Kazimierz Wielki - dokonania, polityka

Dokonania Kazimierza Wielkiego

- zbudował pierwszy uniwersytet (w Krakowie) - 1364 r.
- umocnił i powiększył terytorium państwa polskiego
- „Zastał Polskę drewnianą, a zastawił murowaną”
- zbudował wiele miast, zamków, murów warownych
- wprowadził jednolitą walutę
- wprowadził sądy i jednolite prawo

Polityka zewnętrzna i wewnętrzna Kazimierza Wielkiego

Kiedy Kazimierz Wielki (1333 - 1370) obejmował tron polski po swoim ojcu, Władysławie Łokietku, sytuacja w kraju nie przedstawiała się korzystnie. Jego poprzednik pozostawił synowi wiele nierozwiązanych problemów. Państwo było nieskonsolidowane wewnętrznie, mimo przywrócenia korony królewskiej przez Władysława Łokietka. Praktycznie składało się z dwu niepołączonych ze sobą dzielnic: Małopolski i Wielkopolski. Kujawy, ziemia dobrzyńska i Pomorze Gdańskie znalazły się w rękach krzyżackich. Mazowsze nie uznawało zwierzchnictwa polski, a księstwo płockie stanowiło lenno Luksemburgów. Na Śląsku, z wyjątkiem księstwa świdnicko - jaworskiego, tutejsi książęta również złożyli hołd władcy czeskiemu.

Polityka zagraniczna

Szukanie porozumienia z Janem Luksemburczykiem
Najpilniejszą sprawą Kazimierza Wielkiego było pomyślne ułożenie stosunków z Luksemburgami. Sojusz z Janem Luksemburczykiem, w zamierzeniu króla Polski, miał pomóc mu w uzyskaniu korzystnego wyroku w sporze z Krzyżakami. Jednak, aby uzyskać jego poparcie, Kazimierz musiał najpierw pójść na pewien kompromis. Jan Luksemburczyk rościł sobie bowiem pretensje do korony polskiej, z której był skłonny zrezygnować, w zamian za uznanie swoich praw do Śląska i Mazowsza. Dotyczyło to tych księstw, które złożyły już wcześniej królowi czeskiemu hołd. Propozycja ta została przedstawiona w trakcie wstępnych rozmów, rozpoczętych w 1335 r. na spotkaniu poselstw czeskiego i polskiego, w należącym do Węgier Trenczynie. W prowadzonych pertraktacjach czynny udział brał również monarcha Węgier, Karol Robert, który był szwagrem Kazimierza Wielkiego oraz jego sojusznikiem.
Warunki jakie postawił Jan Luksemburczyk królowi polskiemu, były nie do przyjęcia. Doszło zatem, jeszcze w tym samym roku, w Wyszehradzie na Węgrzech, do ponownego spotkania trzech władców: Jana Luksemburczyka, Kazimierza Wielkiego oraz Karola Roberta. Ostatecznie król czeski zrzekł się korony polskiej, za co Kazimierz Wielki zapłacił mu olbrzymią sumę 20 tys. kóp groszy praskich. Ponadto nie podjął na razie żadnej decyzji w sprawie Śląska i Mazowsza.

Rozwiązanie problemu krzyżackiego
Na tym samym zjeździe w Wyszehradzie uczestniczyła również delegacja Zakonu. Doszło wówczas do wydania wyroku w sprawie sporu polsko - krzyżackiego. Na arbitrów, zgodnie z postanowieniami prolongowanego w 1332 r. przez Kazimierza Wielkiego rozejmu z Krzyżakami, wyznaczeni zostali Karol Robert i Jan Luksemburczyk. Wyrok jaki wydali obydwaj monarchowie był dla Polski niekorzystny. Krzyżacy zatrzymywali Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską. Natomiast Kazimierz miał odzyskać Kujawy i ziemię dobrzyńską.
Wyrok niezadowolił strony polskiej i Kazimierz Wielki podjął zabiegi w Stolicy Apostolskiej, skutkiem czego było postawienie sprawy krzyżackiej przed sądem papieskim. Proces odbył się w 1339 r. w Warszawie, na gruncie neutralnym, ponieważ Mazowsze było wyjęte spod władzy króla polskiego. Na sędziów zostały wyznaczone osoby bezstronne. Zgodnie z treścią wyroku, Polsce przyznano Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską. Ponadto Krzyżacy zobowiązani zostali do zapłacenia olbrzymiego odszkodowania w wysokości około 200 tys. grzywien oraz pokrycia kosztów procesu.
Tego orzeczenia sądu z kolei nie uznali Krzyżacy i wystąpili z apelacją do Stolicy Apostolskiej. W wyniku ponownego przyjrzenia się sprawie papież nie zatwierdził wyroku warszawskiego. A Kazimierz Wielki, nie mogąc pozwolić sobie na dochodzenie swych praw na drodze wojennej, zawarł ostatecznie z Zakonem w 1343 r., w Kaliszu, pokój wieczysty. Na jego mocy Krzyżacy mieli Polsce zwrócić Kujawy i ziemię dobrzyńską. Natomiast Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską zatrzymywali jako tzw. "wieczystą jałmużnę" króla polskiego. Przy czym Kazimierz Wielki zachowywał tytuł "pana i dziedzica" Pomorza, który w przyszłości mógł być wykorzystany do ponowienia starań o zwrot Pomorza Gdańskiego.

Sprawa Śląska i Mazowsza
Z chwilą rozpoczęcia procesu warszawskiego z Zakonem Kazimierz Wielki zgodził się ostatecznie uznać prawa Jana Luksemburczyka do nabytych lub zhołdowanych przez niego księstw śląskich oraz księstwa płockiego. Jednak kwestia śląska pozostawała nadal żywą w polityce króla polskiego i planował w przyszłości odzyskanie tej dzielnicy.
Już w 1343 r. Kazimierz Wielki podjął próbę rewindykacji Śląska, zajmując ziemię wschowską. Następnie sprzymierzył się z cesarzem Ludwikiem Bawarskim przeciwko Luksemburgom. A w 1345 r. uwięził nawet Karola Luksemburczyka w Kaliszu, kiedy ten powracał z wyprawy litewskiej. Z kolei ze swoim sojusznikiem księciem świdnicki, Bolkiem, wdał się w wojnę z Czechami o Śląsk. W trakcie jej trwania Jan Luksemburczyk podszedł aż pod Kraków.

Sytuacja zmieniła się po śmierci Ludwika Bawarskiego w 1347 r., kiedy tron niemiecki i korona cesarska miały przypaść margrabiemu Moraw, Karolowi IV Luksemburczykowi, który został również królem Czech, po tym jak jego ojciec, Jan Luksemburczyk poległ na polu bitwy (1346 r.), w trakcie trwania wojny stuletniej. W 1348 r. Karol IV wydał formalny akt inkorporacji Śląska do Czech (potwierdzony w 1355 r.). Tego samego roku zawarto również pokój w Namysłowie, który kończył zmagania polsko - czeskie. W myśl jego postanowień obydwie strony deklarowały sobie "wieczystą miłość i braterską przyjaźń". Ponadto zachowywano status quo. Postanowienia pokoju nie przynosiły zatem żadnej ze stron ani nabytków, ani strat terytorialnych.

Tymczasem podjęte wcześniej przez Karola IV u papieża Klemensa VI starania o wyniesienie biskupstwa praskiego do rangi arcybiskupstwa zakończyły się sukcesem. Umożliwiło mu to w następnej kolejności poczynić już w 1348 r. zabiegi o oderwanie Śląska od arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i podporządkowania go utworzonemu przed czterema laty arcybiskupstwu w Pradze. Natrafiły one jednak na zdecydowany opór ze strony Kazimierza Wielkiego i w 1360 r. Karol IV wycofał się z podjętych uprzednio planów, a ponadto obiecał już nigdy nie podejmować żadnych kroków w tym kierunku.
W trakcie prowadzonych pertraktacji w sprawie dalszego losu księstwa jaworsko - świdnickiego, wyłonił się również problem Mazowsza, a dokładnie księstwa płockiego. Po śmierci w 1351 r. księcia Bolesława płockiego Kazimierz Wielki zajął bowiem płocką część Mazowsza. Natomiast pozostali przy życiu dwaj książęta mazowieccy, bracia zmarłego Bolesława: Kazimierz i Ziemowit, złożyli hołd lenny królowi polskiemu, który zobowiązał się ich uwolnić z kolei od związku lennego z Czechami. Tymczasem Karol IV obiecał zrzec się na rzecz Kazimierza Wielkiego praw do Mazowsza w zamian za odstąpienie przez tego ostatniego od swoich pretensji względem księstwa świdnicko - jaworskiego, które pozostać miało przy Czechach. Kazimierz Wielki zwlekał jednak z podjęciem decyzji do roku 1356. W tym czasie doszło bowiem do podpisania układu w Pradze.

Mimo zrzeczenia się Śląska, Kazimierz Wielki podjął w następnych latach próby jego odzyskania. W tym celu zwrócił się do papieża, aby ten unieważnił wcześniej podjęte i zatwierdzone decyzje. Jednak nie zdążył przeprowadzić sprawy do końca, ponieważ wkrótce zmarł.

Przyłączenie do Polski Rusi Halicko - Włodzimierskiej
Kiedy w XIV w. wygasła halicko - włodzimierska linia Rurykowiczów, na tron książęcy w tej dzielnicy wprowadzono księcia mazowieckiego Bolesława Trojdenowicza, który przybrał imię Jerzego II (1323 - 1340). Nowy władca był spokrewniony z tamtejszymi Rurykowiczami przez matkę.

W 1338 r. podczas drugiego zjazdu w Wyszehradzie, Jerzy II wyznaczył swoim następcą na Rusi Kazimierza Wielkiego, który z kolei przyrzekł tron polski, w razie swej bezpotomnej śmierci, Andegawenom. W tej sytuacji, kiedy w 1340 r. książę halicko - włodzimierski został nagle otruty i nie pozostawiał po sobie męskiego potomka, Kazimierz Wielki natychmiast zorganizował zbrojną wyprawę na Ruś. Musiał bowiem podjąć walki z Tatarami i przede wszystkim z Litwą, która rościła sobie pretensje do opuszczonego tronu ruskiego. Kazimierza Wielkiego poparli królowie węgierscy Karol Robert, a potem jego syn, Ludwik. Nie wysuwali oni wówczas pretensji pod adresem Rusi, ponieważ, zgodnie z postanowieniami wyszehradzkimi, dziedziczyli po Kazimierzu Wielkim tron polski, a tym samym i sporne ziemie ruskie, które miały zostać przyłączone do Polski.

Pierwszy etap zmagań o Ruś trwał do 1349 r. i zakończyły się jej podziałem. W ich wyniku Polsce przypadło dawne księstwo halickie oraz zachodnia część Wołynia. Natomiast reszta Wołynia, czyli księstwo łuckie, dostała się w ręce księcia litewskiego, Lubarta. Z kolei na lata 1365 - 1366 przypada drugi etap podbojów Rusi, zakończony podpisaniem pokoju z Litwą. Jego warunki nie dotyczyły Rusi Halickiej, gdzie władza Kazimierza Wielkiego była już ustabilizowana, odnosiły się natomiast do Rusi włodzimierskiej, która miała ulec podziałowi. Przy księciu litewskim pozostał Łuck, ale z mniejszą częścią ziemi włodzimierskiej, której większa część dostała się Polsce. Całość przyłączonych do Polski ziem ruski nazwano Rusią Czerwoną.
Odnośnie przyszłych losów zagarniętych ziem ruskich, zawarty został układ między Kazimierzem Wielkim a Ludwikiem Andegaweńskim, zgodnie z którym Ludwik miał prawo wykupić Ruś Halicko - Włodzimierską za 100 tys. florenów, gdyby Kazimierz miał potomstwo męskie. Natomiast jeśliby, w myśl porozumienia z 1338 r., tron polski przeszedł w sukcesji na Andegawenów, wówczas Ruś miała pozostać przy złączonym państwie polsko - węgierskim.

Stosunki Kazimierza Wielkiego z Pomorzem Zachodnim
Pod koniec życia Kazimierz Wielki znów zaczął snuć plany przyłączenia Pomorza Zachodniego do Polski. W tym celu nawiązał bliższe kontakty z książętami zachodniopomorskimi, wydając w 1343 r. swą córkę za księcia słupskiego Bogusława, a siedem lat później zawarł przymierze z Danią, aby w ten sposób okrążyć Zakon i Karola IV. Kolejnym posunięciem Kazimierza Wielkiego, na drodze do zjednoczenia, była próba przywrócenia zwierzchności kościelnej arcybiskupstwa gnieźnieńskiego nad biskupstwem kamieńskim, którą u schyłku XII w. rozpoczął sam Kościół polski. Sprawa ta zakończyła się dopiero po śmierci króla polskiego, a jej ostatecznym rozwiązaniem było uznanie bezpośredniej podległości tego biskupstwa Stolicy Apostolskiej.
W ostatnich latach swojego panowania Kazimierzowi Wielkiemu udało się uzależnić od Polski Drezdenko i Santok oraz zająć, należący do Marchii Brandenburskiej okręg Wałcza z grodami Czaplinkiem i Drahimiem.

Kongres monarchów w Krakowie (1364 r.)
W 1364 r. odbył się w Krakowie słynny kongres, na którym jego uczestnicy mieli zająć się omówieniem spraw, dotyczących utrzymania pokojowych stosunków i zachowania politycznej równowagi w Europie Środkowej. Uczestnikami kongresu, obok Kazimierza Wielkiego, byli m.in.: Karol IV Luksemburski, Ludwik Andegaweński, Piotr król Cypru, Bolko świdnicki, Ziemowit III mazowiecki oraz książę opolski Władysław. Zjazd ten został uświetniony wystawną ucztą, której gospodarzem był rajca krakowski, Mikołaj Wierzynek.
Kongres krakowski przyczynił się niewątpliwie do wzrostu znaczenia politycznego Polski w Europie Środkowej oraz utrwalenia jej suwerenności wobec potężnego cesarstwa.

Polityka wewnętrzna

Polityka gospodarcza i skarbowa
Pierwszym pilnym zadaniem, które musiał zrealizować Kazimierz Wielki, było wewnętrzne wzmocnienie Polski, poprzez usunięcie różnic, jakie wytworzyły się w poszczególnych częściach kraju w okresie rozbicia dzielnicowego. Przeprowadzono zatem poważne reformy w sferze gospodarczej. Wprowadzono jednakowe obciążenia pieniężne i wojskowe dla całej ludności. Odnosiło się to również do świadczeń na rzecz Kościoła. W myśl zasady "jednej monety w jednym Królestwie", król przeprowadził reformę monetarną, bijąc srebrny grosz, wzorowany na monecie czeskiej. Z kolei w celu ożywienia handlu, a przede wszystkim ułatwienia kontaktów między poszczególnymi dzielnicami, Kazimierz Wielki nadawał liczne przywileje miastom.

Reforma administracyjna
Polityka centralizacyjna Kazimierza Wielkiego biegła w kierunku stworzenia nowego systemu zarządzania państwem. Została znacznie wzmocniona władza starostów królewskich, powoływanych przez króla dla poszczególnych ziem. W ich rękach znajdowała się bowiem administracja terytorialna. Rozbudowano centralne urzędy nadworne i koronne, na przykład podskarbiego, marszałka, podkanclerzego. Z kolei niektóre naczelne urzędy utworzono częściowo z byłych dzielnicowych urzędów królewskich. Przykładowo kanclerz krakowski stał się kanclerzem królestwa. W celu zintegrowania wszystkich ziem utworzono także radę królewską, stanowiącą organ doradczy o charakterze ogólnopolskim, zajmujący się całokształtem polityki państwowej.
Do rady wchodzili głównie panowie małopolscy. Oni również zasiadali w urzędach centralnych, sprawując funkcje kanclerza, marszałka czy podskarbiego. Na ważne stanowiska państwowe Kazimierz Wielki powoływał ludzi nowych, którzy robili przy jego boku karierę. I tak funkcje kanclerskie sprawował najpierw Florian Mokrski, a po nim przyszły kronikarz, Jan z Czarnkowa, który przyjął tytuł podkanclerzego Królestwa. Najbliższymi współpracownikami króla byli także Jarosław Bogoria ze Skotnik oraz Janusz Suchywilk.

Kodyfikacja prawa i sądownictwo
Bardzo ważną sprawą dla zjednoczonego państwa polskiego była unifikacja prawa we wszystkich dzielnicach. Jednak wobec dość dużych jeszcze różnic między Wielkopolską a Małopolską, zdecydowano się na spisanie i skodyfikowanie prawa oddzielnie dla każdej z tych dzielnic, które obejmowało normy prawa zwyczajowego i nowe przepisy. Pod koniec lat pięćdziesiątych XIV w. z inicjatywy arcybiskupa gnieźnieńskiego, Jarosława Bogorii ze Skotnik, twórcy synodalnego prawa kościoła polskiego, zostały opracowane w Piotrkowie, na polecenie Kazimierza Wielkiego, przepisy prawne dla Wielkopolski. Natomiast wkrótce potem wydany został w Wiślicy statut dla Małopolski.
Przeobrażeniom uległo również sądownictwo. W 1356 r. powołany został do życia Sąd Najwyższy Prawa Niemieckiego na Zamku Krakowskim, w celu zapobiegania praktykom miast polskich odwoływania się w kwestiach wątpliwych do Magdeburga.

Akademia Krakowska
W 1364 r. Kazimierz Wielki ufundował uniwersytet w Krakowie. Składał się on z 11 katedr: 8 prawniczych, 2 medyczne i 1 sztuk wyzwolonych. Głównym zadaniem uczelni było dostarczenie wykwalifikowanych urzędników. Po śmierci Kazimierza uniwersytet krakowski podupadł. Jej rozkwit nastąpił dopiero za czasów Władysława Jagiełły.

Pojęcie Korony Królestwa Polskiego
Około połowy XIV w., w miejsce dawnej nazwy Królestwa Polskiego, rozpowszechnił się termin Korony Królestwa Polskiego. Pojęcie to obejmowało nie tylko ziemie wchodzące wówczas w skład Królestwa, ale również te, które kiedyś do niego należały.