ze sobą identyczne
Pitagoras (VIwpne) – poglądy ludzkiej duszy – dusza jest niematerialna, niesmiertelna, połączyła się z ciałem aby odpokutować swoje winy. Musi przejść cały szereg wcieleń (reikarnacja) przez wiele tysięcy lat wciela się w ludzi, zwierzęta i rośliny. Ruch jest źródłem dźwięku – centrum świata tworzy ziemia, która jest najdoskonalszą z brył – kula- ruch wszystkich planet i słońca jest źródłem dźwięku i wtegy powstaje muzyka, która przeawia cały świat.
Pitagoreńczycy – uzyli poraz pierwszy terminu „filozofia” czyli umiłownie mądrości
Pneuma to energia, tchnienie, czynnik aktywny.Ona przenika materie i nadaje jej kształty, jest ona źródłem życia, przyczyną ruchu i zmian. Im większe napięcie pneumy tym świat doskonalszy. Była utożsamiana z rozumem. Cały świat jest rozumny, nie ma haosu, jest z góry określony przez rozum. Maretia: czynnik pasywny, coś co jest kszałtowane, samo z siebie nie może działać.
Personalizm – czyn jest dobry jeśli traktuje jako cel osobę w człowieku, to co człowieka wyróżnia spośród innych typów to to że człowiek jest osobą i ma szczególna wartość wewnętrzną czyli godność (Mounier, Karol Wojtyła)
Perfekcjinizm – najwyższym dobrem jest doskonałość (Arystoteles, Stoicy)
pluralizm (Leibniz)– rzeczywistości nie da się sprowadzić do jednego bytu ani dwóch rodzaii bytów. Istnieje wiele bytów a każdy charkteryzyje się odrębnością, samodzielnością. Każdy byt jest sam dla siebie.
Leibiniz – twierdzi że wszystko co istnieje rozpada się na nieskończoną liczbę substancji – monady. Monady nabywają szereg właściwości dzięki wewnetrznej aktywności i są substancjami o wysokim stopniu wewnętrznej organizacji.
Problematyka teorii poznania – koncentruje się wokół trzech zagadnień:
-możliwości poznawcze człowieka – codzi o to co jest i co może stać się przedmiotem aktów poznawczych człowieka i jaki jest zasięg poznania ludzkiego
-źródła poznania: skąd płynie nasza wiedza i na jakiej drodze dochodzimy do prawdziwego poznania
-prawda – należy się zasatanowić co ją stanowi i w jaki sposób usunąć sądów fałszywych oraz jak korygować to co zupełnie nie odpowiada wymaganią jakie stawia się wiedzy prawdziwej
realizm umiarkowany (realiźmie metafizycznym) Arystoteles – w zasadzie jest byt materialny. Nie ma dwóch odrębnych sfer bytowych, lecz istnieją tylko konkretne, jednostkowe rzeczy.Prawdziwym bytem jest pewna całość zespolona z materii i formy, i ani jeden ani drugi składnik nie mogą istnieć oddzielnie. Dany przedmiot jest poruszany przez inny a ten przez kolejny, w ten sposób powstaje łańcuch, który nie może się ciągnąć w nieskończoność. Istotny jest zatem „pierwszy poruszyciel”, który nie zawiera materii i jest czystą duchową formą.
Teoria bytu Arystotelesa (zdroworozsądkowa) odwołuje się do tego co sądzą ludzie, do ich opinii. Co naprawdę istnieje? Byty jednostkowe (substancje) – istnieją i nie potrzebują nic innego żeby istniało, ona isnieje sama dla siebie.
Racjonalizm – pogląd, że prawdę zdobywamy na drodze czysto rozumowej. Kartezjusz – zreformował nauki pod względem ścisłości i prawdy, odrzucał wszelkie teorie które budzą pewne wątpliwości. Uważał, że poznanie zmysłowe jest zawodne, nie potrafimy odróżnić jawy od snu. Hipoteza „złego ducha” – wyobrażamy sobie że istnieje pewien zły duch który nas nieustannie wprowadza w błąd. Sugerująć się tymi zasadmi mógł obalić wszystkie nauki empiryczne. Trzy argumenty kartezjusza zakwestionowały wszystkie nauki:
-zawodnośc poznania zmysłowego
-nie możność odróżnienia jawy od snu
-hipoteza „złego ducha”
Nauki czyste (matematyka, logika, geometria) – nie są związane z doświadczeniem, oparte tylko na jakichś ideałach. Punktem wyjścia w tych naukach, jest podstawowe założenie, którego się nie dowodzi bo są one oczywiste.Pojęć pierwotnych się nie definiuje.Stosująć zasady logiki tworzymy pewną całość.
Realizm metafizyczny – zakład że cała rzeczywistość poznana za pomocą zmysłów naprawde istnieje i nie ma powodów do wątpienia
spirytualizm – istnieje jeden rodzaj bytu – duchowny a nie ma materialnego.
Spinoza – „Bóg czyli natura” uważał że substancja nie ma żadnej przyczyny zewnętrznej, jest przyczyną samej sobie. Bóg i świat są ze sobą identyczne – panteizm.
Erugena – Bóg jest istotą dynamiczną, rozwijającą się. Bóg jest jedyna substancją z której wszystko się rozwija.
Sceptyzm metodologiczny – kartezjański – opiera się na trzech argumentach:
-zawodnośc poznania zmysłowego
-nie możność odróżnienia jawy od snu
-hipoteza „złego ducha”.
Metoda postępowania w której przy pomocy sceptycznych argumentów poszukuje się niepowtarzalnej prawdy. Kartezjusz chciał odrzucić to co nie jest prawdą a chciał, żeby pozostało coś co jest całkowicie pewne. Doszedł do wniosku, że we wszystko można wątpić. Zauważył że nawet jeśli we wszystko wątpimy to istnieje „wątpienie”, a to jest pewnego rodzaju myślenie, czyli istnieje myślenie. Myślenie nie może istnieć beż myślącego, istnieje więc jeźń myśląca czyli dusza. Kartezjusz znalazł coś co jest pewne czyli: dusza i jaźń myśląca.(myśle więc jestem). Wywód ten jest czysto naukowy czyli rozum jest sam w stanie dotrzeć do prawdy a doświadczenie może wprowadzać w błąd.
Stanowisko człowieka wśród innych istot – Karol Wojtyła ujmuje osobe jako byt odznaczający się swoistą dynamiką. Osoba realizuje się w wczynie który jest jej aktem. Działając osboa nie tylko wytwarza coś ale tworzy samą siebie. Scheler uważa że osoba stanowi specyficzną „warstwę” która wraz z warstwą cielesną i psychiczną tworzy całość jaką jest człowiek. Człowiek ma nature duchową, oraz pewna wartość duchową. O niej można mówić że jest dobra lub zła w sensie moralnym. W każdej osobie są dwie sfery: intymna i społeczna poprzez którą zachodzi łącznośc danej osoby z innymi osobami.
Salon – wędrowny mędrzec, dokonał wielkiej reformy ustrojowej Aten, ale jego poglądów nie udało się zachować.
Tales z Miletu – zapoczatkował myśl filozoficzną, był matematykiem, geodetą, odwoływał się do czynników czysto naturalnych. Zauważył, że substancją bez której nie ma życia jest woda i wszystko z niej się wywodzi. Zapoczątkował pojęcie „arche”
teoria dwóch bytów- Platon (dwóch światów) – Alegoria Platońska (o jaskini) – oprócz bytu materialnego istniej również byt duchowy. Całą rzeczywistość tworządwie zasadniczo różniące się sfery bytowe. Z czego byt duchowy jest ważniejszy od materialnego. Matrialny to byt niedoskonały, ciągle zmieniający się, nietrwały i byt duchowy – doskonały świat przedmiotów idealnych czyli ideei.
Utylitaryzm – czyn jest dobry jeśli jego konsekwencje są korzystne dla jakiejś grupy ludzi – przynosi szczęście (Benthonm)
Waliabilizm (Heraklityzm) – wszystko się przekształca, to nie znaczy że jest haos bo świat przenika rozum.
Walka przeciwieństw występuje w Materializm dialektyczny (Hegel) – motorem rozwoju jest walka przeciwieńst, ma ona charakter postępowy gdzie dokonuje się pewnna synteza
Wyjątkiem teorii bytu Arystotelesa jest łańcuch powiąznych przyczyn i skutków. Gdybyśmy posówali się wstecz tego łańcucha to się okarze że nie jest on nieskończony. Ma pierwsze ogniwo czyli pierwszego poruszyciela i jest to czyta forma bez materii.
Wolność człowieka – szczególne dobro lub wartość której należy strzec i bronić, o którą należy zabiegać i walczyć licząc się nawet z poświęceniem dla niej innych wartości.
Wolność negatywna („od czegość”) – sprowadza się ona do odciążenia, odjęcia jakiegoś ograniczenia, zlikwidowania pewnego przymusu. Jest ona wolnością od czynników ograniczających i wywierajacych praesję. Wolność przestaje mieć charakter negatywny gdy nie sprowadza się do uwolnienia od czegoś i wówczas staje się wolnością pozytywną
Wolność pozytywna („do czegoś”) – człowiek jest pozytywnie wolny jeśli jeśli sam z własnej woli wytycza pewne działania oraz sam je realizuje. Musi wiedzieć czego chce w przeciwnym razie staje się bezradny i odczuwa lęk przed wolnością.
Wolność wewnętrzna – istnieje gdy wewnętrznie (mysli, pragnienia, wyobrażenia) przejmujemy inicjatywę i nie poddajemy się biernie przepływowi przeżyć czyli odrzucamy utarte sposoby pojmowania czegoś i reagowania na coś, przyjmujemy odmienny punkt widzenia, stajemy się otwarci i elastyczni.
Wolność zewnętrzna – kształtuje się w związku ze sferą zewnętrzną zszerszym lub węższym otoczeniem człowieka. Pojawia się wówczas gdy przeprowadza on swoje zamierzenie będące realizacją jego pomysłów i postanowień. Wolność zewnętrzna jest niezbędnym warunkiem wolności wewnętrznej,nie jest jednak warunkiem wystarczającym wolności zew bo nie jest możliwa w każdych warunkach zew
Zenon z Elei - stworzył paradoksy, którymi bronił Paramenidesa że jego teoria jest bez sensu. Paradoksy te miały polegać na teorii, że jeśli naprawde istnieje ruch to musimy przyjąć że ruchu nie ma. (paradoks Achillesa i żółwia)