Renesans, czyli odrodzenie

Renesans jest to epoka w historii kultury europejskiej, zapoczątkowana w XV wieku, obejmująca głównie wiek XVI. Samo słowo pochodzi z francuskiego (renaissance), a w dosłownym tłumaczeniu oznacza odrodzenie. Termin ten stosowany jest w odniesieniu do historii literatury oraz sztuki. Renesans jako epoka, czerpiąca z kultury antyku, poszerzyła horyzonty ludzi i miała ogromny wpływ na sztukę, filozofię, naukę i literaturę. W okresie trwania renesansu utworzył się najważniejszy nurt nowożytny - humanizm. Jest to prąd umysłowy, polegający na odrodzeniu zainteresowań kulturą rzymską i grecką (prawo, malarstwo, literatura) oraz odejścia od teocentrycznego postrzegania świata, postawienie w centrum uwagi człowieka. Oprócz tego w tym czasie następują wielkie odkrycia geograficzne, umożliwiające Europie ekspansje na zupełnie nowy kontynent. Stąd historyk francuski Michelet określił renesans jako „odkrycia świata i człowieka”. Również pod wpływem myśli uczonych konsekwencją renesansu jest wydarzenie o charakterze religijnym, czyli reformacja oraz kontrreformacja. Za twórcę pojęcia odrodzenia, odnoszącego się do starożytności klasycznej, uważa się artystę i historyka florenckiego – Giorgio Vasariego. Renesans oddziaływał głównie na ludzi zamożnych. Przemiana intelektualna wyższych warstw, którzy zaczęli inaczej spoglądać na kościół, wiarę, czy człowieka oraz jego roli w świecie, było procesem długotrwałym, a przejaw zainteresowania starożytnością, widoczny jest w różnym natężeniu. Fakt ten utrudnia wyznaczenie dokładnych ram czasowych, ze względu na złożoność rozwijania się tego zjawiska, oraz braku jednoznacznych wydarzeń rozpoczynających tę epokę. Wśród wielu różnych opinii historyków, najpopularniejszy jest pogląd uznający za symboliczną datę rok 1453, zdobycie Konstantynopola przez Imperium Osmanów, a za zakończenie okrągły rok 1600, więc w celu ujednolicenia tematu, takie należy uznać lata renesansu.
             
Kolebką renesansu są Włochy, które ze względu na dziedzictwo kultury rzymskiej, najmocniej oddziaływało na twórców. Historyk tego okresu, Zbigniew Wójcik zauważa, że dzięki rozdrobnieniu politycznemu Włoch, liczni władcy starali się uświetnić swoje panowanie przez mecenat, popierając działalność naukową i artystyczną, co pomogło uwarunkować się temu zjawisku. Również z czym wiążę się rok 1453, po upadku Konstantynopola, do kraju zaczęli przybywać uczeni z Bizancjum, rozwijając zainteresowanie literaturą i kulturą grecką. Renesans jako zjawisko, otwierające nowe nurty umysłowe, z której wyrosła cała kultura, omawianej epoki, przede wszystkim ukształtowała XV-wieczną filozofię. Pierwsze przejawy humanizmu można odnaleźć już u schyłku średniowiecza, kiedy wzrastać zaczyna zainteresowanie literaturą starożytną i językami klasycznymi. Formalnie narodziny i rozkwit idei humanistycznych przypadają na czas renesansu. Humanizm jest widoczny w sztuce oraz życiu ludzi. Warto jednak zauważyć, że z uwagi na rozwój głównie na uczelniach wyższych, nurt ten ma charakter zdecydowanie elitarny, o ograniczonym zakresie oddziaływania społecznego. Termin humanizm wywodzi się z łacińskiego słowa humanus oznaczającego ludzki. Humanizm jest więc nurtem skoncentrowanym na człowieku i jego sprawach. Humanizm szybko rozprzestrzeniał się na inne kraje zyskując ogromną popularność. Zasługę w tym miało wynalezienie druku przez Jana Gutenberga, umożliwiając wydawanie dzieł publicystycznych. W Niemczech, Francji i Anglii najmocniej zakorzenił się ten prąd, umożliwiając w XVI wieku, wystąpienie grup ludzi sprzeciwiających się średniowiecznemu systemowi feudalnemu oraz polityce kościoła katolickiego. Jednym z najwybitniejszych myślicieli społecznych, tego okresu był teolog, filolog, publicysta Erazm z Rotterdamu. Krytykował on materialny wymiar kościoła i głosił potrzebę jego reformy. Walczył jako humanista o poszanowanie wolnej woli każdego człowieka. Chciał połączyć naukę chrześcijańską z platońską. Do wybitnych twórców humanistycznych należą również Włoch Niccolo Machiavelli oraz Anglik Thomas More. Ten pierwszy jako sekretarz, zajmujący się sprawami wewnętrznymi i zewnętrznymi Florencji, swoje główne myśli zawarł w najważniejszym dziele „Il Pincipe” (Książę). Opisuje on, jak według niego powinna wyglądać władza. Sformułował on wniosek, że cel uświęca środki i rządzący, dbając o dobro państwa może postępować niemoralnie. Thomas More natomiast w swojej pracy Utopia, stworzył idealny obraz życia społeczno-gospodarczego. W tym wyimaginowanym świecie własność prywatna nie istnieje, a wszyscy ludzie mają określoną funkcję w społeczeństwie.

Nauka w renesansie pod wpływem prądów humanistycznych i wielkim zainteresowaniem starożytnością, przeżywała swoje odrodzenie. Największy sukces został osiągnięty w astronomii dzięki Polakowi, Mikołajowi Kopernikowi. Opublikował on w 1543 dzieło „O obrotach sfer niebieskich” w której przedstawia i udowadnia słuszność teorii heliocentrycznej. Zakładała ona, że nie Ziemia, lecz Słońce znajduje się w centrum wszechświata, co było przeciwne teorii wykładanych na ówczesnych uniwersytetach. Co ciekawe pogląd ten znany był już starożytnym, a jednym z jego zwolenników był Arystarch z Samos, którego pisma nie zachowały się, lecz znano je za pośrednictwem innych greckich uczonych. Ogromne postępy nastąpiły również w medycynie, a jej wybitnym reformatorem był doktor nauk medycznych Paracelsus. Uważał on, że celem alchemii powinno być tworzenie lekarstw. O czym już wcześniej wspomniano również druk jest jednym z sukcesów renesansu, decydującym o kształcie całej epoki, a także o rozwoju kultury w ogóle. Możliwość szybkiego powielania tekstów pozwoliła na sprawną wymianę myśli między uczonymi z całego świata, rozwijając tym samym polemikę i dyskusję między nimi.

Wiek XV to czas odkryć geograficznych. W 1492 r. Krzysztof Kolumb szukając drogi do Indii, dotarł do Ameryki. Nie byłoby to możliwe, gdyby nie ogólny charakter renesansu, który negował istniejący stan rzeczy. Sprzeciwiał się, odrzucając naukę i normy średniowiecza. Rozbudzał ciekawość ludzką, bez której nie rozwinęły by się wyprawy zamorskie.

Ostatnim i cieszącym się największą popularnością zjawiskiem, nie tylko we Włoszech jest rozwój sztuki i architektury. Źródłem z którego twórcy czerpali natchnienia była starożytność. powielając wzorce starożytne, tworzono całkowicie nowe, oryginalne dzieła. Dążeniem twórców było umieszczenie człowieka w centrum ich zainteresowań. Kult człowieka w sztuce uwidoczniony jest szczególnie w rzeźbach oraz obrazach. Przykładem na to jest niezwykle realistyczny i harmonijny Dawid – Michała Anioła czy Mona Lisa, Leonarda Da Vinci. Innymi twórcami tego okresu są Rafael, Bosh czy Durer. Równorzędnymi motywami są sceny religijne, mitologiczne czy rodzajowe. Renesansowe zainteresowanie człowiekiem w architekturze przejawia się również w rozwoju budownictwa świeckiego, choć oczywiście nadal wznoszone są kościoły. Powstają liczne budynki użyteczności publicznej takie jak ratusze, sukiennice, fontanny, a bogate warstwy wznoszą dla siebie piękne pałace i podmiejskie rezydencje.

Renesans to najważniejsze wydarzenie kształtujące całe późniejsze wieki. Przełom kulturalny i naukowy jaki nastąpił, był największy, jeżeli nie jedyny, tak przełomowy w dziejach. Do treści humanistycznej filozofii odwoływano się jeszcze na przełomie XVIII-XIX wieku w Niemczech tzw. neohumanizm. Renesans odszedł od średniowiecznego teocentrycznego postrzegania świata i skupił się na człowieku. Dorobek literatury oraz sztuki stał się źródłem i inspiracją dla kolejnych pokoleń, rozwinął ludzką ciekawość i zainteresowania. Przykładem na to jest określenie używane do dnia dzisiejszego, człowiek renesansu, oznaczające wszechstronność oraz pragnienie zdobywania wiedzy i jej poszerzania. Literatura tego okresu usamodzielniła się, a twórcy coraz chętniej podejmowali zagadnienia trudne, o tematyce społecznej czy politycznej. Pozwoliło to także na oderwanie się literatury od Kościoła i religii. Architektura tego okresu swoją harmonijnością i symetrią do dziś wzbudza zachwyt. Renesans był niewątpliwe ogromnym sukcesem i odegrał on ogromną rolę we wszystkich aspektach życiach.