Ćwiczenia stylistyczne.

Wiktoria Leszczyńska
edukacja wczesnoszkolna
Łódź

Ćwiczenia stylistyczne
I.1. Źródło ćwiczeń w mówieniu i pisaniu
a) aktywny udział uczniów w przeżywanej podczas mówienia sytuacji.
Dziecko doskonali język poznając rzeczywistość wśród której działa. Jego działaniu towarzyszy mowa. Uczy się najłatwiej, najtrwalej i skutecznie tego, co ma związek z kierunkiem dziecięcej działalności i jej wynikami. Dlatego działanie jest główną metodą pracy w klasach młodszych (malowanie, wycinanie, lepienie, budowanie inscenizacji, scenki rodzajowe itp.). W toku takiego działania uczy się dzieci współżycia i współdziałania. Wyrabia się w nich krytycyzm, rozwija się twórczość;
b) przypomnienie przez uczniów dawnych przeżyć.
Dziecko myśli i mówi także na podstawie minionych doświadczeń i przeżyć. Ten typ mówienia oparty jest na wyobraźni i pamięci, a materiałem jego są odtwórcze wyobraźnie rzeczywistości. W toku pracy szkolnej wracać należy do treści, które dzieci silnie przeżyły, wtedy łatwiej się im wypowiadać. Będą to wydarzenia przeżyte wspólnie przez cała klasę, budzące ogólne zainteresowanie, jaki i indywidualne wspomnienia i przeżycia;
c) obserwacje rzeczywistości i działania innych ludzi przez uczniów.
Organizując ten typ mówienia trzeba podsunąć dzieciom właściwe słownictwo, by po skończonej obserwacji lub odbytej wycieczce zaobserwowany materiał mógł się stać przedmiotem ćwiczeń w mówieniu i pisaniu.
d) doświadczenie zdobywane przez uczniów przy oglądaniu sztuk teatralnych, filmów, audycji telewizyjnych, obrazków.
Nauczyciel musi na zajęciach stosować środki masowego przekazu i uczyć właściwego z nich korzystania, aby dostarczone uczniom wiadomości i przeżycia kształciły ich myślenie i uczucia. Emocjonalne zaangażowanie dzieci przy oglądaniu ilustracji, filmu, sztuki itp. Wywołuje w nich potrzebę wypowiadania się, co z kolei stwarza dogodne warunki do wzbogacenia języka.
e) opowiadanie, czytanie nauczyciela, własna lektura ucznia.
Tekst mówiony, pisany lub czytany w kolejnych klasach odgrywa coraz większą rolę jako źródło treści do ćwiczeń w mówieniu i pisaniu. Im uczeń lepiej czyta, im ma bogatszy zasób słów, tym chętniej korzysta z literatury i chętniej się na jej temat wypowiada.
2. Wstępne i pomocnicze ćwiczenia w mówieniu
-swobodne wypowiedzi
-samorzutne wypowiedzi
-rozmowy
Nauczyciel zadaje pytanie, a dzieci odpowiadają. Istotnym elementem rozmowy są pytania nauczyciela, które winny być:
* jasno sformułowane
* jednoznaczne
* dostosowane do poziomu dzieci.
-dialogi i monologi w fazie sytuacyjnej- rozmowa na temat aktualnie dziejącej się sytuacjio.
Szerokie rozbudowanie mowy sytuacyjnej na terenie szkoły spełnia dwa zadania:
*jest środkiem rozwoju i doskonalenia języka konwersacyjnego dziecka
* stanowi jedną z podstawowych metod kształcenia składni i języka.
Dziecko mówi najchętniej o tym co właśnie robi, na co patrzy, co w czasie pracy przeżywa, o czym myśli.
Dziecko szuka słów dla wyrażenia własnych przeżyć, stara się mówić jasno, zrozumiale.
3. Ćwiczenia w pisaniu
Wspólne układanie i zapisywanie zdań.
Przygotowuje do samodzielnej wypowiedzi pisemnej. We wspólnym układaniu i zapisywaniu zdań zaznaczają się następujące podstawowe ogniwa metodyczne:
- rozmowa nauczycielki z dziećmi
- swobodne wypowiadanie się lub oglądanie i omawianie obrazków
- wspólne układanie zdań
- zapisywanie wybranych
- ciche i głośne odczytywanie tekstu z tablicy
Przepisywanie tekstu z tablicy lub pisanie z pamięci tekstu wyrazami ( zdaniami).
Uzupełnianie i rozwijanie zdań.
Przygotowanie do rozwijania zdań jest uzupełnienie ich podanymi wyrazami do tekstu z lukami, najczęściej dołączone są wyrazy w ramce ( do wyboru). Wyszukiwanie właściwego wyrazu sprowadza się do jego rozpoznania w danej grupie wyrazów, rozpoznanie to może być przygotowane przez eliminację niewłaściwych wyrazów. Rozwijanie zdań polega na przekształcaniu zdania o prostej budowie w zdanie o bardziej skompilowanej przez dodanie nowych części do zdania pierwotnego. Rozwijając zdanie, dziecko wnika w jego budowę i uczy się zupełnie samodzielnego budowania innych tego samego typu. Uczenie rozwijania zdań opiera się z jednej strony na naśladowaniu przez dziecko zdań podanych i rozwijanych przez nauczyciela i rozumowaniu przez analogie, z drugiej strony- na szukaniu odpowiedzi typu: kogo, gdzie, czyli na dodawaniu do zdania rozwiniętego rozmaitych wyrazów określających.
Ćwiczenia z nieuporządkowanym tekstem.
W skład tych ćwiczeń wchodzą głownie rozsypani wyrazowe i zdaniowe. Praca nad rozsypaną polega na tym, że poszczególne wyrazy trzeba połączyć w zespoły, które będą miały jakieś znaczenie stosunkowe, będące odpowiednikiem jakiegoś istniejącego lub prawdopodobnego stosunku między desygnatami tych wyrazów. Układanie rozsypanek zdania pojedynczego opiera się na umiejętności rozpoznawania osobowej formy czasownika (orzeczenie) i budowanie z tej formy czasownika lub zaimka (kto lub co) są dobrym materiałem do ćwiczeń w cichym czytaniu oraz układaniu i zapisywaniu zdań. Do rozsypanek zdaniowych należy dobierać krótkie odpowiadania, które wynikają jedne z drugich. Tę kolejność właśnie będą brały pod uwagę dzieci w pracy nad ułożeniem rozrzuconych zdań, prawidłowo ułożonej całości.
Samodzielne układanie i zapisywanie zdań.
Jest to ćwiczenie wstępne, dające podstawę do późniejszych samodzielnych i dłuższych wypowiedzi, tj. opowiadanie, opis, sprawozdanie, streszczenie, list, czy artykuł. Poprzedzony jest zwykle swobodnym wypowiadaniem się dzieci lub oglądaniem i omawianiem obrazka, aby w ten sposób dostarczyć dzieciom materiału treściowego do budowy zdania oraz odpowiedniego zasobu słów.
Odpowiedzi na pytania.
Od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole przyzwyczajamy je do udzielania odpowiedzi pełnym zdaniem. Takie wypowiedzi są wynikiem umiejętności przeprowadzonej rozmowy. Nauczyciel musi nauczać dzieci nie tylko udzielania właściwej i pełnej odpowiedzi na postawione pytania, ale również zadawania pytań. Uczniowskie pytania mają duże znaczenie dla procesu uczenia się.
Zapisywanie obserwacji pogody.
Są to ćwiczenia o dużych walorach kształcących, uczą zwięzłego wyrażania tego, co dziecko samo zauważyło. Stanowią syntezę dłuższych i krótszych obserwacji. Są uzasadnionym wnioskiem wynikającym ze wspólnych rozważań i dyskusji.
II. Podstawowe formy wypowiedzi.
1.W mówieniu i pisaniu.
Opowiadanie
Przedstawia ciąg wydarzeń zachodzących w określonym czasie i stanowiących poszczególne etapy rozwijającej się akcji. Miedzy poszczególnymi zdarzeniami w opowiadaniu zachodzi stosunek przyczynowo-skutkowy. Treścią opowiadań dzieci powinny być przeżycia i doświadczenia, czyli zabawy, wycieczki, dracena działce, prace użyteczno-społeczne i zajęcia w świetlicy, filmy, audycje, lektura itp.
Podstawowym elementem opowiadania są poszczególne wydarzenia. Dlatego przygotowując dzieci do tej formy wypowiedzi stosuje się ćwiczenia polegające na ustaleniu kolejności zdarzeń, ich wydzielaniu, porządkowaniu wypowiedzi. W trakcie tych ćwiczeń należy wykazać dzieciom wagę (funkcję) czasownika, na którym opiera się cały ciężar opowiadania.
Dzieci uczą się języka głównie przez obserwację i naśladownictwo. Takimi opowiadaniami – wzorami są wypowiedzi nauczyciela i teksty literackie (baśnie, legendy, opowiadania itp.)
Teksty literackie przeznaczone do ćwiczeń w opowiadaniu obowiązują pewne wymogi;
- wyraźnie zarysowana żywa akcja
- poprzedzenie opowiadania opracowaniem rzeczowymi językowym
- interesująca treść i forma
- dostosowanie do poziomu dziecka.
Opierając się na tekście literackim układa się dwa rodzaje opowiadań:
- w ramach tekstu opowiadanie fragmentu lub całości.
Dzieci posługują się wyrażeniami i zwrotami z tekstu, nie jest to szkodliwe, gdyż język tekstów literackich stanowi dobry wzór do naśladowania. Dziecko występuje tu w charakterze odtwórcy;
- poza granicami tekstu – czyli komponowanie akcji poprzedzającej czy kończącej tekst lub brakującego elementu fabuły. Dziecko występuje tu w charakterze twórcy.
Streszczenie
Jest rodzajem ścisłej wypowiedzi. Polega na wybraniu z utworu najważniejszych momentów akcji w sposób najbardziej zwięzły i powiązanie ich z powrotem w całość, odtwarzając ogólny zarys tekstu. Praca przy streszczeniu polega zatem na ocenie materiału i ujęcie go w jak najmniejszą liczbę słów.
Celem streszczenia jest wdrażanie dzieci do pracy z tekstem (wybiórczość, reprodukcja , synteza)
Praca nad streszczeniem przebiega przez następujące etapy:
- nadawanie tytułów pojedynczym obrazkom
- nadawanie tytułów historyjce obrazkowej
- wybieranie zdań z tekstu, ich uproszczenie i układanie z nich zarysu treści utworu
- pytania i odpowiedzi (odwrotnie też)
- plan (żadne ważne ogniwo akcji nie może być rozwinięte)
Wartość tej pracy jako przygotowanie do streszczenia polega na tym, że dzieci uczą się mówić krótko, ściśle, zaczynają też zauważać najważniejsze elementy treści utworu.
Opis
Tę podstawową formę wypowiedzi cechuje przestrzenny, statyczny układ elementów danej treści, polegający na wyszczególnieniu charakterystycznych cech opisywanego przedmiotu współistniejących w określonym czasie i w określonej przestrzeni. Ciężar opisu spoczywa na przymiotniku oraz imiesłowie przymiotnikowym.
Opisy są różne i różny jest też stopień ich trudności:
- opis pojedynczego przedmiotu o prostej budowie (notes, pudełko, ołówek)
- opis pojedynczego przedmiotu o budowie bardziej złożonej (model samolotu, wazon)
- opis grupy przedmiotów umieszczonych na jednym podłożu (dekoracje ściany, nakrycie stołu)
- opis osoby (dyżurny, policjant, koleżanka)
- opis zwierzęcia i rośliny (kotek, pelargonia brzoza)
- opis krajobrazu (sad jesienią, łąka latem)
- opis sytuacji (np. przerwa)
Opis jest trudniejszy od opowiadania. Praca nad opisem przebiega przez następujące etapy:
- obserwacja
- swobodne wypowiedzi na podstawie poczynionych obserwacji
- ukierunkowane pytania, selekcja materiału poprzez jego analizę
- ustalenie logicznego porządku opisywania, np.: materiał, kształt, barwa, wielkość, ciężar, przeznaczenie, wrażenie jakie wywołuje
- redagowanie opisu (wybór odpowiednich wyrażeń i zwrotów, przestrzeganie logicznego porządku planu, dokonanie syntezy)
Najlepszą formą zapoznania dzieci z opisem jest podanie wzoru. Wzorem opisu , poza opisem podanym przez nauczyciela i poza obrazkiem, może być opis wyszukany w czytanym tekście, jak też i opis porównawczy dwóch kontrastowych przedmiotów, zjawisk, roślin, osób itp.
Wyższy stopień trudności zawiera opis z przypomnienia. Trudności należy stopniować:
- dzieci oglądają przedmiot, omawiają, ustalają plan opisywania, po schowaniu przedmiotu opisują go w zespołach lub indywidualnie, następnie czytają swoje opisy porównując z przedmiotem, który ponownie znajduje się w zasięgu bezpośredniej obserwacji;
- na wycieczce dzieci obserwują przedmiot (urządzenie, obiekt, roślin, zwierzęta itp.) swobodnie wypowiadają się, wyodrębniają istotne ich zdaniem cechy, po powrocie do klasy ustalają plan i wspólnie lub w zespołach dokonują opisu przedmiotu oglądanego na wycieczce;
- dzieci obserwują przedmiot, układają plan wypowiedzi, zbierają materiał słownikowy, opisu dokonują samodzielnie w domu, odczytując prace domowe porównują je z przedmiotem, który ponownie znajduje się w zasięgu obserwacji.
Sprawozdanie
Jest to najpopularniejsza forma wypowiedzi w życiu politycznym, społecznym i kulturalnym. Sprawozdanie dotyczy wydarzeń z bieżącego życia. Do wypowiedzi typu sprawozdanie zmusza zorganizowane życie społeczne w dziecięcej zbiorowości: wycieczki, spotkania, uroczystości szkolne itp. Poza tym rozwiązywanie na zajęciach problemów i praca w zespołach wymaga też od dzieci relacji, zdawanie sprawy z planu przebiegu oraz wykonania pracy.
Sprawozdanie polega na zebraniu w zwięzłą całość głównych momentów wydarzenia. Momenty te muszą być przedstawione w porządku chronologicznym. W ten sposób sprawozdanie przygotowuje do streszczenia. W trakcie pracy nad sprawozdaniem dzieci muszą zdać sobie sprawę z tego, że:
- należy ściśle przestrzegać kolejności wydarzeń
- nie można dodawać wydarzeń zmyślonych
- trzeba uwzględnić tylko fakty najważniejsze
- pomijać mało ważne szczegóły, nie mające wpływu na przebieg wydarzeń
W czasie redagowania sprawozdania należy zwrócić szczególną uwagę na trafny dobór wyrazów określających stosunki czasowe: na początku, na wstępie, przedtem, potem, wreszcie, już, na koniec, na zakończenie, następnie itp. Ich odpowiedni dobór zapobiega monotonii, powtarzaniu tych samych wyrazów, nadaje wypowiedzi barwność, zapewnia odpowiednie tempo reakcji, ożywa wypowiedzi. Ciężar opowiadania opiera się na czasowniku.
Wywiad
Polega na zbieraniu informacji od osoby bezpośrednio. Można zatem wywiad nazwać rozmową informacyjną. Przygotowanie wywiadu polega na:
- zbieraniu danych o osobie, z którą przeprowadzany będzie wywiad
- ustaleniu tematu rozmowy
- przygotowaniu zestawu pytań, które będą zadawane
- przydzielenie zadań poszczególnym zespołom lub indywidualnie
dzieciom.
Dzieci powinny wiedzieć, że osobę przeprowadzająca wywiad powinna cechować osobista kultura i takt. Nie wolno wymuszać odpowiedzi, zadawać podchwytliwych pytań, ośmieszać oraz zadawać pytań dotyczących osobistych ( i wstydliwych) spraw i przeżyć. Najlepsza formą zapoznania dzieci z wywiadem jest;
- przysłuchiwanie się wywiadom przeprowadzonym przez kolegów ze starszych klas ( na temat interesujący dzieci lub z interesującymi osobami)
- oglądanie wywiadów telewizyjnych przeprowadzonych w programach dla dzieci i młodzieży
- czytanie, omawianie wywiadów umieszczonych w pismach dla dzieci i młodzieży.
Jest wskazane, aby każdy wywiad opracowany przez zespół dziecięcy został nagrany, odtworzony wielokrotnie i omówiony, a dopiero potem zapisany.
Plan
Ze stanowiska logicznego planem jest analiza określonego utoru, której wynikiem będzie wyróżnienie jego części układających się w pewna perspektywe logiczna, zdolną przeprowadzić myśl dziecka przez łańcuch przyczyn i skutków do pewnego uogólnienia. Plan zatem jest czymś wtórnym w stosunku do znanej teści. Jest synteza omawianej wszechstronnie czytanki ( tekstu).
U podstawy tworzenia planu leżą następujące czynności:
- podział treści na wyodrębniające się logiczne części
- nadawanie im właściwych i poprawnie zredagowanych tytułów.
Ćwiczenia przygotowujące dzieci do tworzenia planów układają się w następujący ciąg:
- ilustrowanie treści czytanki rysunkiem,
- wyszukiwanie w tekście zdań odnoszących się do ilustracji lub rysunku,
- układanie podpisów pod rysunkami,
- nadawanie tytułów obrazkom i ich cyklom,
- ustalenie liczby i kolejności obrazków dla zilustrowania treści czytanki,
- nadawanie tytułów wyróżnionym obrazkom
- podział tekstu na wyodrębniające się części logiczne i nadawanie im tytułów,
- wspólne układanie planów jako przygotowanie do pisania wypracowań.
Plany powinny być układane w formie krótkich zdań oznajmujących dopiero po nabyciu umiejętności w tym zakresie można je opracować w formie równoważników zdań.
Oprócz planów tekstów czytanych należy także opracować plany ustnych wypowiedzi. Wypowiedź Jest wówczas zwięzła, rzeczowa, przejrzysta, wskazuje na ważne oraz istotne fakty.

2.Podstawowe formy wypowiedzi w pisaniu.
List
Należy do najbardziej rozpowszechnionych, użytkowych form wypowiedzi. Dzieci poznają ogólnie konwencje stylistyczne, praktycznie obowiązujące w listach, podstawową frazeologię, zasady adresowania przesyłek pocztowych.
Ze względów tradycyjnych list ma prawie zawsze kompozycję trójdzielną. Formuły rozpoczynające i kończące list sprawiają piszącym najwięcej trudności, często zredukowane są do zdawkowych form grzecznościowych, z którymi praktycznie cały list nie ma żadnego związku treściowego. Dlatego należy przeprowadzić wiele ćwiczeń, które wskażą na różnice treściowe i stylistyczne, np.:
a) Jak możesz rozpocząć i zakończyć list
- do kolegi w szpitalu
- do kolegi na wakacjach
- do rodziców z wakacji
- do wujka w dniu imienin
- do cioci
- do dziadków, u których spędzasz wakacje.
b) dobierz sposób rozpoczęcia najbardziej odpowiadający do osoby adresata i treści listu. Postaraj się o to, aby słowa początkowe i końcowe za każdym razem były inne.
Dzieci muszą też rozumieć potrzebę rygorystycznego przestrzegania stałej kolejności poszczególnych członów adresu.
Jest wskazane, by pisanie listu poprzedzić:
- wywiadem przeprowadzonym z listonoszem
- wycieczką na pocztę
- oglądaniem i odczytywaniem kopert
Odczytywaniem tekstu listu prozą lub wierszem (np. : E. Szelburg-Zarębina- ,, List do kolegi”)
LIST DO CHOREGO KOLEGI
Przypomnienie zasad układania listu:
- odpowiednie wydzielenie z tekstu nagłówka
- krótki wstęp wprowadzający
- przedstawienie sprawy, która stanowi główny przedmiot informacji dla adresata
- krótkie zakończenie
- pozdrowienie z podpisem
- umieszczenie nazwy miejscowości i daty pisania .
Łódź, dn. 12.12.2012
Witaj Łukaszu!
Dziś nasza Pani powiedziała nam , że chorujesz i przebywasz w szpitalu.
Podobno martwisz się, że dużo stracisz w szkole i będziesz miał zaległości. Nic podobnego. Będziemy przynosić zadania do szpitala, w polskim pomagać Ci będzie Wiktor, a w matematyce Kuba. Kacper nie chce się do niego przesiąść, siedzi sam i czeka na Ciebie. My też. W czwartek przyjdzie do Ciebie zespół Wiktora.
No to cześć. Słuchaj lekarza i wracaj do nas jak najprędzej.
Pozdrawiamy Cię serdecznie.
Twoi koledzy z klasy III
Ogłoszenie / zawiadomienie
Celem tej formy wypowiedzi jest wyrobienie umiejętności napisania komunikatu.
Omawiając formę ogłoszenia należy zwrócić uwagę dzieci na:
- zwięzłość i rzeczowość
- urozmaicenie treściowe i stylistyczne
-atrakcyjność formy graficznej, informacyjnej lub zachęcający charakter.
Potrzeba pisania ogłoszeń musi wypływać z życia szkolnego. Trzeba wykorzystac wszelkie okazje , w których powstaje rzeczywista potrzeba zredagowania ogłoszenia. Mogą to być takie okoliczności jak:
- zebranie, spotkania, zbiórki
- zgubienie książki, zeszytu, portfela, legitymacji
- konkursy, itp.
Do podstawowych form wypowiedzi pisemnych należą także życzenia i zaproszenie.