Kazimierz Wielki.

Potomni docenili zasługi ostatniego władcy Polski z dynastii Piastów, nadając mu przydomek ,,Wielki’’. W ciągu swych długich, bez mało 40-letnich rządów Kazimierz Wielki, dzięki dalekowzrocznej polityce, przemyślanej i konsekwentnej działalności reformatorskiej, potrafił zbudować podstawy nowoczesnego państwa, którego terytorium znacznie powiększył.
Kazimierz III Wielki (1310-1370), wcześniej zwany Łokietkowiec król polski od 1333, syn Władysława Łokietka, ostatni z dynastii Piastów. Po śmierci ojca koronował się na króla, ubiegając zgłaszającego pretensje do tronu polskiego Jana Luksemburskiego. Dążąc do utrzymania jedności i całości państwa, zagrożonego najmocniej ze strony Czech i Krzyżaków, zawarł sojusz z królem węgierskim Karolem Robertem, utrzymywał także nienaganne stosunki ze Stolicą Apostolską. (na rys. insygnia koronacyjne)

Trudne początki
Początki rządów Kazimierza Wielkiego, który koronował się na króla Polski zaraz po śmierci ojca, był bardzo trudny; faktycznie bowiem panował jedynie na Małopolsce i Wielkopolsce. Głównym zadaniem, przed jakim stanął młody i niedoświadczony monarcha, było dokończenia dzieła Władysława Łokietka, czyli zjednoczenie kraju. Nie chodziło tylko o przyłączenie pozostałych dzielnic, ale również o pozyskanie idei rycerstwa, duchowieństwa oraz w rosnącego w siłę i zyskującego na znaczeniu mieszczaństwa. Ciągle bowiem silne były tendencje odśrodkowe wśród części możnowładztwa, elity władzy, uformowanej przecież jeszcze w okresie rozbicia dzielnicowego, nie zawsze potrafiącej myśleć w kategoriach interesu całego państwa.

Kazimierz Wielki zdołał szybko zaprowadzić rządy prawa, co wzmocniło autorytet władzy królewskiej. Drugim ważnym zagadnieniem było dostosowanie polityki zagranicznej do ciągle jeszcze skromnych możliwości (przede wszystkim militarnych) monarchii. Wprawdzie Władysław Łokietek potrafił z niemałym uporem i determinacją walczyć o zjednoczenie Polski, zbyt często jednak i niezbyt pochopnie próbował rozwiązywać problemy polityczne na drodze wojennej. Kazimierz Wielki postępował bardziej rozważnie i roztropnie: realnie oceniał siły dopiero co zjednoczonego państwa i właściwie osądzał niebezpieczeństwo grożące mu ze strony zakonu krzyżackiego i króla Czech Jana Luksemburskiego (1296-1346).

Już w 1335 roku, wobec groźby wznowienia wojny z Zakonem i Czechami, Kazimierz zawarł porozumienie z Janem Luksemburskim, który jako zięć króla Czech ( a od 1300 do 1305 roku także i Polski) Wacława II ( 1271-1305), wysuwał roszczenia do tronu polskiego. W sierpniu tegoż roku w słowackim mieście Trenczynie doszło do spotkania kanclerza Zbigniewa, kierującego polską polityką zagraniczną, z synem Jana Luksemburskiego, późniejszym cesarzem Karolem IV, podczas którego uzgodniono podstawy porozumienia. Przypieczętowano je w listopadzie 1335 roku na zjeździe monarchów w Wyszehradzie (północne Węgry), w którym wzięli udział : Kazimierz Wielki, Jan Luksemburski jako gospodarz, król węgierski Karol Robert oraz delegacja zakonu krzyżackiego. Ogłoszono wówczas pokój między Polską a Czechami, Jan Luksemburski zrzekł się pretensji do tronu polskiego, zaś Kazimierz Wielki wypłacił mu za to 20 tysięcy kop groszy praskich, nie rezygnując wszakże z praw do Śląska.

Spór polsko-krzyżacki i sprawa Śląska
Za pośrednictwem Karola Roberta doszedł do porozumienia z Janem Luksemburskim, wykupując jego uzurpowane prawa do korony polskiej (1335). W tym samym roku Karol Robert i Jan Luksemburski wydali wyrok w sprawie sporu polsko-krzyżackiego, przyznający Polsce prawo do Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, równocześnie oddający Pomorze Zakonowi.
Wyrok nie został zatwierdzony przez papieża, co stworzyło możliwość odwołania się do sądu papieskiego. Wyrok papieski wydany w 1339 nakazywał Krzyżakom zwrot wszystkich zagarniętych terytoriów, ponadto wypłatę odszkodowania w wysokości 200 tys. grzywien. W trakcie procesu polsko-krzyżackiego Kazimierz Wielki zrzekł się na korzyść Jana Luksemburskiego praw do księstw śląskich, zhołdowanych wcześniej przez Czechy.
Krzyżacy nie wykonali postanowień sądu, spór polsko-krzyżacki zakończył dopiero pokój kaliski (1343). Rezygnację z praw do Śląska traktował Kazimierz Wielki jako wybieg. Wkrótce po zakończeniu sprawy krzyżackiej, wykorzystując dobre stosunki z cesarzem Ludwikiem IV Bawarskim, zbrojnie rewindykował Wschowę.


Zakończenie sporu o Śląsk
Zbliżenie Kazimierza Wielkiego do cesarza, dobre stosunki z książętami śląskimi, nieprzyjazne kroki w stosunku do Luksemburgów legły u podstaw odwetowej wyprawy na Polskę króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Wojska czeskie zajęły znaczny obszar Polski, podchodząc aż pod Kraków. Śmierć Ludwika Bawarskiego (1347) i wybór na króla niemieckiego Karola Luksemburga zmusiły Kazimierza Wielkiego do zawarcia pokoju w Namysłowie (1348). W wyniku tego układu Śląsk został włączony do królestwa Czech. Kazimierz Wielki tytułem zastawu otrzymał Płock, w 1352 po wymarciu Piastów kujawskich przyłączył do Korony ziemię łęczycką i dobrzyńską, w 1355 zhołdował Mazowsze, w 1368 uzależnił od Polski Drezdenko, Czaplinek i Santok.
Kazimierz Wielki dążył do odzyskania Pomorza, zawierając sojusze z książętami zachodniopomorskimi i adoptując Kaźka słupskiego. Prowadził wojny o Ruś Halicką (1349-1352), w wyniku których przyłączył do Polski księstwo halickie, Lwów oraz zachodni Wołyń. Uzyskał zgodę Węgier na zatrzymanie terytoriów zdobytych na Rusi, po potwierdzeniu w 1355 prawa królów węgierskich do tronu polskiego.


Osiągnięcia Kazimierza Wielkiego
Wykorzystując pomyślną koniunkturę, tak polityczną jak i gospodarczą. Kazimierz Wielki zapewnił Polsce silną pozycję w ówczesnej Polsce, trwale granice i pomyślny rozwój gospodarczy. Rozmach, z jakim zakładał nowe miasta, budował mury obronne, wznosił zamki i fundował kościoły-a za jego przykładem szli również możnowładcy świeccy i duchowni- znalazł odbicie w jakże trafnym powiedzeniu, że ,,Kazimierz Wielki znalazł Polskę drewnianą, a zostawił murowaną’’.
W czasie swego panowania Kazimierz Wielki zjednoczył większą część ziem etnicznie polskich, doprowadził do wzmocnienia pozycji króla w państwie, m.in. poprzez wprowadzenie nowego systemu zarządzania. Przeprowadził kodyfikację praw, wydając statuty wiślickie i piotrkowskie, zreorganizował siły zbrojne, dbał o rozwój osadnictwa, wprowadził reformy pieniężne i podatkowe, zmodernizował i rozwinął kraj gospodarczo. Zadbał o rozwój nauki, m.in. w 1364 założył pierwszy w Polsce uniwersytet Akademię Krakowską.
Panowanie Kazimierza Wielkiego stworzyło warunki do okrzepnięcia organizmu państwowego i dało podstawy świetności państwa polskiego w wiekach późniejszych. O roli i znaczeniu Kazimierza Wielkiego w ówczesnej Europie świadczyło powierzenie mu roli rozjemcy pomiędzy Luksemburgami i Habsburgami oraz zjazd monarchów w Krakowie w 1364.
(Na rys. pieczęć wybijana za panowania Kazimierza Wielkiego)


Kazimierz Łokietkowiec wstąpił na tron w wieku dwudziestu trzech lat. Początki jego rządów nie były łatwe, a do najważniejszych zadań, przed którymi stanął, należało dokończenie dzieła rozpoczętego przez jego ojca Władysława Łokietka, czyli zjednoczenia kraju. W czasie rządów Kazimierza nastąpiło przesunięcie granic Polski na wschód. W pamięci potomnych pozostał on jednak przede wszystkim władcą- reformatorem, który ,,zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną’’. Był jednym z najwybitniejszych i najwznioślejszych władców polski.