Struktury zawodowe

Struktury zawodowe współczesnych społeczeństw

1.Struktura zawodowa
Podstawowym źródłem utrzymania ludności oraz czynnikiem wzrostu jej zamożności jest praca zarobkowa. Jednak w zależności od poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego danego kraju może ona nie zapewnić miejsca pracy ludziom w wieku produkcyjnym. Część ludzi nie znajduje zatrudnienia i tworzy grupę społeczną ludzi bezrobotnych. Ze względu na źródło utrzymania demografowie dzielą ludność na aktywną (czynną) zawodowo, która wykonuję pracę zawodową i bierną zawodowo, która posiada inne źródła utrzymania, w tym niezarobkowe. Do niej zaliczają się: dzieci, młodzież, renciści, emeryci i stypendyści. Kraje o niskim Produkcie Narodowym Brutto (PKB) odznaczają się wysokim odsetkiem osób w wieku produkcyjnym, a mniejszą liczbą zatrudnionych, przy bardzo dużym wskaźniku pracujących w rolnictwie, a bardzo małym w przemyśle. Natomiast w krajach wysoko rozwiniętych obserwuje się zjawisko odwrotne. W tych krajach następuje spadek ludności zatrudnionej w przemy śle, przy wzroście zatrudnienia w usługach.
Poszczególne sektory gospodarki obejmują:
-I sektor- rolnictwo, leśnictwo, rybactwo i rybołówstwo
-II sektor- przemysł wydobywczy, przetwórczy i budownictwo
-III sektor- usługi: transport, handel, gospodarkę komunalną, oświatę, służbę zdrowia, kulturę, bankowość, turystykę i inną działalność nieprodukcyjną.
Rozwój społeczno-gospodarczy poszczególnych krajów można podzielić na 3 etapy: przedindustrialny, industrialny i postindustrialny.
Na pierwszym etapie rozwoju głównym źródłem zatrudnienia ludności jest rolnictwo. Na drugim coraz większą rolę w zatrudnieniu zaczyna odgrywać przemysł i związane z nim działy gospodarki. Na tym etapie najwięcej ludzi pracuje, zatem w zawodach pozarolniczych, zwłaszcza w przemyśle i budownictwie. Trzeci etap rozwoju społeczno-gospodarczego charakteryzuje się zahamowaniem tempa rozwoju zatrudnienia w przemyśle, a dynamicznym rozwojem zatrudnienia w usługach: w nauce, technice, oświacie, bankowości, ubezpieczeniach, sądownictwie i innych.
Wskaźnikiem ekonomicznym rozwoju społeczno-gospodarczego każdego kraju jest procent zatrudnienia ludności w zawodach pozarolniczych

2. Definicja zawodu zespół czynności wyodrębnionych w ramach społecznego podziału pracy, wymagający przygotowania (kwalifikacji), wykonywany przez jednostkę stale lub dorywczo i stanowiący dla niej źródło utrzymania; zawodem wykonywanym nazywa się zespół czynności, których wykonywanie stanowi główne źródło utrzymania jednostki; zawód wyuczony- zespół czynności, do których wykonywania jednostka uzyskała przygotowanie teoretyczne i praktyczne; terminu zawodu używa się też na określenie kategorii zawodowych, tj. ogółu ludzi wykonujących określony zawód. Biorąc pod uwagę rodzaj działalności, stopień kwalifikacji, stanowisko w zespole pracy i stosunek do własności rozróżnia się tzw. Grupy społeczno- zawodowe. Zawód jest jednym z czynników kształtujących osobowość jednostki. Wybór zawodu określa jej intelektualny rozwój, wyznacza miejsce w społeczności, podziale pracy, w skali prestiżu, określa przyjmowane systemy wartości, wzory zachowania, wpływy na aspiracje i ambicje życiowe itp. Współcześnie szczególną uwagę poświęca się zagadnieniu postawy pracownika, jego stosunkowi do wykonywanego zawodu, zaangażowania i satysfakcji, którą może z niego czerpać, a także badaniu dyspozycji jednostki ze względu na przydatność do określonych zawodów.

3 Grupa zawodowa
Zbiór ludzi składający się z przedstawicieli tego samego zawodu lub też przedstawicieli podobnych specjalności w ramach zawodu.


4. Podział zawodowy E. Durkheim uznał za naturalną, logiczną konsekwencję życia zbiorowego. Podział pracy wśród społeczeństwa przynosi takie korzyści jak: zmniejszenie ludzkiego wysiłku, oszczędniejszy sposób zdobywania, wytwarzania dóbr, wyeliminowanie konieczności współdziałania innych osób, uzyskanie większej wydajności i wyższej jakości wytworów, udoskonalenie narzędzi pracy, oszczędność czasu itp. W porównaniu do sytuacji, gdyby każdy członek danej zbiorowości zajmował się wszystkim, co byłoby mu niezbędne do utrzymania się przy życiu. Społeczny podział pracy jest procesem niezbędnym prowadzącym do powstawania nowych zawodów i ich zmian. Struktura zawodowa rozwija się bardzo szybko, w społeczeństwach industrialnych uległa szczególnej rozbudowie i stała się podstawą organizacji całej struktury społecznej współczesnego społeczeństwa.
O kresie przedindustrialnym struktura zawodowa i role zawodowe były przyporządkowane przynależności do danego stanu, w mikroskali rolom rodzinnym. W okresie industrialnym i rozwoju rynkowego gospodarki towarowo- pieniężnej struktura zawodowa i role zawodowe stały się niezależne tworząc układy czynności odrębnych od ról rodzinnych i od całej struktury stanowej społeczeństwa. W społeczeństwach industrialnych role zawodowe stały się centralnymi rolami, decydującymi o trybie życia i losach jednostki. W makroskali podział na grupy zawodowe stał się kręgosłupem organizacji społeczeństwa, a osiągnięta struktura zawodowa i proporcje zatrudnienia w poszczególnych kategoriach zawodów- jednym z najważniejszych wskaźników stanu rozwoju społeczno- gospodarczego danego społeczeństwa.

5.Klasyfikacja zawodów.
Przez wiele lat liczba zawodów pomnożyła się co spowodowało iż są tworzone międzynarodowe i krajowe klasyfikacje zawodów, które określają, jakie rodzaje czynności składają się na dany zawód, jakie są niezbędne kwalifikacje i jaki rodzaj wykształcenia wymagany jest do danego zawodu.
W roku 1958 Międzynarodowa Organizacja Pracy wydała dwa dokumenty podające międzynarodową klasyfikacje zawodów. Wszystkie zawody zostały podzielone na dziesięć grup, te z kolei na 73 średnie grupy, z których wyodrębniono 201 podstawowych grup zawodowych, obejmujących łącznie 1345 zawodów, poprzednio już wyodrębnionych. Polska klasyfikacja obejmowała w latach sześćdziesiątych 2400 określonych zawodów.
Klasyfikacje te są formułowane dla celów polityki gospodarczej i socjalnej. Dla celów naukowych i badania przemian niezbędne było bardziej syntetyczne ujęcie struktury zawodowej, rozumianej jako wyodrębnienie kilku wielkich grup zawodów, i ustalenie liczby zatrudnienia w nich.
Klasyfikacja jest pięciopoziomowym, hierarchicznie usystematyzowanym zbiorem zawodów i specjalności występujących na rynku pracy. Grupuje poszczególne zawody (specjalności) w coraz bardziej zagregowane grupy oraz ustala ich symbole i nazwy.
Klasyfikacja została opracowana na podstawie Międzynarodowego Standardu Klasyfikacji Zawodów ISCO-88, przyjętego na XIV Międzynarodowej Konferencji Statystyków Pracy w Genewie w 1987 r. oraz jej nowej edycji z 1994 r., tzw. ISCO-88 (COM), dostosowanej do potrzeb Unii Europejskiej. Zasadniczy układ klasyfikacji, kryteria klasyfikacyjne oraz system kodowy przyjęto zgodnie z tymi standardami.
Niniejsza klasyfikacja zastępuje dotychczas obowiązującą klasyfikację, wprowadzoną na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 20 kwietnia 1995 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. Nr 48, poz. 253), zmodyfikowaną wydanym w 1998 r. przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej oraz Główny Urząd Statystyczny opracowaniem pt. Wykaz Zmian i Uzupełnień.
Opracowanie nowej klasyfikacji wynikało z potrzeby uzyskania większej spójności tej klasyfikacji ze standardem międzynarodowym ISCO-88 (COM), uwzględnienia obowiązujących w Polsce uregulowań prawnych dotyczących wykonywania zawodów oraz uwzględnienia zawodów objętych klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego.
W nowej klasyfikacji:
· wprowadzono dodatkowe grupy, obejmujące zawody funkcjonujące w siłach zbrojnych,
· znacznie zmniejszono ogólną liczbę zawodów i specjalności objętych klasyfikacją, przede wszystkim w wyniku łączenia niektórych węższych specjalności w szerzej definiowane lub w wyniku całkowitej rezygnacji z wyodrębniania specjalności w ramach zawodu,
· wprowadzono zawody (specjalności), które dotychczas nie były ujęte w klasyfikacji,
· w niektórych obszarach klasyfikacji zastosowano odmienne grupowanie zawodów, przede wszystkim na pierwszym poziomie agregacji, przez wprowadzenie nowych grup czy likwidację, podział lub łączenie grup dotychczasowych,
· skrócono kod grup elementarnych z pięciocyfrowego na czterocyfrowy oraz kod jednostkowych zawodów (specjalności) - z siedmiocyfrowego na sześciocyfrowy.
Struktura klasyfikacji oparta jest na systemie pojęć, z których najważniejsze to: zawód, specjalność, umiejętności oraz kwalifikacje zawodowe.
Zawód zdefiniowany został jako zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki. Wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów.
Zawód może dzielić się na specjalności. Specjalność jest wynikiem podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część czynności o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki.
Umiejętność określono jako sprawdzoną możliwość wykonania odpowiedniej klasy zadań w ramach zawodu (specjalności), natomiast przez kwalifikacje zawodowe rozumiane są układy wiedzy i umiejętności wymagane do realizacji składowych zadań zawodowych.
Dla celów klasyfikacji istotne są dwa aspekty kwalifikacji: poziom i specjalizacja. Poziom kwalifikacji potraktowano jako funkcję kompleksowości i zakresu umiejętności (kompleksowość umiejętności traktując jako czynnik ważniejszy), wynikających ze złożoności oraz zakresu zadań i obowiązków. Specjalizację kwalifikacji zdefiniowano natomiast przez rodzaj koniecznej wiedzy czy umiejętność posługiwania się określonymi urządzeniami i narzędziami lub przez rodzaj stosowanych materiałów czy produkowanych wyrobów albo rodzaj świadczonych usług.
W klasyfikacji, podobnie jak w ISCO-88 i ISCO-88 (COM), uwzględniono cztery szerokie poziomy kwalifikacji, które zdefiniowano w odniesieniu do poziomów wykształcenia określonych w Międzynarodowej Klasyfikacji Standardów Edukacyjnych (ISCED 97), przyjętej na 29 sesji UNESCO w 1997 r. Nie oznacza to, że kwalifikacje można uzyskać tylko w ramach systemu szkolnego. Kwalifikacje mogą być i często są nabywane w ramach systemu kursowego lub poprzez praktykę. Decydującym czynnikiem dla określenia jak dany zawód powinien być sklasyfikowany są wymagane kwalifikacje niezbędne do wykonania zadań i obowiązków, a nie sposób w jaki te kwalifikacje są osiągane. Jednak przyjęte definicje mają zastosowanie, gdy niezbędne kwalifikacje zawodowe są nabywane poprzez formalne wykształcenie lub szkolenie:
1. pierwszy poziom kwalifikacji (oznaczający kwalifikacje elementarne) - odniesiono do pierwszego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w szkole podstawowej;
2. drugi poziom kwalifikacji - odniesiono do drugiego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w gimnazjum oraz do trzeciego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i zasadniczej szkole zawodowej;
3. trzeci poziom kwalifikacji - odniesiono do czwartego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w szkole policealnej oraz do trzeciego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego w technikum;
4. czwarty poziom kwalifikacji - odniesiono do piątego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego na studiach wyższych zawodowych, studiach magisterskich i studiach podyplomowych oraz do szóstego poziomu wykształcenia ISCED, uzyskiwanego na studiach doktoranckich.
Struktura klasyfikacji jest wynikiem grupowania zawodów na podstawie podobieństwa kwalifikacji zawodowych wymaganych dla realizacji zadań danego zawodu (specjalności), z uwzględnieniem obydwu aspektów kwalifikacji, tj. ich poziomu i specjalizacji. Wymienione kryteria posłużyły grupowaniu poszczególnych zawodów i specjalności w grupy elementarne, a te z kolei w bardziej zagregowane grupy średnie, duże i wielkie.
W efekcie struktura klasyfikacji obejmuje: 10 grup wielkich, 30 grup dużych (jako wewnętrzny podział grup wielkich), 116 grup średnich (jako wewnętrzny podział grup dużych) i 387 grup elementarnych (jako wewnętrzny podział grup średnich), przy czym grupy elementarne obejmują 1636 zawodów i specjalności.
Osiem z dziesięciu grup wielkich (grupy od 2 do 9) wymaga kwalifikacji zaliczonych do czterech wyżej zdefiniowanych poziomów. Poziomu kwalifikacji nie określono w przypadku grup wielkich 1 i 10. Dla grupy 1 jako kryterium grupowania zastosowano "funkcję tworzenia polityki i prawa oraz zarządzania", zaś dla grupy 10 "obowiązki wojskowe".
Strukturę grup wielkich klasyfikacji w powiązaniu z poziomami kwalifikacji przedstawiono w Tabeli 1.
Tabela 1. Struktura grup wielkich klasyfikacji i poziomy kwalifikacji
Lp. Nazwa grupy wielkiej Liczba grup w ramach grupy wielkiej Liczba zawodów i specjalności Poziom kwalifikacji
dużych średnich elementarnych
1 Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy 3 6 33 42 -
2 Specjaliści 4 20 63 394 4
3 Technicy i inny średni personel 4 18 69 308 3
4 Pracownicy biurowi 2 7 20 50 2 lub 3
5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 2 7 20 76 2 lub 3
6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 4 8 13 39 2
7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 4 17 73 311 2
8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 3 20 72 311 2
9 Pracownicy przy pracach prostych 3 10 21 81 1
10 Siły zbrojne 1 3 3 4 -
RAZEM 30 116 387 1636
Kolejne, coraz bardziej szczegółowe podziały na grupy duże, średnie i elementarne dokonywane są na podstawie coraz to większej specjalizacji kwalifikacji, związanej - jak wspomniano wcześniej - z rodzajem wymaganej wiedzy, stosowanych narzędzi i maszyn czy materiałów oraz produkowanych dóbr i usług.
Wszystkie pozycje klasyfikacyjne opatrzone zostały symbolem cyfrowym (kodem). Grupy wielkie oznaczono symbolem jednocyfrowym, grupy duże - dwucyfrowym, grupy średnie - trzycyfrowym, a elementarne - czterocyfrowym. Poszczególnym zawodom i specjalnościom przyporządkowano kod sześciocyfrowy.
Przyjęty w klasyfikacji schemat symboliki przedstawia się następująco:

wyróżnik grupy wielkiej (1 - 0)
wyróżnik grupy dużej (1 - 9)
wyróżnik grupy średniej (1 - 9)
wyróżnik grupy elementarnej (1 - 9)
wyróżnik zawodu/specjalności (01 - 90)
Część zawodów ujętych w grupach wielkich od 3 do 8 wyróżniono gwiazdką, co oznacza, że dany zawód objęty jest kształceniem w systemie szkolnym. W większości przypadków zawody te są całkowicie zbieżne z zawodami objętymi klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego. W niektórych przypadkach występuje różnica w nazwie zawodu lub zawód szkolny jest tak szeroki, że swym zakresem obejmuje całe grupy elementarne czy nawet średnie wyodrębnione w niniejszej klasyfikacji. W tych przypadkach podano w nawiasie odpowiednie wyjaśnienie.
Poszczególne grupy wielkie zawodów można scharakteryzować następująco:
1. Parlamentarzyści, wyżsi urzędnicy i kierownicy
Grupa ta obejmuje zawody, w których podstawowymi zadaniami są: planowanie, określanie i realizowanie podstawowych celów i kierunków polityki państwa, formułowanie przepisów prawnych oraz kierowanie działalnością jednostek administracji publicznej, a także sprawowanie funkcji zarządzania w przedsiębiorstwach lub ich wewnętrznych jednostkach organizacyjnych.
2. Specjaliści
Grupa ta obejmuje zawody wymagające posiadania wysokiego poziomu wiedzy zawodowej, umiejętności oraz doświadczenia w zakresie nauk technicznych, przyrodniczych, społecznych, humanistycznych i pokrewnych. Ich głównymi zadaniami są: wdrażanie do praktyki koncepcji i teorii naukowych lub artystycznych, powiększanie dotychczasowego stanu wiedzy poprzez badania i twórczość oraz systematyczne nauczanie w tym zakresie.
3. Technicy i inny średni personel
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do wykonywania głównie prac technicznych i podobnych, związanych z badaniem i stosowaniem naukowych oraz artystycznych koncepcji i metod działania.
4. Pracownicy biurowi
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do zapisywania, organizowania, przechowywania i wyszukiwania informacji, obliczania danych liczbowych, finansowych i statystycznych oraz wykonywania obowiązków wobec klientów, szczególnie związanych z operacjami pieniężnymi, organizowaniem podróży, informacjami i spotkaniami w zakresie biznesu.
5. Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia, które są niezbędne do świadczenia usług ochrony, usług osobistych związanych m.in. z podróżą, prowadzeniem gospodarstwa, dostarczaniem żywności, opieką osobistą oraz do sprzedawania i demonstrowania towarów w sklepach hurtowych czy detalicznych.
6. Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do uprawy i zbioru ziemiopłodów, zbierania owoców lub roślin dziko rosnących, uprawy i eksploatacji lasów, chowu i hodowli zwierząt, połowów lub hodowli ryb.
7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do uzyskiwania i obróbki surowców, wytwarzania i naprawy towarów oraz budowy, konserwacji i naprawy dróg, konstrukcji i maszyn. Główne zadania wymagają znajomości i zrozumienia charakteru pracy, stosowanych materiałów, maszyn i wytwarzanych produktów.
8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń
Grupa ta obejmuje zawody wymagające wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnych do prowadzenia pojazdów i innego sprzętu ruchomego, nadzorowania, kontroli i obserwacji pracy maszyn i urządzeń przemysłowych na miejscu lub przy pomocy zdalnego sterowania oraz do montowania produktów z komponentów według ścisłych norm i metod. Wykonywanie zadań wymaga głównie posiadania wiedzy i zrozumienia zasad funkcjonowania obsługiwanych urządzeń.
9. Pracownicy przy pracach prostych
Grupa ta obejmuje zawody, które wymagają niskich lub podstawowych umiejętności i niewielkiej wiedzy teoretycznej niezbędnych do wykonywania przeważnie prostych i rutynowych prac. Praca wykonywana jest przy zastosowaniu prostych narzędzi ręcznych i przy ograniczonej własnej inicjatywie i ocenie. W niektórych przypadkach wymaga pewnego wysiłku fizycznego.
10. Siły zbrojne
W grupie tej klasyfikowani są żołnierze zawodowi służby stałej i kontraktowej oraz żołnierze zasadniczej i nadterminowej służby wojskowej.
Prawidłowe stosowanie klasyfikacji wymaga uwzględniania niżej podanych zasad.
W grupie wielkiej 1 zawody kierownicze klasyfikowane są z uwzględnieniem wielkości przedsiębiorstwa. Zgodnie z ISCO-88 (COM) kierownicy zakładów pracy, które zatrudniają 10 i więcej pracowników, klasyfikowani są w grupie 12 "Kierownicy dużych i średnich organizacji", zaś kierownicy zakładów pracy, które zatrudniają mniej niż 10 pracowników - w grupie 13 "Kierownicy małych przedsiębiorstw". Jako kierowników należy klasyfikować tylko tych pracowników, których zadania kierownicze przeważają nad zadaniami wymagającymi kwalifikacji ściśle naukowych, technicznych, medycznych czy prawniczych. Jeśli natomiast przeważają te ostatnie zadania, jak np. w przypadku ordynatora oddziału szpitalnego, głównego konstruktora czy technologa, pracownicy ci traktowani są jako specjaliści, którym powierzono odpowiednie stanowiska, i w związku z tym powinni być klasyfikowani w grupie wielkiej 2. Ponieważ klasyfikacja nie uwzględnia statusu zatrudnionych, więc również "pracujący właściciele" są klasyfikowani zależnie od tego, czy ich zadania i obowiązki są zasadniczo podobne do menedżera (kierownika) czy do pracownika wykonującego prace związane z podstawową działalnością przedsiębiorstwa. Tak więc osoby pracujące na własny rachunek, jako właściciele małych, często jednoosobowych zakładów usługowych: sklepów, piekarni, punktów krawieckich itp., powinni być klasyfikowani nie w grupie wielkiej 1, lecz jako sprzedawcy, piekarze czy krawcy.
Jeżeli zakres zadań pracowniczych jest szerszy niż zbiór zadań charakterystycznych dla zawodu określonego w klasyfikacji, należy stosować następujące zasady:
· pracownicy naukowi, którzy jednocześnie są nauczycielami akademickimi, powinni być klasyfikowani jako nauczyciele szkół wyższych, a nie jako specjaliści w swojej dziedzinie;
· w przypadkach, kiedy zadania pracownika wymagają wiedzy i umiejętności zdobywanych na różnych poziomach wykształcenia, jego zawód powinien być klasyfikowany zgodnie z zadaniami wymagającymi najwyższego poziomu, np. jeśli pracownik projektujący systemy komputerowe wykonuje również prace operatora wprowadzania danych, to pracownik ten powinien być klasyfikowany w grupie wielkiej 2 jako projektant systemów komputerowych;
· w przypadkach, kiedy zadania pracownika są typowe dla kilku zawodów lub specjalności na tym samym poziomie kwalifikacji, jak np. w przypadku pracownika określanego jako tokarz-frezer, pracownik ten powinien być klasyfikowany w zawodzie o przeważającym zespole czynności, a więc jako tokarz lub jako frezer;
· w przypadkach, kiedy zadania związane są z różnymi etapami procesu wytwarzania i dystrybucji produktów i usług, zadania związane z fazą produkcyjną powinny mieć priorytet nad zadaniami pochodnymi, związanymi ze sprzedażą i marketingiem czy transportem, np. pracownik, który piecze chleb i go sprzedaje powinien być klasyfikowany jako piekarz, a nie jako sprzedawca.
Zawody ujęte w grupie wielkiej 7 "Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy" oraz w grupie wielkiej 8 "Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń" różnią się wymaganymi kwalifikacjami, wynikającymi z zastosowania w pracy różnych technologii. W grupie wielkiej 7 powinni być klasyfikowani ci robotnicy, których zadania wymagają znajomości i zrozumienia wszystkich faz procesów produkcji, stosowanych materiałów i narzędzi oraz właściwości i przeznaczenia produktu końcowego, niezależnie od tego czy wykorzystywane w pracy maszyny i urządzenia są mniej lub bardziej skomplikowane. Natomiast w grupie wielkiej 8 powinni być klasyfikowani robotnicy obsługujący maszyny i urządzenia półautomatyczne, zmechanizowane linie produkcyjne, pracujący przy montażowych liniach z wymuszonym lub swobodnym taktem lub też nadzorujący zautomatyzowane linie czy urządzenia. Ich zadania wymagają głównie znajomości obsługi maszyn i urządzeń, reagowania na uszkodzenia maszyn oraz rozpoznawania i sygnalizowania lub usuwania wszelkich nieprawidłowości zanim zdążą one w istotny sposób wpłynąć na proces produkcyjny. Takie podejście doprowadziło do występowania zawodu montera zarówno w grupie wielkiej 7 jak i 8. Grupa 7 obejmuje monterów pracujących przy montażu i naprawie maszyn, aparatów czy instalacji w przypadku, gdy dotyczy to montażu wstępnego lub ostatecznego wraz z regulacją całego wyrobu, w produkcji jednostkowej i małoseryjnej. Natomiast grupa 8 obejmuje monterów w produkcji wielkoseryjnej i masowej, kiedy to stosowanie instrukcji montażu ma charakter rutynowy.
Może zdarzyć się, że pracownik posiada wyższy bądź niższy poziom wykształcenia niż to zakłada usytuowanie zawodu w grupie wielkiej. W takich przypadkach należy brać pod uwagę miejsce zawodu w klasyfikacji, a nie poziom wykształcenia osoby klasyfikowanej. Na przykład, zgodnie z wymaganiami kwalifikacyjnymi, nauczyciele wszystkich typów szkół i przedszkoli zostali sklasyfikowani w grupie drugiej jako specjaliści nauczania. Jeżeli nauczyciel nie posiada wyższego wykształcenia, także powinien być sklasyfikowany w grupie wielkiej 2, docelowo bowiem wszyscy nauczyciele powinni mieć wykształcenie wyższe. Wyjątek stanowią nauczyciele i instruktorzy praktycznej nauki zawodu, zakwalifikowani do grupy wielkiej 3, którzy na ogół nie mają wyższego wykształcenia i w docelowych koncepcjach nie wymaga się tego.
Niektóre zawody funkcjonują na dwóch poziomach kwalifikacji. W takich przypadkach różnią się one nazwami, np. specjalista pielęgniarstwa - z wyższym wykształceniem w grupie wielkiej 2 i pielęgniarka - ze średnim wykształceniem w grupie wielkiej 3. Wprawdzie następuje proces transformacji systemu kształcenia pielęgniarek (zanika kształcenie w szkołach policealnych na rzecz kształcenia w wyższych szkołach zawodowych), to jednak zdecydowana większość pielęgniarek obecnie zatrudnionych w służbie zdrowia, które będą czynne zawodowo jeszcze przez szereg lat, posiada wykształcenie średnie. Klasyfikując ten zawód do grupy wielkiej 2 bądź 3, należy brać pod uwagę rzeczywisty poziom wykształcenia, chociaż zadania, jakie wykonują te pielęgniarki, mogą być takie same.
W poszczególnych grupach elementarnych przyjęto alfabetyczną kolejność zawodów i specjalności. W miarę pojawiania się nowych zawodów i specjalności istnieje możliwość klasyfikowania ich pod pozycją "....90 ...gdzie indziej niesklasyfikowani", znajdującą się na końcu grup elementarnych.
Dla uproszczenia przyjęto w klasyfikacji tradycyjne nazwy zawodów rodzaju męskiego, zaś nazwy rodzaju żeńskiego stosowano tylko w niektórych zawodach, wyraźnie zdominowanych przez kobiety. Nie powinno to mieć wpływu na klasyfikowanie pracowników do określonych zawodów.
6.Zatrudnienie i jego ewolucja
Zatrudnienie w poszczególnych sektorach zawodowych bardzo zmieniło się na przełomie wielu lat. Zmniejszyło się zatrudnienie w zawodach pierwszych a jednocześnie zwiększyło się zatrudnienie w przemyśle oraz towarzyszące mu wzrost w zawodach usługowych. Fourastie za punkt wyjścia przyjmuje koniec XVIII w. I stwierdza na przykładzie USA, iż około 70-80% ogółu ludności czynnej zawodowo zatrudnionej było w sektorze I gospodarki narodowej w przemyśle około 7%, w usługach zaś 10%. W roku 1950 w USA nastąpił przełom w wzroście zatrudnienia w przemyśle, natomiast gwałtownie zaczął wzrastać poziom zatrudnienia w usługach. Na przełomie XXI wieku zatrudnienie w zawodach pierwszych spadnie do 5% , w przemyśle do 10% natomiast wzrośnie do około 80-90% w usługach.

Tabela 2. Ewolucja struktury zawodowej w krajach zaawansowanych w rozwoju według sektorów gospodarki narodowej w latach 1800-1960-1976 w % ogółu ludności czynnej zawodowo

Sektory Grupy zawodowej USA Francja Wielka Brytania Niemcy RFN
Lata Lata Lata Lata Rok
1820 1960 1976 1956 1965 1976 1881 1951 1976 1880 1939 1975
I 73 9 3,6 53 17 8,6 11,3 5 2,5 39 26 6,2
II 12 32 94,4 25 39 91,4 43,9 49 97,5 36 42 93,8
III 15 59 22 44 44,8 46 25 32

I. Zawody pierwsze ( rolnictwo, leśnictwo)
II. Zawody drugie( przemysłowe)
III. Zawody trzecie( usługowe)

W okresie od 1800-1950 w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo proporcje zatrudnienia uległy odwróceniu. Współczesne analizy prowadzone są według nieco zmienionego ugrupowania zawodów. Do pierwszego sektora zalicza się jak poprzednio rolnictwo, leśnictwo, ale pozostałe działy grupowane są odmiennie( przemysł, transport, budownictwo, handel), co nie pozwala kontynuować podziału zatrudnienia na zawody przemysłowe i zawody usługowe.
Zmiany w zatrudnieniu w społeczeństwu polskim są mało zaawansowane w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi gospodarczo. Zmiany w zatrudnieniu przedstawia doskonale tabela 3.

Tabela3. Zmiany w strukturze zatrudnienia w Polsce w latach 1931-1988 w % ludności czynnej zawodowo.

Sektor 1931 1946 1950 1960 1970 1978 1988
I 70,0 64,0 57,0 48,0 38,6 30,2 27,3
II 13,0 15,0 23,0 29,0 34,9 37,9 34,9
III 17,0 21,0 20,0 23,0 27,2 31,9 37,8
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

Z tabeli wyniki że w okresie powojennym zatrudnienie w zawodach pierwszych zmniejszyło się o około połowę, zatrudnienie w przemyśle i budownictwie wzrosło prawie trzykrotnie, słabiej rozwija się sektor trzeci. Jest to cecha wszystkich krajów socjalistycznych, które były nastawione na rozwój wielkiego przemysłu, usługi zaś obecnie przemianach struktury zawodowej w porównaniu z krajami wysoko rozwiniętymi i prognozą światową.
Omawiając przełom w proporcjach zatrudnienia w trzech grupach zawodów może być niewłaściwie rozumiane jako proste zjawisko kurczenia się liczby zatrudnionych w danej dziedzinie gospodarki. Jednak istota polega na tym, że w danym dziale gospodarki dokonuje się wewnętrznych przemian, polegających na wytworzeniu się w ich obrębie nowych zawodów o charakterze przemysłowym lub usługowym. Proces ten możemy nazwać zjawiskiem rozczłonkowaniu zawodów I i II sektora gospodarki narodowej.
Rozczłonkowanie zawodów np. w rolnictwie polega na tym ze tradycyjnego rolnictwa, obejmującego nie tylko bezpośrednia produkcję rolną, ale również zaopatrzenie w środki produkcji, przetwórstwo, handel płodami rolnymi itd., wyłania się różnego rodzaju układy czynności i grupy zawodowe w postaci odpowiednich przemysłów i usług związanych z rolnictwem, tak ze obecne rolnictwo ogranicza się i rolnicy ograniczają się jako zawód do bezpośredniej produkcji rolnej. Dla lepszego wytłumaczenia rozczłonkowania zawodów na przykładzie rolnictwa podać należy, że z rolnictwa czy dla rolnictwa wyłaniają się przemysły zaopatrzenia w środku produkcji przetwórcze.
Tradycyjne rolnictwo przedindustrialne przekształciło się w wiele zawodów przemysłowych i usługowych. Razem określa się ten kompleks gospodarką żywnościową, agrobiznesem, kompleksem rolniczo- przemysłowo-handlowym. Z socjologicznego punktu widzenia układ ten obejmuje współzależne od siebie grupy zawodowe związane z rolnictwem. Podobne procesy dokonuje się w tradycyjnym przemyśle, który ulega rozczłonkowaniu na różne rodzaje przemysłów i różne rodzaje usług. W ten sposób struktura zawodowa rozbudowuje się, a liczba zawodów ulega pomnożeniu. Należy również podkreślić iż wzrost zatrudnienia ulega załamaniu i zmniejszeniu wraz z rozwojem społeczeństwa, dotyczy to tego iż wraz z rozwojem techniki zmniejsza się potrzeba zatrudniania dużej liczby pracowników, gdyż prace wielu pracowników może zastąpić maszyna, a obsługiwać ja może mniej pracowników.
Ewolucja proporcji liczby zatrudnienia w trzech grupach zawodów ukazuje, że w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo dominują zawody usługowe. W tej strefie zatrudnienia obserwuje się powstawanie nowych zawodów i specjalności.

7.Praca fizyczna
Postęp techniczny i upowszechniająca się automacja powodują zanikanie różnego rodzaju dziedzin pracy z zakresu niskiej wydajności prac ręcznych oraz prac nie wymagających kwalifikacji czy też pracochłonnych, ciężkich, związanych z dużym wysiłkiem fizycznym. Likwidowanie ciężkiej pracy fizycznej i kadr niewykwalifikowanych pracowników fizycznych, prace te wykonujących, obserwować można w przemyśle wydobywczym ( naftowym, górniczym, przemysł chemiczny, budownictwo, transport). Równocześnie na to miejsce powstają nowe zawody i specjalności związane ze sterowaniem, nadzorowaniem i kontrolą maszyn, które prace te wykonują.
W dziedzinie rolnictwa i leśnictwa, które w krajach wysoko rozwiniętych gospodarczo w których postęp techniczny poszedł bardzo daleko trudno określić rolnika i leśnika jako pracownika fizycznego.

8.Praca umysłowa
Przekształcenia wśród inteligencji rozpoczęły się na wielką skalę w ślad za rozbudową systemu szkolnego, podnoszeniem się przeciętnego poziomu oświaty, w ślad za wzrostem liczby ludzi wykształconych. Proces ten na większą skalę zaczął się w Polsce w ostatnich dziesięcioleciach XIX wieku. W XX wieku sprawa komplikuje się bardziej. Wzrost ludzi wykształconych był w pierwszej połowie XX wieku potężnym czynnikiem przemian społecznych i zmian w strukturach, to jednak nie może on się równać z procesem szybkiego wzrostu liczby pracowników administracyjno- biurowych. Industrializacja, a zwłaszcza rozbudowa wielkiego przemysłu, spowodował szybki wzrost biurokracji przemysłowej. Okazało się że w miarę rozwoju społeczeństwa zindustrializowanego coraz bardziej rozwijały się instytucje usługowe. Rozrastała się też technika administracji państwowej, instytucji i urządzeń socjalnych i kulturalnych. Wielu socjologów z krajów zachodnich traktuje rozwój mas pracowników umysłowych jako rezultat przemian zachodzących w klasach średnich. Do pracowników umysłowych zalicza m.in. nauczycieli, doktorów, pracowników biurowych.

9.Profesjonalizm
Analizując zmiany struktury klasowej, a następnie warstwowej i przemiany struktury zawodowej można stwierdzić, że grupy zawodowe stają się centralną osią integrującą współczesne społeczeństwo. Rola grup zawodowych dowodzi, iż społeczeństwo współczesne stało się lub staje społeczeństwem sprofesjonalizowanym lub podlegającym procesowi prfesjonalizacji, czyli procesowi uzawodowienia.
Termin profesjonalizm określa kompleks zmian psychospołeczych, polegających na uznawaniu zawodu przez członków społeczeństwa za ważną wartość, a wykonanie określonego aktywności zawodowej za podstawową zasadę bytowania w społeczeństwie. Profesjonalizm społeczeństwa dokonuje się w świadomości jednostek i wyraża się w ich postawach, w wartościach, do których osiągnięcia dążą; ma jednak swoje przejawy behawioralne, tzn. przejawia się w obserwowanych zachowaniach.
Profesjonalizm społeczeństw w sferze świadomości wyraża się tym, że posiadanie określonego zawodu, zdobycie kwalifikacji zawodowej oraz przygotowanie się do wykonywania określonego zawodu staje się głównym celem,
W obiektywnej i rzeczywistej sferze zachowań profesjonalizacji wyraża się w wykonywaniu określonego zawodu jako źródło utrzymania czy samo realizacji w społeczeństwie. Obecnie jednostki nie mają zbyt dużych szans na dziedziczenie dobrych pozycji społecznych czy też statusu społecznego muszą je sami zdobyć. Pozycje przodków mogą wykorzystać do lepszego startu lub uzyskania lepszych pozycji ale muszą w to dać wielki wysiłek. Podobnie nie można egzystować utrzymując się z kapitału. Dlatego współczesne społeczeństwo charakteryzuje się przygotowaniem do zawodu i jego wykonywaniem.
Przyjęło się także mierzenie aktywności społecznej za pomocą wskaźnika aktywności ludności w danym kraju. Takim wskaźnikiem był stosunek liczby ludności czynnej zawodowo do ogółu ludności. Jednak ten wskaźnik uwzględniał społeczeństwa przed wiekiem produkcyjnym i poprodukcyjnym, które wpływały na odtwarzaniu nie adekwatnie zaangażowania zawodowego ludności.
Zaczęto stosować inne wskaźniki aktywności zawodowej społeczeństwa, obliczając odsetek ludności czynnej zawodowo w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym. Ale i ten sposób nie wykazywał prawdziwej aktywności społeczeństwa ze względu na bezrobocie w stosunku do ludności w wieku produkcyjnym.
Wszystkie wskaźniki wskazują, że współczesne społeczeństwa są społeczeństwami sprofesjonalizowanymi w sensie obiektywnym i niestety duże odsetki ludności przygotowanej do wykonywania określonych zawodów pozostają poza możliwością wykonywania pracy zawodowej. Jest to jeden z wielkich problemów społecznych całej ludzkości.

11. Źródła
- encyklopedia PWN
- Jan Szczepańsk – Odmiany czasu teraźniejszego
- Artykuły z internetu
- Jan Turowski – Wielkie struktury społeczne