Aspekty funkcjonowania funduszy emerytalnych
Główne aspekty funkcjonowania OFE
1. Struktura i koncentracja rynku OFE
Rynek towarzystw emerytalnych różni się zasadniczo od innych rynków finansowych. Wynika to z przyjętych regulacji prawnych, w myśl których środki funduszy emerytalnych są częścią obowiązkowego systemu emerytalnego, a więc mogą być traktowane jako element finansów publicznych. Podczas gdy na typowych rynkach nowy produkt zdobywa rynek sukcesywnie, zgodnie z tzw. cyklem życia produktu, w wypadku funduszy emerytalnych istniała konieczność szybkiego deklarowania się większości potencjalnych klientów. Co więcej, cykl życia produktu jest niejako określony a priori i wynosi do 40 lat dla jednego konsumenta, a w skali całego rynku jest nieskończony. Akcjonariusze PTE są więc w wyjątkowo komfortowej sytuacji, w porównaniu do menedżerów innych instytucji finansowych.
Od 13 stycznia 2003 roku działa w Polsce 16 Otwartych Funduszy Emerytalnych (na początku reformy 21). Prowadzą one między sobą walkę konkurencyjną, która na początku reformy była oczywiście bardziej intensywna, a to za sprawą pozyskania jak największej liczby członków.
Tabela 3. Obecnie funkcjonujące Powszechne Towarzystwa Emerytalne i zarządzające nimi Otwarte Fundusze Emerytalne.
Nazwa PTE/OFE
AIG Powszechne Towarzystwo Emerytalne Spółka Akcyjna
AIG Otwarty Fundusz Emerytalny
Powszechne Towarzystwo Emerytalne Allianz Spółka Akcyjna
Otwarty Fundusz Emerytalny Allianz Polska
Commercial Union Powszechne Towarzystwo Emerytalne BPH CU WBK Spółka Akcyjna
Commercial Union Otwarty Fundusz Emerytalny BPH CU WBK
Credit Suisse Life & Pensions Powszechne Towarzystwo Emerytalne Spółka Akcyjna
Credit Suisse Life & Pensions Otwarty Fundusz Emerytalny
Powszechne Towarzystwo Emerytalne "DOM" Spółka Akcyjna
Otwarty Fundusz Emerytalny „DOM”
Powszechne Towarzystwo Emerytalne Ergo Hestia Spółka Akcyjna
Otwarty Fundusz Emerytalny Ergo Hestia
Generali Powszechne Towarzystwo Emerytalne Spółka Akcyjna
Generali Otwarty Fundusz Emerytalny
ING Nationale - Nederlanden Polska Powszechne Towarzystwo Emerytalne SA
ING Nationale - Nederlanden Polska Otwarty Fundusz Emerytalny
Powszechne Towarzystwo Emerytalne Kredyt Banku Spółka Akcyjna
Otwarty Fundusz Emerytalny Kredyt Banku
Pekao Pioneer Powszechne Towarzystwo Emerytalne Spółka Akcyjna
Pekao Otwarty Fundusz Emerytalny
PKO/Handlowy Powszechne Towarzystwo Emerytalne Spółka Akcyjna
Bankowy Otwarty Fundusz Emerytalny
Poczta Polska-Cardif (Grupa BNP Paribas) - ARKA-INVESCO PTE SA
Otwarty Fundusz Emerytalny Pocztylion
Powszechne Towarzystwo Emerytalne Polsat Spółka Akcyjna
Otwarty Fundusz Emerytalny Polsat
Powszechne Towarzystwo Emerytalne PZU Spółka Akcyjna
Otwarty Fundusz Emerytalny PZU „Złota Jesień”
SAMPO Powszechne Towarzystwo Emerytalne Spółka Akcyjna
SAMPO Otwarty Fundusz Emerytalny
Powszechne Towarzystwo Emerytalne Skarbiec - Emerytura Spółka Akcyjna
Otwarty Fundusz Emerytalny Skarbiec - Emerytura
Otwarty Fundusz Emerytalny {ego} (w dniu 12 stycznia 2003 r. została zakończona likwidacja)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych KNUiFE.
Już na samym początku działalności OFE na polskim rynku zwraca uwagę fakt koncentracji wokół czterech największych funduszy – Commercial–Union, Nationale-Nederlanden, PZU „Złota Jesień” oraz AIG.
Wymienione fundusze zdobyły większą część polskiego rynku ubezpieczeń, a co za tym idzie ogromne środki finansowe, które pozwalają na szeroko zakrojoną politykę inwestycyjną i lokowanie naszych środków w różne instrumenty, co ogranicza nasze ryzyko ich utraty.
Wykres 1. Koncentracja aktywów OFE w 2003 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZUS.
Ponad 70% aktywów jest w posiadaniu czterech gigantów rynku OFE a niemal 1/3 jest w posiadaniu największego pod tym względem OFE – Commercial-Union. Niemniejszy udział aktywów (22,3%) jest w portfelu Nationale-Nederlanden. Na uwagę wskazuje również fakt iż suma aktywów pozostałych 12 funduszy są niższe od lidera rynku – CU.
Wykres 2. Koncentracja członków na rynku OFE w 2003 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZUS.
Tak jak w przypadku aktywów tak i w kwestii koncentracji członków, polski rynek OFE wyraźnie podzielił się na dwa fronty. Stało się tak na skutek tego, iż Polacy wybierając fundusz zwracali uwagę przede wszystkim na markę i rzadko wybierali fundusz, którego nazwy nie znali. Nie bez znaczenia był również fakt szeroko zakrojonej kampanii reklamowej, a jak wiadomo wielkie i prężnie działające instytucje finansowe nie oszczędzały na tym by przekonać do swojego produktu. I tak ponad 20% członków zwerbował Commercial-Union, a Nationale-Nederlanden i PZU „Złota Jesień” balansują na podobnym poziomie (16%).
1.1. Rachunki członków
Liczba rachunków prowadzonych przez otwarte fundusze emerytalne wzrosła w roku 2003 o niespełna 500 tys. i zbliżyła się do poziomu 12 mln. W skali rynku liczba rachunków wzrosła w roku 2003 o 4,3%, ale zróżnicowanie między poszczególnymi funduszami jest wyraźne. Na jednym biegunie znajdują się fundusze, które odnotowały dwucyfrowy przyrost liczby rachunków (OFE AIG 11,7%, OFE Sampo 19,5%). Z drugiej strony są fundusze, w których liczba rachunków spadła znacząco (OFE Polsat –9,3%, OFE Kredyt Banku –8,5%).
Tabela 4. Rachunki prowadzone przez OFE w 2002 i 2003 r.
Źródło: Opracowane na podstawie bazy danych KNUiFE
Najwięcej rachunków przybyło w roku 2003 w OFE Skarbiec-Emerytura, gdzie przyrost przekroczył 50%. Sytuacja ta wynika z połączenia tego funduszu z
OFE {ego}. Po uwzględnieniu w wyliczeniach rachunków OFE {ego} z grudnia 2002 okazuje się, że w OFE Skarbiec-Emerytura w roku 2003 ubyło 4,6% rachunków.
Należy wspomnieć o tzw. martwych rachunkach czyli takich, na które nie wpłynęła jeszcze żadna składka. Ich liczba w roku 2003 zmniejszyła się do poziomu nieco ponad 2 mln (spadek o 3%). O 1/5 zmniejszono liczbę martwych rachunków w OFE Polsat. Z kolei w funduszach, w których przybyło najwięcej rachunków znaczna ich część nie została jeszcze zasilona składkami. Może to być jednak związane z opóźnieniami po stronie ZUS.
1.2. Liczba członków
Ewidencję członków funduszy emerytalnych prowadzi ZUS. Zgodnie z danymi przekazanymi przez tę instytucję, na koniec grudnia 2003 do OFE należało niespełna 11,5 mln osób. Oznacza to wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 470 tys.
W roku 2003 wzrost liczby członków w skali rynku wyniósł 4,3%. Podobnie jak w przypadku liczby rachunków, zróżnicowanie w zakresie przyrostu liczby członków między funduszami jest widoczne.
Tabela 5. Liczba członków OFE w latach 2002-2003
Źródło: Opracowane na podstawie danych ZUS.
Największe przyrosty liczby członków czy liczby rachunków notują te fundusze, które prowadzą aktywną politykę w zakresie akwizycji. Niestety nie zawsze wyniki inwestycyjne funduszy przekładają się na przyrost członków. Świadczy to o tym, że nowi klienci nie zawsze największą wagę przywiązują do bieżących wyników inwestycyjnych funduszy emerytalnych. Często decyzje o wyborze funduszu zapadają tylko na podstawie informacji przekazywanych przez akwizytora, a przez to nie są w pełni obiektywne.
Wykres 3. Liczba członków OFE – stan w marcu 2004 (w %).
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZUS.
1.3. Zmiany członkostwa
Fundusze emerytalne szukają nowych członków nie tylko wśród osób rozpoczynających swoją aktywność zawodową, a co za tym idzie płacenie składek. Dla funduszy bardzo atrakcyjni są także członkowie konkurencyjnych podmiotów. W roku 2003 na zmianę funduszu emerytalnego zdecydowało się 296 tys. osób. Dla porównania w roku 2002 liczba ta sięgnęła 305 tys. osób. Można uznać, że skala transferów ustabilizowała się na poziomie ok. 300 tys. rocznie.
Wyraźnie najwięcej członków poprzez transfery pozyskały cztery fundusze: OFE Sampo, OFE Ergo Hestia, OFE Nationale-Nederlanden oraz OFE AIG. Każdy z nich zdobył w ten sposób ponad 40 tys. członków, co sprawiło, że średnio z pięciu osób zmieniających fundusz emerytalny trzy trafiały do jednego z wymienionej czwórki.
Tabela 6. Zmiany członkostwa w 2003 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZUS.
Warto także prześledzić transfery w ujęciu netto, czyli po uwzględnieniu osób odchodzących z funduszu. Dodatnie saldo takich zmian miało sześć funduszy, wśród których liderem był OFE Sampo z wynikiem 40 tys. członków. Dobry wynik odnotowano także w OFE Ergo Hestia (31 tys. członków). Najwięcej członków straciły w drodze transferów OFE Skarbiec-Emerytura (32 tys. członków) i OFE Commercial Union (29 tys. członków).
1.4. Wynik finansowy OFE
W roku 2003 otwarte fundusze emerytalne wypracowały łącznie zysk netto na poziomie prawie 4 mld zł. Rok wcześniej fundusze osiągnęły wynik w granicach 3,2 mld zł, ale dysponowały także wyraźnie mniejszymi aktywami.
Uwzględniając różnice w wartości aktywów należy stwierdzić, że w roku 2003 rentowność OFE spadła. Wynika to wprost z sytuacji na rynku finansowym, a szczególnie ze spadku dochodowości na rynku instrumentów dłużnych.
Największy progres w zakresie wyniku finansowego zanotowały OFE Polsat i OFE Pekao (odpowiednio: 125% i 113%), ale wyniki tego drugiego podmiotu odnoszone są do niskiej bazy z roku 2002.
Najsłabiej w zestawieniu wypada OFE Bankowy, którego wynik finansowy netto spadł o 1,8%. Należy jednak wziąć pod uwagę, że w roku 2002 towarzystwo zarządzające tym funduszem zmuszone było do dopłaty prawie 16,5 mln zł z tytułu pokrycia niedoboru. Dopłata ta wpłynęła na nieco sztuczne podniesienie wyniku finansowego OFE Bankowy.
Rok 2003 przyniósł poprawę wyników finansowych mniejszym podmiotom. Należy podkreślić, że miały one wcześniej słabsze wyniki, a rok 2003 przyniósł wyrównanie rentowności na rynku OFE. Zjawisko to potwierdza małe zróżnicowanie stóp zwrotu osiągniętych przez fundusze w roku 2003.
Tabela 7. Wyniki finansowe OFE w latach 2002-2003
OFE Wynik finansowy
grudzień 2002 (w mln zł) Wynik finansowy
grudzień 2003 (w mln zł) Zmiana (%)
AIG OFE 272,68 368,97 35,14
OFE Allianz Polska 86,06 106,96 23,26
Bankowy OFE 123,96 121,06 - 1,83
Commercial Union OFE 791,06 1 050,67 32,74
Credit Suisse Life & Pensions 57,08 88,11 54,59
OFE „DOM” 40,49 75,76 83,72
OFE {ego} (w likwidacji) 39,59 - -
OFE Ergo Hestia 47,45 70,61 48,05
Generali OFE 103,63 143,40 39,26
ING Nationale–Nederlanden 847,00 916,05 8,11
OFE Kredyt Banku 15,42 22,33 43,97
Pekao OFE 28,59 61,38 113,22
OFE Pocztylion 49,96 80,27 62,33
OFE Polsat 10,53 23,91 125,44
OFE PZU „Złota Jesień” 480,08 590,98 22,79
SAMPO OFE 102,73 117,48 15,16
OFE Skarbiec–Emerytura 63,78 151,07 139,05
Razem 3 162,09 3 989,01 26,18
Źródło: Opracowanie własne na podstawie bazy danych KNUiFE.
1.5. Kapitał własny PTE
Dokonując analizy rynku OFE warto także zwrócić uwagę na siłę finansową, którą dysponują podmioty zarządzające funduszami emerytalnymi. Można tego dokonać poprzez pryzmat kapitałów własnych, jakimi dysponują powszechne towarzystwa emerytalne. Na koniec 2003 roku łączne kapitały własne PTE sięgały 1,7 mld. Rok wcześniej PTE dysponowały w tym zakresie 1,2 mld zł.
W roku 2003 kapitały własne PTE zwiększyły się o 475 mln zł, co oznacza przyrost na poziomie 38%. Najbardziej swoje zaangażowanie zwiększyli
Akcjonariusze Commercial Union PTE BPH CU WBK S.A. (163,2 mln zł) oraz ING Nationale–Nederlanden Polska PTE S.A. (152,9 mln zł). Wart odnotowania jest fakt wzrostu kapitału własnego towarzystwa Generali PTE S.A. o ponad 130%.
Tabela 8. Kapitały własne PTE w latach 2002-2003. (mln zł)
Nazwa PTE 31 grudzień 2002 31 grudzień 2003 Zmiana (%)
AIG PTE S.A. 187,92 201,55 7,33
PTE Allianz Polska S.A. 30,20 35,00 16,19
Commercial Union PTE 197,21 360,42 82,45
Credit Suisse Life & Pensions PTE 182,43 176,94 - 3,22
PTE „DOM” S.A. 10,28 18,16 77,19
PTE Ergo Hestia S.A. 70,79 65,28 - 7,63
Generali PTE S.A. 41,21 96,21 130,14
Nationale–Nederlanden PTE S.A. 174,65 327,53 88,20
PTE Kredyt Banku S.A. 14,77 14,85 3,43
Pekao Pioneer PTE S.A. 14,74 20,89 45,71
PKO/Handlowy PTE S.A. 37,13 35,46 - 3,35
Poczta Polska - Cardif (Grupa BNP- Paribas) - ARKA-INVESCO PTE 15,80 14,31 - 3,28
PTE Polsat S.A. 11,12 11,15 - 5,42
PTE PZU S.A. 102,18 183,96 78,31
SAMPO PTE S.A. 36,04 35,88 - 2,98
PTE Skarbiec–Emerytura S.A. 116,80 120,26 3,39
Razem 1 244,27 1 719,85 38,15
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNUiFE.
Obecnie największym kapitałem własnym, na poziomie 360 mln zł, dysponuje PTE Commercial Union. Ostatnie miejsce w zestawieniu zajęło PTE Polsat S.A., w którego bilansie wykazano kapitał własny w wysokości 11,15 mln zł.
Z roku na rok przybywa towarzystw emerytalnych, które notują dodatnie wyniki finansowe. W roku 2003 na 16 działających na rynku podmiotów zysk netto wykazało 10. Rok wcześniej tylko 8 towarzystw miało zyski. Wzrósł także łączny zysk wszystkich PTE, zbliżając się do 475 mln zł wobec 240 mln rok wcześniej i 36 mln za rok 2001.
Poprawiająca się sytuacja finansowa PTE to wynik radykalnej redukcji kosztów. Już tylko nieliczne PTE nie przynoszą zysków, ale można oczekiwać że w roku 2004 już wszystkie podmioty osiągną zysk. Warto jednak pamiętać, że w poprzednich latach towarzystwa ponosiły duże straty, których pokrycie może być dla wielu trudne. Akcjonariusze kilku PTE będą musieli czekać na zwrot zainwestowanych środków jeszcze kilka czy nawet kilkanaście lat. Stąd na rynku pojawiają się inicjatywy zmierzające do konsolidacji mniejszych podmiotów.
2. Wartość aktywów OFE
Łączne aktywa netto funduszy emerytalnych wzrosły w roku 2003 o blisko 13,3 mld zł. Zbliżony przyrost zanotowano w roku 2002, kiedy aktywa netto OFE wzrosły o 12,2 mld. W latach 2000-2001 było to odpowiednio: 7,7 mld zł i 9,5 mld zł.
Średnio aktywa netto wzrosły w roku 2003 o 42%, przy znacznych dysproporcjach między poszczególnymi funduszami. Największy wzrost zanotowano w przypadku OFE Skarbiec-Emerytura, którego aktywa netto wzrosły o 112%. Wynika to z przejęcia na początku roku aktywów OFE {ego}. Wyłączając z wyliczenia aktywa netto OFE {ego} z końca 2002 roku, przyrost wyniósł tylko 34%, czyli był przedostatni. Warte odnotowania są przyrosty aktywów w przypadku OFE Ergo Hestia (65%) oraz OFE Sampo i OFE Credit Suisse (po 50%).
Tabela 9. Aktywa netto OFE w latach 2002-2003. (w mln zł)
Źródło: Opracowane na podstawie danych ZUS.
Najmniejszy przyrost aktywów netto zanotowano w roku 2003 w OFE Kredyt Banku (23%). Przyrosty nieco poniżej 40% wystąpiły także w OFE Dom i OFE Pekao.
Można oczekiwać, że w roku 2004 bezwzględny przyrost aktywów netto będzie jeszcze większy w związku z uregulowaniem dużej części zaległości ZUS wobec otwartych funduszy emerytalnych.
Składki transferowane do otwartych funduszy emerytalnych systematycznie wzrastają. W roku 2003 ZUS przekazał łącznie do funduszy ponad 10,3 mld zł.
W latach 2000-2002 było to kolejno: 7,6 mld zł, 8,7 mld zł oraz 9,5 mld zł. Sumy te były jednak zawsze mniejsze niż przewidywały ustawy budżetowe, co doprowadziło do powstania znacznych zaległości w tym zakresie.
W roku 2003 ZUS przekazywał do OFE średnio blisko 860 mln zł miesięcznie. Jednak różnice w poszczególnych miesiącach były bardzo duże. Najwięcej pieniędzy - ponad 1,3 mld zł - zostało przekazanych w lipcu 2003. Miesiąc później przelewy były mniejsze niż 440 mln zł. Tak duże zróżnicowanie może w pewnym zakresie utrudniać zarządzającym funduszami skuteczne lokowanie nowych środków.
Tabela 10. Składki przekazane do OFE w roku 2003 (mln zł)
* z tytułu nieterminowego przekazania składek
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNUiFE, ZUS.
Warto podkreślić, że fundusze emerytalne zaczęły już otrzymywać środki w ramach regulowania zaległości ZUS. Zgodnie z przyjętym rozwiązaniem zobowiązania zostały przejęte przez Skarb Państwa i zostaną uregulowane w formie obligacji. Pierwsze transze obligacji przekazano do OFE w listopadzie i grudniu 2003, a ich łączna wartość sięgnęła 387 mln zł. Według szacunków zaległości ZUS sięgają nawet 10 mld zł. Zgodnie z obowiązującymi już przepisami, zobowiązania te mają zostać uregulowane do roku 2006.
Przyrost aktywów netto otwartych funduszy emerytalnych w roku 2003 o blisko13,3 mld zł wiąże się z kilkoma czynnikami. Największy wpływ mają nadal, opisane powyżej, środki przesyłane przez ZUS. W drugiej kolejności należy wskazać na wynik finansowy wypracowany przez OFE.
Największy wpływ na przyrost aktywów miały tradycyjnie środki przesłane przez ZUS. System emerytalny jest dopiero w fazie rozwoju i dlatego jeszcze przez kilka najbliższych lat przepływy związane ze składkami członkowskimi będą stanowiły największą część przyrostu aktywów.
Z roku na rok rośnie znaczenie wyniku finansowego wypracowanego przez zarządzających funduszami. Jak wcześniej zaznaczono w roku 2003 łączny wynik finansowy OFE osiągnął poziom blisko 4 mld zł.
Schemat 3. Dekompozycja przyrostu aktywów netto OFE w 2003 r. (w mld zł)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KNUiFE, ZUS.
Najważniejszy czynnik obniżający wartość aktywów netto to pobierana przez towarzystwa opłata od składki. W roku 2003 w tego tytułu przekazano PTE ponad 600 mln zł. Należy zaznaczyć, że OFE ponoszą także inne opłaty na rzecz PTE, ale koszty te uwzględniane są w rachunku zysków i strat przez co wpływają na wynik finansowy funduszy emerytalnych.
Ostatnim istotnym czynnikiem wpływającym na przyrost aktywów netto jest zmiana stanu zobowiązań. Wartość tej kategorii w bilansie OFE wzrosła w roku 2003 o ok. 400 mln zł, obniżając w ten sposób aktywa netto.
3. Płaszczyzny konkurencji w sektorze OFE
Powszechne Towarzystwa Emerytalne mogą konkurować ze sobą w pozyskiwaniu nowych członków OFE na kilka sposobów. Najbardziej istotna z punktu widzenia klientów jest konkurencja jakościowa. Obejmuje ona przede wszystkim osiąganą stopę zwrotu, która pozwala zmierzyć efektywność inwestycji czynionych przez dane OFE. Do kategorii tej należy także zaliczyć dostęp do informacji, a więc np. możliwość sprawdzania stanu swojego konta w bankomacie, poprzez internet lub call-center. Innym sposobem jest konkurencja cenowa. Fundusze mogą pobierać od swoich klientów opłaty wymienione w ustawie. Fundusze mogą także konkurować za pomocą sieci sprzedaży, a więc liczby i wydajności zatrudnionych akwizytorów oraz nakładów na reklamę, która tę sprzedaż wspiera.
3.1. Jakość (produkt)
Konkurencja jakościowa jest najważniejszym aspektem konkurencji dla członków OFE w ujęciu długookresowym. Fundusze konkurują ze sobą osiąganymi stopami zwrotu z inwestycji. Jest to podstawowa miara efektywności zarządzania środkami pieniężnymi członków OFE, która pozwala ocenić działalność danego funduszu.
Zgodnie z ustawą o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych KNUiFE wylicza co kwartał średnią ważoną i minimalną wymaganą stopę zwrotu wszystkich OFE za poprzednie 24 miesiące. Wyniki dotyczące dwuletniej średniej ważonej stopy zwrotu wykazywały w roku 2003 znaczące zróżnicowanie i mieściły się w przedziale od 26% do 38,8%. Należy zwrócić uwagę na wyniki osiągnięte do września 2003, kiedy średnia stopa zwrotu osiągnęła rekordowy poziom 38,8%. W tym okresie jednostka rozrachunkowa OFE Bankowy wzrosła o 53,6% (ok. 42,2% bez uwzględniania dopłat) i był to także najwyższy dotychczas odnotowany przyrost. Członkowie tego funduszu zawdzięczają taki wynik w dużej części dopłatom dokonanym przez towarzystwo emerytalne w okresie od lipca 2001 do kwietnia 2002.
Tabela 11. Ustawowe stopy zwrotu OFE w latach 2001-2003 (%).
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ZUS.
Trudno oczekiwać, że w najbliższym czasie OFE osiągną podobne wyniki.
Wysoka rentowność dłużnej części portfela inwestycyjnego OFE, jaką notowano w roku 2002 i w I połowie 2003, jest praktycznie nie do powtórzenia. Pozytywne prognozy rozwoju sytuacji na rynku akcji dają jednak nadzieję na znaczące zyski z inwestycji. Warunkiem tego jest szybki rozwój rynku, poprawiający jego głębokość i płynność. Zależy to od dopływu na parkiet akcji nowych spółek, w szczególności należących obecnie do Skarbu Państwa.
3.2. Cena
Przez cenę produktu w przypadku towarzystw emerytalnych rozumiemy opłaty, jakie musi ponieść członek otwartego funduszu emerytalnego. W myśl ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych opłaty te mogą być pobierane w następujący sposób: w formie potrącenia określonej procentowo kwoty z wpłacanych składek (tzw. prowizja od składki), a także w formie potrącenia określonej kwoty (opłata za transfer przed upływem 24 miesiąca oszczędzania w danym OFE, art.134 ust.1 pkt 2) oraz kwoty stanowiącej równowartość 4% kwoty najniższego wynagrodzenia (opłata transferowa, o której mowa w art.134 ust.1 pkt3, pobierana niezależnie od kwoty wymienionej w art.134 ust.1 pkt2). Fundusz może także pokrywać pewne koszty bezpośrednio ze swoich aktywów, w tej grupie opłat mieszczą się: opłata za zarządzanie (pokrywa koszty zarządzania funduszem przez towarzystwo) oraz opłata związana z kosztami nabywania i zbywania aktywów funduszu oraz przechowywania tych aktywów. Większość funduszy uzależnia wysokość prowizji od składki od stażu członka, im jest on dłuższy tym opłata niższa. W pierwszym roku uczestnictwa waha się ona od 6,5% do 10% składki wpłacanej do otwartego funduszu emerytalnego (średnia 8,57%). W dwudziestym roku opłata ta wynosi od 2,5% do 9%, ze średnią 5,76%. Różnorodność opłat sprawia, że ich struktura jest nieprzejrzysta i porównywanie opłat pobieranych przez różne fundusze jest utrudnione. Ustawa narzuca jedynie maksymalną wartość opłaty za zarządzanie - jest to 0,05% wartości zarządzanych aktywów netto w skali miesiąca oraz maksymalną opłatę od wypłaty transferowej, czyli 40% najniższego wynagrodzenia określonego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie art.77 pkt 1 Kodeksu Pracy, jeśli przeniesienie środków nastąpi w pierwszych trzech miesiącach uczestnictwa w danym OFE, a za każdy następny pełny kwartał maleje o 5% najniższego wynagrodzenia. Należy zauważyć, że o ile w 1999 roku niektóre fundusze obniżały swoje opłaty dostosowując ich wysokość do proponowanych przez konkurentów, to w 2000 roku opłaty nie ulegały już zmianom. Szacuje się, że w przypadku osób, które przez kilkadziesiąt lat będą wpłacać składki na swoje emerytury, kwota opłaty za zarządzanie będzie kilkakrotnie wyższa niż kwota prowizji od składki.
3.3. Akwizycja
Koszty akwizycji stanowią największą część kosztów ponoszonych przez powszechne towarzystwa emerytalne. Nie można jednak zauważyć jednoznacznego związku między ich wysokością a ilością osób, które przystąpiły do OFE zarządzanego przez dane PTE, czyli związku między wysokością kosztów poniesionych na akwizycję a jej jakością. Jeśli brać pod uwagę stosunek kosztów akwizycji poniesionych w latach 1999-2000 (podanych przez PTE) i liczby członków, którzy byli w danym funduszu w dniu 31 grudnia 2000 (dane ZUS) okazuje się, że koszt akwizycji przypadający na jednego członka waha się pomiędzy 38,68 zł a 733,98 zł. Dla połowy funduszy koszt ten stanowi mniej niż 160 zł, a dla dwóch trzecich mniej niż 220 zł. Trzeba jednak pamiętać, że w momencie tworzenia nowego systemu emerytalnego nie ustalono jednolitej metody księgowania dla wszystkich towarzystw, w związku z czym stosują one różne sposoby księgowania i rozliczania kosztów.
3.4. Reklama
Reklama otwartych funduszy emerytalnych wspiera sprzedaż. W porównaniu z rokiem 1999 wydatki na ten cel zdecydowanie spadły, z wyjątkiem tylko jednego funduszu, dla którego przekroczyły poziom z 1999 roku (co można tłumaczyć przyjętą metodą rozliczania kosztów). W pozostałych dwudziestu funduszach wydatki te stanowiły od 32% do 0,11% sum wydanych w roku poprzednim. Dla połowy z nich były one niższe od 7,5% kosztów poniesionych przez nie w 1999 roku. Średnio stanowiły one około 11% kosztów poniesionych w 1999 roku. Zgodnie z oczekiwaniami fundusze ograniczały wydatki w związku ze zmniejszeniem się liczby możliwych nowych członków. W swoich reklamach otwarte fundusze emerytalne często prezentują osiąganą stopę zwrotu (wzrost wartości jednostki rozrachunkowej) lub podkreślają niski poziom opłat pobieranych z tytułu członkostwa. W roku 2000 Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi zakwestionował 12 nieprawidłowości związanych z reklamą OFE.
W pięciu przypadkach dotyczyło to prezentacji wzrostu wartości jednostki rozrachunkowej z krótkiego okresu, co zawyżało osiąganą stopę zwrotu, natomiast w trzech przypadkach było związane z powoływaniem się na pobieranie niskich opłat. Jeżeli, podobnie jak w poprzednim punkcie, policzymy dla każdego OFE stosunek kosztów reklamy poniesionych w latach 1999-2000 i liczby jego członków w dniu 31 grudnia 2000, czyli koszt reklamy przypadający na jednego członka, to okazuje się, że zawiera się on w granicach: 8,48 zł - 328 zł, a dla ponad połowy funduszy jest on niższy od 125,78 zł.
3.5.Transfery
Pierwsze składki wpłynęły do OFE pod koniec maja 1999 roku, dopiero więc w maju 2001 dla niektórych członków pojawiła się możliwość zmiany funduszu (transfer) bez ponoszenia opłaty. Rozliczenie transferów odbywa się raz na kwartał - w lutym, maju, sierpniu i listopadzie. Intensywność transferów na polskim rynku OFE była w roku 2000 niewielka, zwłaszcza gdy porównamy ją z doświadczeniami południowoamerykańskimi. Np. w Chile w jednym roku ponad 20% członków potrafiło zmienić fundusz, niemniej regulacje transferów były znacznie liberalniejsze niż w Polsce. Przyczyną niskiego poziomu transferów jest istnienie opłaty karnej oraz regresja (obniżanie się) opłaty od składki wraz ze wzrostem stażu członka w niektórych OFE. Drugi z tych mechanizmów ma wyraźnie lojalnościowy charakter. Kwartalna intensywność transferu członków OFE, rozumiana jako stosunek transferujących się osób z aktywnymi kontami do ogółu członków wynosiła w 2000 roku od 0,18 do 0,64%, a jeśli wielkość transferu odniesiemy do liczby aktywnych rachunków od 0,22 do 0,69%. Transfer członków między funduszami w ostatnich dwóch latach wynikał bardziej z sytuacji rynkowej (likwidacja OFE) niż z szeroko zakrojonej działalności marketingowej funduszy by zachęcić klientów do swojego produktu.