Terapia pedagogiczna

Każdy człowiek wyposażony jest w naturalną tendencję do odkrywania, badania i poznawania świata, choć u każdego zakres tego poznania będzie inny, bo wyznaczony jego możliwościami, potrzebami, oczekiwaniami.
Szczególną grupę stanowią tu dzieci, które można określić mianem osób z ,,układu ryzyka zaburzeń”
Problemem w funkcjonowaniu tej grupy jest specyficzny układ czynników ryzyka, na który składają się
- etap rozwoju dziecka
- faza w cyklu rozwoju
- zgromadzone zasoby
- aktualny kontekst rozwoju
- interakcje z osobami znaczącymi


1. Układ ryzyka zaburzeń- istota profilaktyki
Zwiększone ryzyko zaburzeń może być efektem
- specyficznego zespołu właściwości indywidualnych dziecka - poziomu aktywności, rytmiczności związanej z wykonywaniem określonych czynności preferencji do kontaktu vs wycofywania się z niego, adaptowalności intensywności1 i1 progu 1reagowania1 na 1bodźce,1 jakości1 nastroju, 1czy rozpraszalności uwagi
- minimalnych dysfunkcji rozwojowych związanych z procesami poznawczymi
- aktualnego potencjału intelektualnego dziecka
- funkcjonowania dziecka w trudnych warunkach społecznych, a więc w środowiskach o niskim statusie społecznym, niskim poziomie wykształcenia
rodziców, dużym nasileniu bezrobocia, patologicznych sposobach radzenia sobie
z problemami, ale także nie realizujących podstawowych funkcji opiekuńczych wychowawczych
- niedopasowanego do dziecka otoczenia – braku stymulacji rozwojowej, nie
mobilizowanie do wysiłku, nie zachęcanie do doświadczania i eksplorowania
świata, współpracy z innymi, lub wymaganie od dziecka takiego poziomu
kompetencji, których nie było ono w stanie osiągnąć; wymagania otoczenia są
więc albo poniżej rzeczywistych możliwości dziecka, albo znacznie je



2. Rola nauczyciela i pedagoga w systemie pomocy dzieciom i młodzieży z zaburzeniami fragmentarycznymi
formy pomocy psychologiczno – pedagogicznej
- Zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze
- korekcyjno – kompensacyjne
- Logopedyczne
- Socjoterapeutyczne
- klasy terapeutyczne
- klasy integracyjne
Wyzwania, przed którymi staje każdy nauczyciel i pedagog/ terapeuta chcący skutecznie pomóc uczniowi dotkniętym zaburzeniem uczenia, powinny więc koncentrować się na podejmowaniu następujących zadań
- prawidłowym1 przeprowadzeniu protodiagnozy nauczycielskiej i diagnoz specjalistycznych
- opracowaniu planu zmiany ( co chcę uzyskać?, po co? , jak? ), by na tej podstawie tworzyć skuteczne strategie i programy działania
- Wykazywaniu 1 zrozumienia problemu, ale pomaganiu tak, by uczeń miał
poczucie sprawstwa
- Budowaniu zaufania (pytaniu dziecka/ ucznia o jego zainteresowania i sprawy wchodzeniu w dynamiczne interakcje, uważnemu słuchaniu, nie dawaniu łatwych
rad i nie pouczaniu, dzieleniu się swoimi odczuciami, nie oczekiwaniu
gwałtownych zmian w jego funkcjonowaniu, nie stawaniu między uczniem a jego
rodzicami, byciu konsekwentnym i przewidywalnym, ale także dyskretnym
- Zbudowaniu systemu wsparcia najpierw dla siebie, po to, by skutecznie móc
pomóc uczniowi
- pomaganiu mu doświadczać poczucia bezpieczeństwa, kompetencji, sprawstwa
bo tylko wtedy będzie aktywny
- określeniu granic, ale i czasem radzeniu sobie z konfrontacją
- Nauczeniu się wyrażania krytyki w sposób konstruktywny
- Nauczeniu się sztuki negocjacji
- myśleniu o osiągnięciach dziecka i swoich w sposób pozytywny
- Byciu kreatywnym w tworzeniu strategii pracy edukacyjnej, czy terapeutycznej z
uczniem
- odejściu od zachowań autorytarnych

Oddziaływanie terapeutyczne ma zmienić
- stosunek dziecka/ ucznia do nauki – niechęć, opór emocjonalny, lęk przed niepowodzeniem, lęk szkolny
- wyobrażenie własnej osoby i stosunek do samego siebie – niski poziom samooceny, brak samoakceptacji, oczekiwania wobec siebie zgodnie z oceną innych
- motywację – brak sukcesów tłumi działanie motywów poznawczych
- poziom organizacji zachowania – dezorganizacja wyższych form sterowania zachowaniem, zachowania nastawione na obronę Ja
- zmodyfikować niekorzystne z punktu widzenia określonej osoby strategie uczenia się, brak umiejętności wykorzystywania w tym procesie swoich mocnych stron, wskazując równocześnie jak poprzez określone formy i metody pracy można niwelować, lub ograniczać problemy związane z opanowywaniem umiejętności szkolnych mn. czytania, pisania, liczenia

WYCHOWANIE – rozwijanie zalet, które jednostka posiada stanie potencjalnym; nie
zmiana natury dziecka, ale wspomaganie jego rozwoju w harmonii z otoczeniem

3.Diagnoza psychopedagogiczna jako warunek skutecznej pomocy
Diagnostyka psychopedagogiczna
Diagnostyka psychopedagogiczna traktowana jest jako jedna z form zastosowania psychologii w szkole.
Obejmuje teoretyczne podstawy problematyki uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
Głównie dotyczy to dzieci pozostających pod opieką nauczycieli klas początkowych w szkołach masowych, a więc
- o inteligencji niższej niż przeciętna,
- o nieharmonijnym rozwoju przejawiającym się specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
Warunkiem skutecznej pomocy są więc kompetencje pedagogów terapeutów, ale też ich dojrzała mądrość i życzliwość w stosunku do ucznia i jego opiekunów. Z wielu badań psychologicznych i pedagogicznych wynika bowiem, że dziecko mające określone trudności w procesie uczenia się – nauczania 1 serdeczności, zrozumienia, bezpośredniości w kontaktach, doceniania wysiłku wkładanego w pracę, a nie tylko oceny końcowego efektu tej pracy, gotowości udzielana pomocy, opanowania, poczucia humoru, ale też stawiania wysokich, realnych wymagań. To ostatnie stwierdzenie świadczy o tym, że uczeń mający trudności w uczeniu się gotowy jest do budowania postawy transgresji, jeśli tylko stworzy mu się po temu odpowiednie warunki – bezpieczeństwa psychicznego i autentycznego wsparcia

WCZESNA INTERWRNCJA I PROFILAKTYKA– całokształt oddziaływań pedagogiczno – psychologicznych mających na celu wyrównanie nieprawidłowości
rozwojowych oraz zapobiegnięcie pojawieniu się zaburzeń wtórnych
Powinny rozpoczynać się gdy:
- określone cechy rozwoju nie utrudniają dziecku przystosowania
- Nie dezorganizują prawidłowego procesu wychowawczego
Wczesna interwencja – powiązana z interwencją w kryzysie; obejmuje formy aktywnej pomocy profesjonalnej
Psychologiczna prewencja – zbiór działań wykorzystujących metody i środki
psychologiczne w celu zapobiegania niekorzystnym zjawiskom


4. Prawa i obowiązki dzieci i młodzieży z dysfunkcjami rozwojowymi
Dyrektor i inni pracownicy placówki zobowiązani są do stworzenia dziecku optymalnych warunków jego rozwoju oraz zapewnienia mu bezpieczeństwa.
Dziecko ma prawo do właściwie zorganizowanego procesu opiekuńczo – wychowawczo – dydaktycznego zgodnie z zasadami pracy i higieny umysłowej, oraz w oparciu o założenia Konwencji Praw Dziecka, tj. do:
- akceptacji takim jakie jest;
- spokoju i samotności, gdy tego potrzebuje;
- indywidualności i własnego tempa rozwoju;
- aktywnej dyskusji z dziećmi i dorosłymi;
- aktywnego kształtowania kontaktów społecznych;
- zabawy i wyboru towarzyszy zabawy;
- możliwości skorzystania z opieki osób odpowiedzialnych i zaangażowanych, do których zawsze może się zwrócić;
- zawierania umów z dorosłymi;
- badania i eksperymentowania;
- doświadczania konsekwencji własnego zachowania (ograniczonego względami bezpieczeństwa);
- różnorodnego, bogatego w bodźce i poddającego się procesom twórczym otoczenia;
- snu i wypoczynku, jeśli jest zmęczone, a nie snu „na rozkaz”;
- zdrowego jedzenia i picia, gdy jest głodne i spragnione;
- nauki;
- akceptacji, tolerancji i miłości ze strony wszystkich pracowników.

5.Obowiązki rodzica, nauczyciela, pedagoga, psychologa związane z pomocą dzieciom i młodzieży z dysfunkcjami



6.Pojęcie terapii, psychoterapii, terapii pedagogicznej – wzajemne relacje i powiązania
TERAPIA – system działań stosowanych nie tylko wobec chorych, ale także
jednostek o zaburzonym rozwoju lub poszukujących rozwiązań sytuacji trudnych obejmuje także pomoc osobom pozostającym w obrębie patologii społecznej

PSYCHOTERAPIA - zamierzone korygowanie czynności organizmu za pomocą środków psychologicznych; metodyczne stosowanie określonych technik psychologicznych w celu doprowadzenia jednostko do równowagi emocjonalnej

TERAPIA PEDAGOGICZNA – system działań pedagogicznych uwzględniających także psychoterapię; wykorzystuje dostępne środki pedagogiczne – gry, zabawy, inscenizacje, trening instrumentalny skierowany na usprawnienie opóźnionych lub zaburzonych funkcji

Różnice w pojmowaniu istoty terapii pedagogicznej
- Specjalne nauczanie i wychowanie osób niepełnosprawnych intelektualnie
- Część psychoterapii stosowana w jej końcowej fazie
- Terapia ukierunkowana na likwidowanie objawów
- Terapia oparta na teorii interferencji i teorii uczenia się
- oddziaływanie zbliżone do psychoterapii ukierunkowana na osobowość jednostki osadzone w realiach procesu wychowawczego, nie dające efektów w ,, naprawie
trudnych, indywidualnych zaburzeń

Podział według Caplana
Prewencja pierwotna - przeciwdziałanie szkodliwym warunkom zanim wywołają
nieprawidłowości; zmierzają do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń
Prewencja wtórna – stosowana gdy wykryte zostają wczesne sygnały zaburzeń
powstrzymania zaburzeń, skrócenie czasu ich trwania). Charakterystyczna forma p w- wczesna interwencja
Prewencja trzeciego stopnia – zapobiegania skutkom , przeciwdziałanie nawrotom
minimalizacja wtórnych uszkodzeń

7. Formy pomocy psychopedagogicznej w szkole
Cele prewencji ( Cowen)
- Wspieranie zdrowia jednostki
- obniżenie poziomu wyst. zaburzeń
- działalność : świadoma, intencjonalna, oparta na wiedzy

Strategie pracy prewencyjnej
- Wspomaganie odporności, dobrego samopoczucia
- Trenowanie określonych umiejętności; rozwijanie kompetencji
- Tworzenie grup wsparcia nurt prewencji ekologicznej
- promowanie mocnych stron jednostki

Formy działalności prewencyjnej
- uczenie kompetencji osobistych ( wyposażanie w umiejętności radzenia sobie z
problemami
- udzielanie specjalistycznej pomocy prewencyjnej - poradnictwo
- działalność konsultacyjna , ogólno edukacyjna

Teoretyczny podział koncepcji
orientacja dynamiczna- Wzmocnienie funkcji ego uzyskanie przez pacjenta tzw. korektywnego doświadczenia emocjonalnego
orientacja poznawczo – behawioralna- Zmiana zachowań nabytych w toku uczenia się, odmienne rozłożenie akcentów
B – nacisk na obserwowalne zjawiska ( zachowanie)
P – nacisk na znaczenie procesów poznawczych ( przekonania, pamięć, doświadczenia społ.) przekształcenie treści myślenia - modyfikacja zachowań
orientacja fenomenologiczno – antropologiczna- Terapia powinna stwarzać warunki sprzyjające swobodnemu rozwojowi, samorealizacji. Niedyrektywność; permisywizm
orientacja systemowo- interakcyjna - patologia jednostki to rezultat zaburzonych stosunków interpersonalnych
Cel : usunięcie indywidualnych i społecznych barier w interpersonalnym funkcjonowaniu człowieka

8. Poziomy pomocy
Różnice w pojmowaniu istoty terapii pedagogicznej
- Specjalne nauczanie i wychowanie osób niepełnosprawnych intelektualnie
- Część psychoterapii stosowana w jej końcowej fazie
- Terapia ukierunkowana na likwidowanie objawów
- Terapia oparta na teorii interferencji i teorii uczenia się
- oddziaływanie zbliżone do psychoterapii ukierunkowana na osobowość jednostki osadzone w realiach procesu wychowawczego, nie dające efektów w naprawie trudnych, indywidualnych zaburzeń

9. Etapy pracy terapeutycznej z dzieckiem
etapy pracy terapeutycznej:
Etap wstępny ( psychoterapeutyczny ) - polega na stosowaniu ćwiczeń pobudzających i korekcyjnych zaburzonych funkcji percepcyjno motorycznych. Są to zabawy, gry na materiale konkretnym i słownym.
A)Opanowanie umiejętności pisania dokonuje się przez ćwiczenia w pisaniu, wśród których wymienia się 4 grupy:
- ćwiczenia w kształtnym pisaniu
- ćwiczenia ortograficzne
- ćwiczenia gramatyczne
- ćwiczenia stylistyczne
B)Za najistotniejsze elementy związane z percepcją wzrokową, mające wpływ na opanowanie czytania i pisania, uznaje się:
-umiejętność szybkiego rozpoznawania obrazów wzrokowych ( spostrzegawczość, automatyzacja procesu syntezy)
- umiejętność ujmowania zależności między całością obrazu i jego elementami składowymi ( analiza i synteza)
- orientację kierunkową i przestrzenną
- pamięć wzrokową
- koordynację wzrokowo – ruchową
C)Usprawnienie percepcji słuchowej:
- koncentracji na bodźcach słuchowych
- umiejętności różnicowania dźwięków i ich lokalizacji w czasie i przestrzeni
- analizy i syntezy słuchowej
- prawidłowej artykulacji
- pamięci słuchowej
- koordynacji słuchowo – wzrokowej i słuchowo – ruchowej

Etap właściwej reedukacji - polega na operowaniu materiałem dydaktycznym, literowym i wyrazowym, usprawniającym umiejętności czytania i pisania.

10. Specyfika etapów pracy terapeutycznej z dzieckiem z dysleksją rozwojową
U podstaw trudności w uczeniu się dziecka leżą dysfunkcje wzrokowe bądź słuchowe, zakłócenia w prawidłowej pracy mózgu, warunkującej sprawny przebieg procesów analityczno- syntetycznych, zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej, sprawności manualnej, a także sprawności ruchów gałek ocznych i mięśni aparatu artykulacyjnego.
Formy pracy mające na celu doskonalenia czytania mogą być bardzo różnorodne
- całościowe czytanie sylab i wyrazów z wykorzystaniem rozsypanek wyrazowych, dobieraniem wyrazów do obrazków, zagadek, rebusów,
- czytanie sylabami, utrwalające procesy analizy i kształtujące syntezę sylab w wyrazach;
- czytanie wyrazów w bardzo krótkich ekspozycjach, służące doskonaleniu i usprawnianiu procesów analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej oraz stymulowaniu pamięci wzrokowo- słuchowej; ma to usprawnić technikę czytania i zwiększyć jej płynność,
- naprzemienne (z osobą dorosłą) czytanie wyrazów i zdań
- czytanie selektywne (wybiórcze) wybranych wyrazów, zawierających określone trudności;
- czytanie z przesłoną, czyli okienkiem ułatwiającym koncentrację uwagi na wybranym wyrazie i sukcesywne przechodzenie do następnych;
- czytanie chóralne, zapewniające anonimowość, chroniące przed ośmieszeniem.
- czytanie nastawione na rozumienie treści (pytania, polecenia do tekstu) przyjmuje formę sprawdzania umiejętności wychwytywania z tekstu ważnych danych, poszukiwania konkretnej informacji, określania głównego wątku.

11. Zasady pracy terapeutycznej
Zasady terapii pedagogicznej wynikają z zasad dydaktyki ogólnej i metodyki nauczania początkowego, jednak muszą też uwzględniać specyfikę pracy
z dzieckiem o nieharmonijnym rozwoju i jego warunki rozwojowe, możliwości poznawcze
i potrzeby.
Terapia stanowi także formę działalności wychowawczej, a zatem jej zasady powinny respektować ogólne prawidłowości przebiegu procesu wychowania i sposoby postępowania
w przypadkach zaburzonej sfery poznawczej, emocjonalnej, motywacyjnej i społecznej.
Zasady te dotyczą wychowania i nauczania dzieci z zaburzeniami rozwojowymi
i w znacznym stopniu odnoszą się do dzieci z parcjalnymi zaburzeniami rozwoju.
- Zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego.
- Zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniająca złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dziecka.
- Zasada korekcji zaburzeń.
- Zasada kompensacji zaburzeń.
- Zasada systematyczności.
- Zasada ciągłości działania psychoterapeutycznego.


12. Kompetencje pedagoga- terapeuty
pedagog-terapeuta powinien:
• posiadać kwalifikacje terapeuty pedagogicznego (ukończony kurs
kwalifikacyjny, studia magisterskie, bądź studia podyplomowe z zakresu terapii pedagogicznej);
• mieć doświadczenie pedagogiczne, terapeutyczne;
• stale poszerzać swoje kompetencje zawodowe, poszukiwać coraz to nowych metod terapeutycznych, sposobów wieloaspektowej pomocy;
• wzmacniać samoocenę uczniów, wzbudzać w nich wiarę we własne siły;
• motywować dzieci do pracy, ukazywać im ich dobre strony i potencjały do wykorzystania;
• ściśle współpracować z rodzicami uczniów, wyjaśniać zadania do wykonania w domu, wspierać w trudnych chwilach;
• systematycznie konsultować z nauczycielami metody pracy z uczniami;
• akceptować i szanować uczniów oraz ich rodziców, być dla nich wyrozumiały;
• wzbudzać zaufanie, zapewniać dyskrecję dzieciom, jak i dorosłym;
• wytwarzać na zajęciach atmosferę pełną bezpieczeństwa, tolerancji, szczerości;
• być opanowany i konsekwentny w działaniach terapeutycznych;
• być ciepłą, przyjazną, życzliwą, komunikatywną osobą;
• a przede wszystkim – lubić swoją pracę!

13. Metody terapeutyczne wykorzystywane w pracy z dzieckiem – ich specyfika i dobór
Nie wszystkie dzieci mają takie same możliwości uczenia się. W przypadkach, gdy obserwujemy trudności w uczeniu się, uwarunkowane nieprawidłowym rozwojem psychomotorycznym, somatycznym, narządów zmysłu i ruchu istnieje konieczność stworzenia specjalnych warunków sprzyjających edukacji tych dzieci.
Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych:
- Nie potrafią podołać wymaganiom programu nauczania powszechnie obowiązującego w szkołach.
- Wymagają specjalnych warunków edukacji, pomocy specjalistów, wyodrębnionych metod nauczania.
- Winny być uczone przez specjalnie przygotowanych nauczycieli.
- Często potrzebują indywidualnych programów, rozwiązań metodycznych i organizacyjnych.
W pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach podejmuje się działania edukacyjne i wychowawcze mające na celu:
-stymulowanie rozwoju, pobudzanie aktywności dziecka
-wyrównywanie deficytów rozwojowych w zaburzonych sferach
-wspomaganie rozwoju dziecka w sferach; społecznych, wychowawczych i edukacyjnych
-kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami
-stabilizacje emocji

14. optymalny model pracy terapeutycznej

15. Konstruowanie programu terapeutycznego

16. Efektywność postępowania terapeutycznego

17.Współpraca terapeuty z rodzicami i nauczycielami

18. Warsztat pracy pedagoga – terapeuty