Odpady, utylizacja i recykling

Odpady spotykamy każdego dnia, często nie zdając sobie sprawy z zagrożenia płynącego z ich nieodpowiedniego zagospodarowania lub składowania w nieodpowiednim miejscu. Odpadami nazywamy wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe powstające w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej lub bytowej człowieka. Uważa się, że co roku wytwarzanie jest nowe 120 mln ton odpadów. Dane te mogą być mylące, ponieważ większość z tych odpadów nie będzie się nadawać ani do wykorzystania ani do unieszkodliwienia lub też znajduje się w gestii takich zakładów ja huty, kopalnie czy kombinaty azotowe i z tego powodu nie podlegają obrotowi. Faktyczny rynek odpadów, który może podlegać unieszkodliwianiu może być ostrożnie szacowany na 150 tysięcy ton rocznie. Z obserwacji rynku wynika, że w chwili obecnej ujawniony rynek odpadów wynosi ok. połowę tej wartości. Wobec powyższego obecny rynek odpadów można oszacować na 90 mln zł na rok, a docelowo na 180 mln zł na rok.

Zanieczyszczenia dzielimy głównie ze względu na to, czy są to odpady pochodzenia organicznego. Odpady organiczne poddają się rozkładowi biologicznemu; właściwe zagospodarowanie nimi może przynieść spore korzyści ekonomiczne. Natomiast aluminium, odpady zawierające rtęć, ołów, cynk itp. należą do zanieczyszczeń nierozkładających się. Możliwość rozkładu jest istotna przy segregacji odpadów. Już od wielu lat na osiedlach znajdują się pojemniki na szkło, papier, puszki itd. Odpady te trafiają jako surowce wtórne do produkcji. Kolejnym etapem przygotowania odpadu do ponownego użycia jest recykling.

Recykling to inaczej wtórne przetwarzanie, które polega na wykorzystaniu odpadów, zużytych elementów (np. części maszyn) do wytwarzania nowych produktów np. makulatury do produkcji papieru, zużytych opon samochodowych jako paliwa w cementowniach. Recykling ma duże znaczenie dla ochrony środowiska i jest coraz szerzej stosowany np. niektóre firmy samochodowe dążą do tego, aby możliwe było powtórne wykorzystanie ponad 90% stali i metali kolorowych użytych do produkcji ich samochodów oraz stosują tworzywa sztuczne nadające się do recyklingu.

Wysuszone śmieci są spalane bez dostępu powietrza w celu otrzymania takich przydatnych substancji jak tlenek węgla, metan, wodór, oleje mineralne, smoła czy węgiel drzewny. Metale ferromagnetyczne (zawierające żelazo lub nikiel) są wyciągane z taśmociągu, którym transportowane są śmieci przez silne magnesy zawieszone ponad nim. Oddziela się także szkło, aluminium i inne metale nieżelazne w procesach wykorzystujących ich różne właściwości fizyczne.

Często rozdziela się materiały bazujące na różnicach w ich gęstości, czyli ciężarze właściwym. Jeden z rodzajów separatorów działa w ten sposób, że sproszkowane śmieci spadają na taśmociąg poruszający się pod górę; materiał o większej gęstości opada na dół, a lżejszy wędruje do góry. Jeżeli spalamy śmieci, to metale i szkło topi się i opadają, jako najcięższe, na samo dno pieca, skąd mogą być łatwo zbierane. Szkło oddzielone ze śmieci można później posortować na kolorowe i białe. Jeśli chodzi o metale, to odzyskuje się głównie żelazo i aluminium. W mniejszych ilościach otrzymuje się ołów, miedź, i rtęć. Wysoka cena metali szlachetnych, takich jak złoto czy platyna, powoduje, że opłacalne jest oddzyskiwanie nawet niewielkich ilości. Bakterie dzięki temu że występują w każdym środowisku, a największe skupiska ich znajdują się w nieczystościach umożliwiają życie na ziemi. Bakterie występują na wysypiskach śmieci, a ich funkcją jest utylizacja odpadów. Bakterie przyczyniają się do krążenia pierwiastków w przyrodzie. Dzięki temu wszystko co przerobią, jest wykorzystywane ponownie (np.: świetnie oczyszczają wodę). Występują także w glebie powodując nie jednokrotnie mineralizację ziemi.

Bardzo ważnym elementem ochrony środowiska jest składowanie nieużytecznych odpadów w odpowiednich miejscach i w odpowiedni sposób. Pozostawienie śmieci w lasach, przy brzegu rzek itd. ujemnie wpływa na środowisko, jest jednym ze sposobów jego degradacji. Np. rozbite szkło zostawione w pobliżu drzewa mogą spowodować pożar. Inne odpady również mogą ulec spaleniu, przez co szkodliwe pyły znajdują się w powietrzu. Szkodliwe gazy dostają się do atmosfery i ją zanieczyszczają. Ścieki przenikają również do wód powierzchniowych i gruntowych. Szczególnie groźne dla środowiska są odpady pochodzące z produkcji przemysłowe, które nie rozkładają się w glebie. Przez to nawet na starych składowiskach emitowane są zanieczyszczenia. Najlepszym sposobem walki z nimi jest utylizacja, czyli gospodarcze wykorzystanie odpadów. Jest to najskuteczniejsza metoda ich zagospodarowania. Odpady po przeróbce mogą być wykorzystane w przemyśle lub rolnictwie, m.in. jako surowce wtórne, czyli szkło i plastik. Odpady, których nie można wykorzystać gospodarczo należałoby unieszkodliwić lub ograniczyć ich uciążliwość dla otoczenia przez rozkład biologiczny albo fizykochemiczny, w tym spalanie. W tym celu zainwestowałbym w spalarnie. Utylizacja ma trzy główne role – ekonomiczną, sanitarno-higieniczną i, co chyba najważniejsze, proekologiczną.

Cementownie stanowią jedne z najważniejszych zakładów mogących być potencjalnymi zakładami przetwórstwa odpadów. Wynika to z faktu, że w Polsce praktycznie nie istnieją profesjonalne zakłady unieszkodliwiania odpadów i wybudowane specjalnie do tego celu. Jednocześnie w naszym kraju istnieje kilkanaście cementowni, które eksploatują piece pracujące w temperaturze ok. 1400oC. Jest to temperatura umożliwiająca rozłożenie praktycznie wszystkich substancji i związków chemicznych. Oznacza to skuteczną i absolutną likwidację wszelkich odpadów oraz wbudowanie ich w strukturę krystaliczną klinkieru, szczególnie metali ciężkich. Wszystko to powoduje, że w piecach cementowych można unieszkodliwiać skutecznie prawie wszystkie odpady organiczne (po ich uprzednim przygotowaniu) oraz nieorganiczne zawierające metale ciężkie.
Dzięki zastosowaniu odpowiednich technologii (przy niemałych środkach finansowych) można te nierozkładające się odpady zniszczyć, a jednocześnie uzyskać półprodukty, użyć do produkcji (np. materiałów budowlanych – jak w przypadku popiołów z elektrowni).
Dzięki segregacji odpadów i utylizacji niebezpieczne odpady nie zagrażają środowisku naturalnemu. Jeżeli my, ludzie, nauczymy się odpowiednio postępować ze śmieciami Ziemia nie będzie jednym wielkim wysypiskiem.