Motyw gór w poezji młodopolskiej

Ramowy plan wypowiedzi:


I. Temat
II. Wstęp:
1. Różne aspekty kulturowego istnienia gór
2. Symbolika góry
3. Fascynacja górami
III. Autorzy:
1. Asnyk Adam
2. Kasprowicz Jan
3 Tetmajer Kazimierz Przerwa
IV. Zakończenie/ wniosek
1. Wiek XIX –„odkrycie” gór; kulturotwórcze znaczenie tego odkrycia .
2. Literackie i malarskie bogactwo ujęć tematu .
3. Wieloaspektowość kulturowego istnienia gór .
V. Bibliografia
VI. Prezentacja tematu


I. Temat:

Na nowa maturę wybrałem temat nr. 98 który nosi tytuł: Motyw gór w poezji młodopolskiej. Omów odkrywczość i artyzm tego zjawiska na wybranych przykładach.

II. Wstęp:

1. Motyw gór możemy rozpatrywać w różnych aspektach. Góry to naturalna rzeźba terenu, szańce oddzielające państwa, miasta . Stanowią naturalną granicę regionów i kultur.
Dla mieszkańców nizin, miast góry to miejsce letniego i zimowego wypoczynku, rekreacji, dostarczające wielu radości bądź też nieszczęść, tragedii. Dla mieszkańców gór to ziemia ojczysta, warsztat pracy. Góry od dawna fascynowały człowieka. To właśnie on zdobywał je, zagospodarowywał w przestrzeni, uczynił je tematem sztuki. Góry stanowiły miejsce medytacji, kultu, pielgrzymek.

2. Potężna, niewzruszona masywność góry czyni z niej wyobrażenie stałości, bezruchu, niezłomności. Dlatego góry mają również znaczenie symboliczne. Góra symbolizuje stałość, niewzruszoność, pępek świata , siedzibę bogów , olbrzymów ,karłów, raju. Przysłowie „góra z górą się nie zejdzie” wskazuje na góry jako symbol samotności, odrębności.
W górach twórcy nie tylko znajdowali natchnienie, lecz mogli również pozwolić sobie na chwilę odpoczynku, zapomnienia. Góry stanowiły dla nich ucieczkę od monotonii życia, terapię w stanach znudzenia życiem, apatii, zniechęcenia.

3. W górach twórcy nie tylko znajdowali natchnienie, lecz mogli również pozwolić sobie na chwilę odpoczynku, zapomnienia. Góry stanowiły dla nich ucieczkę od monotonii życia, terapię w stanach znudzenia życiem, apatii, zniechęcenia.
Doskonale obrazuje to wiersz „Melodia mgieł nocnych” K.P.Tetmajera. Utwór ten jest przykładem ucieczki pisarza młodopolskiego od nastrojów dekadenckich, lecz również fascynacji urokiem tatrzańskiego krajobrazu. Poeta przedstawił pejzaż górski, pogrążony w nocnym mroku, który rozproszony został jedynie przez światło księżyca. Chcąc uzmysłowić czytelnikowi lekkość i zwiewność mgieł, poeta porównał je do „puchu mlecza”, „ćmy błony przeźroczystej”. Poeta łączy wrażenia związane z różnymi zmysłami: wzroku(barwa), słuchu(dźwięk), powonienia(zapach) i wrażeń fizycznych(ruch). Jest to tzw. synestezja. Ten zawierający wiele zmysłów opis górskiego pejzażu, pełen spokoju i delikatności jest ucieczką przed zgiełkiem cywilizacji, monotonią życia w mieście. Tatry młodopolskie stają się także miejscem spotkania z Bogiem. Widać to w późnych wierszach Kasprowicza. Pojawia się odpowiedź na pytania o sens egzystencji.
Radość życia, którą każdy dzień pozwala traktować jak boski dar, i afirmacja przyrody kojarzą się w wierszach Kasprowicza z postawą franciszkańską.
W jego poezji Tatry są z jednej strony przestrzenią dramatycznych rozterek i wahań, z drugiej zaś - harmonii świata i głębokiej wiary.
Wielka przemiana bohatera lirycznego tej poezji dokonuje się na tle górskiego pejzażu.
Motyw przyrody tatrzańskiej był jak widać istotnym elementem w poezji Młodej Polski.


III. Autorzy

1. ASNYK ADAM

A. Asnyk inaczej zinterpretował wspinanie na szczyt w wierszu „Limba”. Wykorzystuje tutaj motyw konfliktu pomiędzy wybitną indywidualnością, której symbolem jest Limba, a pospolitością-symbolizowaną tutaj przez „tłum świerków rosnących nisko”. Wspinanie się na szczyt pomimo rozmaitych niebezpieczeństw pozwala ocalić godność i dumę. Ceną za to jest samotność oraz zagrożenie życia, zyskiem „wolne niebo nad głową”.

„Nad głębiami” A.Asnyka. jest cyklem sonetów o charakt. filozoficznym. Podmiot liryczny utworu tytułowego obserwuje świat ze szczytu góry spowitego chmurami. Byt postrzegany jako żywioł nieustannie zmieniający się. Człowiek chce poznawać tajemnice, chce spojrzeć w głąb, w przepaść „ niezmierzoną, ciemną i straszliwą”. Ostatnie zwrotki tego utworu świadczą o tym, że tak naprawdę poznanie tajemnicy bytu nie jest możliwe. Człowiek może poznać jedynie siebie.

2. KASPROWICZ JAN

Innym poetą młodopolskim, w którego twórczości wiele miejsca zajął świat tatrzański jest Jan Kasprowicz.. Sonet "Krzak dzikiej róży".

Cykl sonetów Jana Kasprowicza zatytułowany „Krzak dzikiej róży” to na pozór poezja opisowa. W każdym z 4 wierszy ukazany jest górski krajobraz, zawierający stałe motywy powalonej i próchniejącej limby oraz pąsowej róży. Zmienia się jedynie oświetlenie oraz sfera dźwięków. Motywom drzewa i kwiatu przypisuje się tradycyjnie znaczenie symboliczne. Drzewo czyli Limba to symbol umierania, zniszczonego porządku świata, starości. Czerwona róża to z kolei znak aktywnego życia, grzechu, młodości. Zestawienie tych 2 motywów skłania do refleksji na temat praw rządzących światem, ludzkim życiem.

- To piękne, impresjonistyczne opisy poetyckie krajobrazu tatrzańskiego. Piękno przyrody tatrzańskiej stało się punktem wyjścia dla snucia refleksji filozoficznych w sonetach "Krzak dzikiej róży"


- Powtarzające się motywy próchniejącej limby i krzaku róży płonącego brzaskiem i tulącego się jakby w poszukiwaniu ratunku do zimnej ściany górskiej narzucają przekonanie, że pod tym sugestywnym obrazem kryje się treść symboliczna. Limba jest symbolem przemijania i śmierci, natomiast róża symbolem życia, wyzwaniem rzuconym surowym prawom życia.
- Dla czterech sonetów z tego cyklu charakterystyczny jest krajobraz opisany w każdym z nich inaczej. Wiąże się to np. z grą barw i świateł. "
- Krzak dzikiej róży" powstał w okresie przełomu modernistycznego, dlatego charakteryzuje się m. in. zwiększeniem roli przyrody, która urasta do rangi symbolu spraw wiecznych (śmierć i życie).
Kasprowicz podobnie jak Tetmajer wykorzystał folklor podhalański, najistotniejszym pod tym względem jest jego utwór „Taniec zbójecki”. Jest to stylizowana kompozycja pieśniowa z motywami ludowymi.
Dla wielu twórców młodopolskich głównym urokiem przyrody tatrzańskiej było jej nieskarzenie obecnością człowieka i jego niepohamowaną działalnością cywilizacyjną. Świat przyrody jawił się dla nich jako „sam dla siebie”, był wyrazem piękna podobnie bezpożytecznym jak sztuka, był miejscem azylu i celem ucieczki od powszedności i życia. Młoda Polska dokonała mitologizacji Tatr, stały się one ikoną Boga.

3. TETMAJER KAZIMIERZ PRZERWA

Jednym z poetów którego zafascynowało piękno przyrody góralskiej, która inspirowała go do snucia najrozmaitszych refleksji był Kazimierz Przerwa – Tetmajer.
Opisy Tatr poeta tworzył techniką impresjonistyczną:
- która polegała na pełnym podporządkowaniu świata przedstawionego podmiotowi lirycznemu oraz na oddaniu nastroju chwili.
- przy użyciu walorów świetlnych, dźwiękowych i zapachowych, co w sumie daje efekt malarski i niemal dotykalny.
- pejzaż jest pełen światła i koloru, ale nie ma wyraźnych konturów. Pozwala to uchwycić ulotny moment, wrażenie chwili, kiedy padające światło objawia oczom obserwatora coraz to inny widok.
Technika ta występuje wyraźnie w wierszach:
- "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej"
- "Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)".
"Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej"
- Tematem utworu jest pejzaż tatrzański, a przede wszystkim uczucie spokoju i ukojenia, jakie niesie ze sobą obcowanie z górską atmosferą wyciszenia, namiętności i cierpień przypominającą sen.
- Widoki ujęte są i przedstawione za pomocą obrazowania impresjonistycznego: poeta starał się uchwycić i oddać ulotny moment, w którym obserwuje niepowtarzalny kolor opromieniony światłem lub szczegół widoczny tylko dzięki chwilowemu oświetleniu. Cały obraz jest uchwycony tylko w jednym momencie, bo za chwilę zmienią się barwy i oświetlenie. W ten sposób poeta oddaje nastrój niepowtarzalnej chwili.
- Na obraz Tatr składają się m.in. przezroczysta mgła, senna zieleń gór, szumiący potok.
- Pointa tego wiersza ma jednak pesymistyczny sens:
"Patrzę ze szczytu w dół: pode mną
przepaść rozwarła paszczę ciemną -
patrzę w dolinę, w dal:
jakaś dziwna mię pochwycą
bez brzegu i bez dna tęsknica,
niewysłowiony żal..."
Piękno gór jednakże przynosi nie tylko ukojenie, ale także "tęsknicę i niewysłowiony żal".
- Poeta szukał w pejzażu tatrzańskim ucieczki od dręczących go problemów i znajdował ją, ale tylko na chwilę
"Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)"
- W wierszu tym nie ,a już jednoznacznego pesymizmu.
- Poeta przemawia do naszych zmysłów i odczuć poprzez łączenie barw, ruchu, zapachu i dźwięku.
- W wierszu tym poeta ożywił krajobraz tatrzański. Tetmajer, chce abyśmy uzmysłowili sobie lekkość, zmienność i zwiewność nocnych mgieł nad Czarnym Stawem Gąsienicowym. Na tle gór ukazał nieustanny ruch tych mgieł, nietoperzy i sów, starał się odtworzyć szmer drzew i potoków. Powstał w ten sposób bogaty obraz, który odwołuje się do różnych zmysłów i jest syntezą artystyczną, która wzbogaca odczucie piękna górskiego pejzażu w nocy.
- Elementami tego impresjonistycznego obrazu poetyckiego są: śpiąca woda w kotlinie, szmer potoków, szum limb, szept boru, woń kwiatów, spadająca gwiazda, mgły bawiące się puchem mlecza, promienie gwiazd przybijające mgły do szczytów skalnych.
- Cała ta piękna przyroda ukazana jest w ciągłym ruchu i w oświetleniu więc w utworze tym można zauważyć chęć podmiotu do zarejestrowania bogatych, przelotnych zjawisk wynikających z obserwacji przyrody.
Inny wiersz Tatmajera „Limba” łączy w sobie tematykę tatrzańską z poetyką symboliczną. Drzewo stoi nad przepaścią, wkoło piętrzy się zimny i ponury granit, ponad nim wicher przegania ciemne chmury. Tytułowa limba jest symbolem człowieka samotnego i wyobcowanego ze społeczeństwa.
Tetmajer przy pomocy piękna tatrzańskiego chciał również nam ukazać nieprzemijalność pewnych rzeczy. Dokonał tego w sonecie „Morskie Oko”:
- Głównym tematem tego wiersza jest opis jednego z najpiękniejszych jezior Tatr czyli Morskiego Oka
- Podmiot liryczny bardzo szczegółowo opisuje położenie jeziora bardzo podziwiając jego urodę. Opisując burze używa wyrazów służących do opisu bardzo zażartego, dynamicznego polowania lwa na słabe bawoły co ma spotęgować wartość zaobserwowanego przez autora wydarzenia.
- W wierszu możemy zaobserwować nieprzemijalność niektórych rzeczy jak choćby twardość skał wokół jeziora których nawet tak potężna wichura a w konsekwencji silne uderzenie wody nie były w stanie ich zburzyć.
- Tatmajer ukazując obraz wiecznego jeziora, które jest od wieków stara się nam powiedzieć ze nasze życie jest niczym jeśli porównać je do wieczności.
Bohaterem tatrzańskiej twórczości u Tetmajera jest również człowiek. Często jest to zbójnik, pełny odwagi i siły fizycznej, dobroczyńca biedaków, których obdarza tym, co zrabował bogatym. Znajdujemy go jako bohatera w; „Pieśni o Jaśku zbójniku” oraz w poetyckiej opowieści „Jak Janosik tańczył z cesarzową”. Postać Janosika pod piórem poety urosła do symbolu solidarności i sprawiedliwości społecznej.
W wierszu pt. „Z Kasprowego Wierchu” poeta K.P.Tetmajer zachwyca się widokiem z Tatrzańskiego szczytu. Snujące się chmury, mgła, liczne epitety „huczący wiatr”, „podarty obłok”, metafora „słońce ma blask ołowiu” potęgują głębie krajobrazu górskiego, a tym samym ciekawość, zainteresowanie poety. Poeta zjawiska te nazywa „cudem błękitu”, a odległe szczyty górskie-„złocistymi grzbietami”. Największe wrażenie na obserwatorze robi gra barw. Dominują kolory jesieni: brązowo-szary, śnieżno-modro-ognisty, błękit krysztalno-przejżysty. Nie są to barwy czyste, lecz migotliwe, złamane, wywołujące nastrój spokoju i zadumy. Spojrzenie Tetmajera na tatrzański pejzaż jest spojrzeniem impresjonisty, który stara się uchwycić przemijające wrażenie.

IV. Zakończenie/ wniosek

1. Odkrycie gór w kulturze polskiej łączy się również z zaistnieniem znanego w innych kulturach religijnego doświadczenia przestrzeni. Góra zawsze była miejscem świętym, gdzie łatwiej było można nawiązać kontakt z bóstwem.
2.Ilustracją podobnego traktowania przestrzeni gór może być obraz W. Gersona, pt. „Cmentarz w górach”. Z Wiejskiego cmentarza , którego przestrzeń uświęca krzyż wiedzie droga rozpoczynająca się wyłomem w murze ku tatrzańskim szczytom, a stamtąd ku niebu. Góry umieszczone w tle wskazują na sakralny wymiar ludzkiej egzystencji. Artysta tworzy jedność pomiędzy światem żywych, światem umarłych i Bogiem.
3. W tradycji polskiej nadano Tatrom jeszcze jedno oryginalne znaczenie. Uczyniono z nich symbol narodowy.
Forma łączenia uczuć patriotycznych z górami wiązała się z mitologizacją góralszczyzny. Dostrzeżono wyjątkowe cechy charakteru górali, bogactwo, oryginalność ich kultury, przywiązanie do wolności. Poszukując narodowego mitu sięgnięto do góralskich opowieści. W wielu mitach cała fabuła koncentruje się na jednej konkretnej osobie(bohaterze), który wyróżnia się niesamowitym życiorysem. Najbardziej znanym jest mit o Janosiku. Według jednej z wersji rodzi się on od razu z uzębioną szczęką. Do 7 roku życia żywi się wyłącznie mlekiem matki. Jako dziecko podejmuje próbę ścięcia w górach ogromnego drzewa. Gdy stwierdza, że ma jeszcze zbyt mało siły , prosi matkę, by przez kolejne 6 lat karmiła go piersią i dopiero wtedy uzyskuje nadludzką moc. Zostaje poddany wielu próbom wytrzymałości na ból przez wiedźmy. Po przejściu ich pomyślnie otrzymuje magiczną koszulę, pas i ciupagę. Karierę zbójnickego króla rozpoczyna zaś od obrabowania swojego ojca. Jest przywódcą najsilniejszej szajki zbójeckiej. Zabiera bogatym, daje biednym. Przyczyną zguby bohatera jest zdrada ukochanej lub przyjaciela. Umiera gwałtowną śmiercią, w młodym wieku. Przed śmiercią żegna się z najbliższymi, a także z górami z którymi ma silne więzi. Umierając szydzi z oprawcy. Taki bohater był rodzajem ideału dla górali, dlatego też wymyślali oni co rusz to nowe historie.
Starałem się zreferować motyw gór w poezji młodopolskiej. Zrobiłem to oczywiście w wyborze. Zgromadzony materiał prowadzi mnie następujących wniosków:
1) W XIX wieku nastąpiło „prawdziwe” odkrycie gór.
2) Starłem się w tym „skromnym” ujęciu ukazać bogactwo literackich i malarskich wizerunków gór.
3) Góry istnieją jako przestrzeń geograficzna, ale także w kulturze jako temat sztuki

V. BIBLIOGRAFIA

Osobowa

Asnyk Adam: Wybór poezji.
Wrocław Zakład Imienia Ossolińskich – Wydawnictwo 1955

Kasprowicz Jan: Wybór poezji.
Wrocław Zakład Imienia Ossolińskich – Wydawnictwo 1953

Tetmajera Kazimierz Przerwa: Poezje .
Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1980

PRZEDMIOTOWA

Eustchiewicz Lesław: Młoda Polska. Charakterystyka Okresu i Wybór Tekstów. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1982

Hutnikiewicz Artur: Hymny Jana Kasprowicza.
Warszawa Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1983

Lipski Jan Józef: Twórczość Jana Kasprowicza w latach 1788 – 1891.
Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1967

Markiewicz Henryk: Pozytywizm.
Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1980

Miłkowski Tomasz i Tremer Janusz: Leksykon Lektur Szkolnych.
Wydanie III rozszerzone i uzupełnione o indeks nazwisk i tytułów. Wydawnictwo Graf Punkt. Warszawa 1993

MIAŁEM kiedyś przyjaciół … . Wspomnienia o Kazimierzu Tetmajerze.
Kraków Wydawninictwo Literackie 1972

Pośpiechowia Leokadia: Twórczość Literacka Kazimierza Tetmajera.
Wrocław 1974 rok. Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.

Romanowski Andrzej: Jan Kasprowicz 1860 – 1926.
Zarys życia i twórczości.Wrocław Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich 1978

VI. Prezentacja tematu

Na prezentację tematu składa się taśma VHS na której są zawarte materiały takie jak:
- fragmenty filmu „Janosik”
- zdjęcia tatr
- kopie obrazów:
1) Leon Wyszczółkowski, Morskie Oko – własność prywatna
2) Stefan Filipkiewicz, Widok Tatr – Muzeum Narodowe w Warszawie
3 Leon Wyszczółkowski, Mnich nad Morskim Okiem – Muzeum Narodowe w Krakowie