Średniowiecze - opracowanie epoki.

Moje prywatne notatki z lekcji :
-Co oznacza termin
-Chronologia
-Pojęcia,prądy umysłowe epoki
-Sztuka średniowiecza
-Ideały epoki
-Style architektoniczne
-Średniowieczna filozofia
-Bogurodzica
-Matka Boska w średniowieczu
-Legenda o Św. Aleksym
-„Kwiatki Św. Franciszka”
-„ Opowieść małżonki Św. Aleksego” Aleksego.Iłagiewiczówna
-„Percewal na zamku Graala”
-„Pieśń o Rolandzie”
-Kronika Polska – Gall Anonim
-Zbigniew Herbert,„Pan Cogito” Z. Herbert
-"Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”
-„Wielki Testament”

Terminem średniowiecze nazywamy okres kultury europejskiej między epoką starożytną a nowożytną łac. Media aetas / medium aerum
Nazwa epoki została stworzona przez renesansowych pisarzy,którzy uważali że po upadki kultury antycznej nastały czasy zacofania i zabobonów,ciemnoty.Dzisiaj średniowiecze uważane jest za epokę w której powstały wspaniałe dzieła sztuki
Inna nazwa: epoka krzyża i miecza
Chronologia
Od V do XV w.n.e
V-Upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego
XV- zdobycie przez Turków Konstantynopolu
Wydarzenie które podyktowały schyłek średniowiecza:
-wynalezienie druku przez Gutenberga 1440
-odkrycie ameryki 1492
-Wystąpienie Marcina Lutra 1517 r
Średniowiecze w Polsce rozpoczyna się wraz z przejęciem chrześcijaństwa 966 r i trwa do początków XVI w ( wydanie przez Kopernika dzieła „ O obrotach ciał niebieskich”)
Światopogląd
Teocentryzm(theos-bóg,centrum-środek) Bóg w centrum zainteresowań człowieka. Wszystko co człowiek robił i czynił było dla Boga i w imię Boga
Uniwersalizm-dążył do ujednolicenia kultury i życia społeczno politycznego średniowiecznej Europy
-jedna religia chrześcijaństwo
-jeden język łacina
-jeden władca papież.
Całe społeczeństwo średniowieczne miało charakter hierarchii:
1) duchowieństwo
2) rycerstwo ( w XIII w przekształciło się w szlachtę)
3) mieszczaństwo ( brak przywilejów stanowych )
4) plebs (pospólstwo)

Sztuka średniowiecza
Sztukę cechował również uniwersalizm ,zakładające że we wszystkich dziedzinach mają być te same motywy religijne (natchnienie czerpano z Biblii). Artyści zaś pozostawali anonimowi ,ponieważ dzieła tworzyli dla Boga nie dla sławy.

Ideały epoki
Władca- odwaga,waleczność,mądrość , wierność wobec Boga religii,sprawiedliwość,troska o państwo
Rycerz-odważny,bohaterki,waleczny,wierny wobec przyjaciół i władcy,
Asceta- bogato urodzony,jego życiu i śmierci towarzyszą cuda, samookaleczenie,głodówka, oddanie się bogu, pobożny,żyje w ubóstwie, wyzbywa się wszystkich dóbr materialnych

Style architektoniczne
Bizantyński ( V-XV w )
Ośrodki kultury to Konstantynopol i Rawenna
Cechy:
-funkcja religijna i dekoracyjna
-sztuka wyrafinowana
-dominuje złoty kolor
Dzieli się na :
-wczesnobizantyjską np. Kościół Hagia Sofia, Bazylika San Vitale
-średniobizantyjską np. kościół Św. Teodorów,Kościół Zbawiciela w Choru
-poźnobizantyńską np. Kościół Św Apostołów, Kościół Hagia Sophia
Romański ( X-XIIIw)
Cechy:
-budowle wykonywane z kamienia
-proste formy
-małe okna w górnej części budowli
- budowane na wzgórzu
- 1 wieża
- brak rzeźb wolnostojących
-portal = ozdobne wejście do świątyni
-brak perspektywy
- monumentalność przedstawionej postaci
Kościół Kościół Tumie
Kościół Kościół Kościół Inowłodziu
Gotycki(XII-XVw )
Cechy:
-strzeliste formy
-zazwyczaj budowle z cegły
-sklepienia łukowo żebrowo
-rzeźby wolnostojące
-rozety (okrągłe witraże)
-ołtaż szafiasty
-maswery
Katedra Nottre Dame
Kościół Najświętszej Maryji Panny w Gdańsku
Kościół Mariacki

Średniowieczna filozofia
Średniowieczna filozofia była podporządkowana Stwórcy,wyjątkiem jest scholastyka która mówi o nauce jako jedynym źródle powstania świata
Augustynizm
-nawiązywał do filozofii Platona
-świat dzieli się na 2 strefy
materialną
duchową
Człowiek jest duszą uwiezioną w ciele
-wszystko co istnieje powstaje dzięki miłości Bożej
-miłość to uniwersalna siła która sprawia że wszystko dąży do Boga, świat poznajemy dzięki miłości
- wszystko co stworzył Bog jest dobre,zło nie istnieje
Tomizm
-nawiązywał do filozofii Arystotelesa
- wszystko składa się z materii i formy , ciało to część materialna człowieka, dusza to forma
- wszystko co istnieje jest hierarchicznie uporządkowane
-człowiek poznaje świat przez rozum i wiarę
Scholastyka
-oparcie wiedzy w zhierarchizowanym autorytecie
- podporządkowanie wiedzy zasadą wiary

Bogurodzica
Bogurodzica jest zabytkiem jezyka polskiego ponieważ stanowi świadectwo procesów językowych
-najstarsza pieśń religijna
-najstarszy tekst polski
-nieoficjalny hymn polski
-hymn koronacyjny Jagiellonów
- nie wiemy dokładnie kiedy powstała Bogurodzica.
Współcześni językoznawcy ( Ostrowska i Urbańczyk ) przypisuja jej poznanie od XI do Xiv
- cała Bogurodzica składa się z 3 części:
- archaiczna ( 2 pierwsze zwrotki)
-wielknanocna ( 3nastepne )
-luźna ( 9 zwrotek)
Pierwodruk Bogurodzicy znajduje się w statucie Łaskiego i pochodzi z 1506 roku
Bogurodzica należy do tzw, TROPÓW tzn. piesni lirycznych które powstały jako krótkie bądź rozbudowanie uzupełnienia do kanonicznych formuł liturgicznych. Utwór składa się z 2 części , w których podmiot liryczny (ludzie) zwracają się kolejno do Maryji i Jana Chrzciciela .Matke Boska proszą ,aby pozyskała względy samego Chrystusa
Chrzciciela błagają aby wysłuchał ich modlitwy dotyczącej życia ziemskiego oraz rajskiego.
Ludzie w średniowieczu traktowali życie ziemskie jako krótki erap przed życiem wiecznym w raju.Ludzie proszą o dostatek w życiu na ziemi i wieczne bytowanie w raju
Bogurodzica=matka boska

Matka Boska w średniowieczu
Plankt- średniowieczny gatunek literacki zawierający żal i rozpacz po stracie jakiejś osoby oraz prosbę o zintegrowanie się w bólu.

Utwór „Posłuchajcie bracia miła” należy również do zabytków jęz, polskiego obok niego i Bogurodzicy zabytkami są również „kazania świętokrzyskie”, psałterz puławski, psałterz floriański.
Matka Boska w ty utworze nie jest majestatyczną Bogurodzicą .Porównana jest do innych matek cierpiących po stracie ukochanego syna. Jest bardzo ludzka i ziemska. Zwraca się kolejno do wszystkich matek aby wysłuchały jej modlitwy, do Chrystusa aby podzielił się z nią swoim cierpieniem oraz do anioła Gabriela z żale, że odebrał jej syna

Legenda o Św. Aleksym
Hagiografia- utwory opisujące życie i czyny swiętych chrześcijańskich
Śmierci Aleksego towarzyszą liczne cuda:
-matka boska schodzi z obrazu
-uzdrowienie innych wonią z ciała Aleksego
- tylko żona mogła wyrwać list z Jego ręki’
-dzwony same dzwoniły
Św . Aleksy chcąc być bliżej Boga samookaleczął swoje ciało.

„Kwiatki Św. Franciszka”
Św Franciszek (1181-1226) był synem bogatego kupcam a jego prawdziwe imie i nazwisk brzmi Giorami Bernardone. Po uczestniczeniu w wojnie z Perugią zmienił swój tryb życia , rozpoczął posty, modlitwy i opieke nad trędowatymi a także rozdawał swój majątek biednym i nawoływał do życia w skrajnym ubóstwie i do miłości wszelkiego stworzenia. Był założycielem zakonu franciszkanów.

„ Opowieść małżonki Św. Aleksego” Aleksego.Iłagiewiczówna
Autorka przedstawia kobietę jako żonę Aleksego która została sama,tęskniąca i peła nadziei na powrót męża.
Aleksy przedstawiony jest jako włóczęga,który wyżekł się dobr materialnych materialnych poświęcił swoje życie Bogu.
Kobiety nie można nazwać cichą bohaterką,ona swobodnie mówi o swoich uczuciach

„Percewal na zamku Graala”
Scena rozgrywa się na zamku Graal . Charakteryzuje ją tajemniczy nastrój.
Symbolika
Heban-trwałość
Biel-dziewictwo
Włócznia-ofiara Chrystusa
Złoto-władza
Purpura-władza
Percewal widzi niezwykłe symbole męki Chrystusa ale nie potrafi ich zinterpretówć. Widzi Graal jest w jego zasięgu , ale nie rozumie jego znaczenia
Rycerze Okrągłego Stoły poszukiwali Świętego Graal,ponieważ dążyli do doskonałości pragnęli wielkiej idei oraz żeby na świecie zapanowało dobro
Legenda o Św Graal podobnie jak wiersz „posłuchajcie bracia miła „ należy do apokryfów czyli opowieści biblijnych których nie ma bezpośrednio w Piśmie Św.

„Pieśń o Rolandzie”
chanson de geste- pieśń o czynach , jest to francuski gat. Literacki dotyczący epiki opowiadający o wzniosłych dziejach rycerza
Pieśń o Roladzie jest jedną z pierwszych eposów Francji
Epopeja- gatunek należący do epiki mimo,że pisany wierszem jest to obszerny utwór rozpoczynający się inwokacją,w którym przedstawia się wydarzenia jednostki na tle ważnych dziejów historycznych
Pieśń o Roladzie zaliczana jest do utworów o sztuce pięknego umierania ( ars bene moriendi)
Bohaterem utworu jest Hrabia Rolad , którego król Francji Karol Wielki wysyła na krucjatę do Hiszpani. Rolad dzielnie walczy z Saracenami ale pewnego razu wpda w pułapkę. Większa częśc pieśni poświęcona jest obrazowi umieraania bohatera
-bohater chce być bliżej Boga,dlatego wzbił się na szczyt góry
-zwraca głowę w stronę Hiszpani-wroga,aby wspomnieć swoje czyny
-wspomina własne życie (krucjaty,słodką Francję ,rodzine i króla_
-prosi o przebaczenie Boga,aby ten odpuścił mu grzechy
-prosi o zbawienie
-oddaje Bogu prawą rękawicę

Kronika Polska – Gall Anonim
Kronika Anonima należy do historiografii czyli utworów polegających na spisywaniu dziejów historycznych
Gall Anonim ( przełom XI i XII wieku) był mnichem benedyktyńskim, który przybywszy do polski osiadł na dworze Króla Bolesława krzywoustego krzywoustego krzywoustego podziękowaniu za pobyt napisał najstarszą kronikę polską . Nie jest znanie imię autora a przydomek Gall pochodził z obszarów zamieszkiwanych zamieszkiwanych średniowieczu przez plemiona celtyckie.
Kronika- gat prozy należący do epiki,opisujący chronologicznie dzieje przeszłe lub współczesne autorów .Obok elementów historycznych wsytępuje fikcja
Cechy władcy doskałego
-męstwo
-wierzący
-odwaga
-kulturalny
-sprawiedliwy
-hojny
-zacny

Zbigniew Herbert
Herbert Zbigniew (1924-1998), jeden z najważniejszych polskich poetów współczesnych, dramatopisarz, eseista. Pochodził ze Lwowa. W 1943 studiował na konspiracyjnych kursach Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Był żołnierzem Armii Krajowej. Ukończył studia prawnicze i ekonomiczne. Debiutował w prasie 1948. W latach stalinowskich pracował m.in. jako projektant urządzeń sanitarnych oraz przy wydobywaniu torfu. W 1950 zadebiutował, jako poeta, na łamach Tygodnika Powszechnego.

„Pan Cogito” Z. Herbert
Pan Cogito to postać wykreowana przed samego Herberta. Jest to bohater cyklu wierszy pod tym samym tytułem z 1974r.
Jego imie nawiązuje do słów cogito ergo sum (mysle więc jestem „ – tylko ten kto myśli ,kto jest aktywny potrafi wzbudzić w sobie refleksje nad światem ,może zaistnieć naprawdę
W utworze ‘Przesłanie pana Cogito” przywoływany jest mit o wyprawie Argonautów tutaj jednak jest to złote runo nicości czyli zasada w.g której ażdy musi postepować . Poeta choc wie że za życie zgodne z zasadami nie czeka go nagroda to przedstawia propozycje swoistego dekalogu.
Należy przyjmować aktywną postawę wobec zycia, nie wolno być obojętnym wobec łotrostwa, przemocy i obłudy. Nie wolno przebaczać w imieniu ksrzydwodzonych do tego mają prawo tylko oni.Nalezy kochać swiat i jego piekno i trzeba oddzielać dobro od zła , a zło zwyciężać dobrem. Należy być odważnym w obliczu przemocy. Wzorce szlachetności i wierności stanowią bohaterowie starożytnych eposów
Ostatni wers wiersza mówi o tym że musimy być wierni swoim zasadom i krzepic je wśród innych wartości humanistycznych, moralnych i etycznych

:Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”
polikarpos- z grec oznacza owocny , płodny co może odnosić się do pracy naukowej bohatera
magister-lac. Nauczyciel
Utwór należy do zabytków języka polskiego pochodzących z przełomu XV- XVI wieku . Należy do tekstów świeckich świeckich jest najdłuższym utworem średniowiecznym (533 wersy).
Utwór napisany jest w formie dialogu.
Rozpoczyna się prośbą bohatera aby Bóg zeslał mu śmierć . W średniowieczy ludzie czuli się bezsilni wobec zagadki śmierci i pragnęli ją zrozumieć. Śmierc informuje polikarpa że nikogo nie wybiera i wszyscy są wobec niej równi i nie jest ważny status społeczny . Jedyne co się liczy w życiu doczesnym to wiara i uczciwe życie. Bohater dochodzi do wniosku ,że aby trafić do nieba musi zmienić swój dotychczasowy tryb życia
Taniec Śmierci polegał na tym ,ze śmierć stawała na czele korowodu , wszyscy niczym w letargu podążali za nią. Śmierc przedstawiana jest jako kobieta bez ciała , składająca się jedynie z kości
Utwór pełni role motywu danse macabre,ponieważ pokazuje że przed śmiercią nie da się uciec

„Wielki Testament”
Francois Villion ( ur ok. 1431)
Poeta, mistrz paryskiego uniwersytety. Nie potrafi odnaleźć się w uporządkowanym swiecie. Awanturnik , przestępca – zamordował człowieka. Jednak po apelacji wyrok śmierci został zmieniony na 10 letnie wygnanie. Zmarł ok. 1463r
Jesień sredniowiecza0 mianem nazywamy schyłek epoki
Tło historyczna
-kończyła się wyniszczająca stuletnia wojna
- szerzyły się dziesiątkujące ludność epidemie i głód
-stałym krajobrazem miast stały się szubienice i rozkładające trupy
- efektem wojny był zanik obyczajów
Utwór mówi o tym że każdy człowiek niezależnie od stanu majątku i pozycji w społeczeństwie umrze. Czasy się zmieniają. Pisarz opisuje znane prostytutki i zbrodniarzy- porównuje ich do śniegu. Wszystko przemuja jednak każdego człowieka spotka ten sam koniec – śmierć. Niewarto zastanawiać się jaki jest sens ludzkiego istnienia
Utwór oparty jest na toposie ubi sunt ( gdzie oni są )
Topos polega na wyliczeniu sławnych postaci i zapytaniu co się z nimi stąło po smierci