Zalesienie na świecie

Las jest to zbiorowisko roślinne o warstwowej budowie składające się z piętra drzew (drzewostanu), krzewów (podszytu), ziół i krzewinek (runa leśnego) oraz warstwy mchów i porostów. W naturalnych warunkach las jest najbardziej złożonym i trwałym ekosystemem znajdującym się w stanie dynamicznej równowagi w danych warunkach środowiska. Jest on charakterystycznym biomem strefy klimatycznej subarktycznej, umiarkowanej, strefy zwrotnikowej i podzwrotnikowej. Ze względu na pochodzenie las może być naturalny (pierwotny, pralas) lub powstały przy udziale człowieka. Las pełni funkcje gospodarcze (baza produkcyjna drewna i tzw. leśnych użytków ubocznych oraz obiekt gospodarki łowieckiej i masowego wypoczynku) oraz przyrodnicze. Najważniejsze funkcje przyrodnicze to: glebochronna i przeciwerozyjna (lasy na wydmach i stromych zboczach), hydrologiczna (retencja wody, poprawa bilansu wodnego i zmniejszenie częstotliwości powodzi), klimatyczna (złagodzenie amplitudy temperatur, zwiększenie wilgotności względnej powietrza) i krajobrazowa. Począwszy od lat 70-ych XX w. obserwuje się gwałtownie narastające zamieranie lasu w strefie umiarkowanej obszarów Europy i Ameryki Północnej. Ze względu na występowanie lasów i żyjących w nich roślin dzielimy je na:
- tajga - nazwa lasu szpilkowego na obszarze Azji i Europy, charakterystycznego dla klimatu umiarkowanie chłodnego. Tajga zajmuje większość obszaru Syberii oraz znaczne obszary Niżu Wschodnioeuropejskiego i Półwyspu Fennoskandzkiego. Na północy przechodzi stopniowo w lasotundrę i tundrę, na południu w lasy liściaste lub lasostepy. Tajga w zależności od położenia różni się nieco składem gatunkowym; w części europejskiej dominuje świerk zwyczajny, sosna zwyczajna i brzoza brodawkowa, dalej na wschód rośnie jodła syberyjska, świerk syberyjski, limba syberyjska, a następnie modrzew. W runie występują borówki, wrzos, bażyna, a także liczne mchy i porosty. Tajgę zamieszkuje bogata fauna, ze szczególnie cennymi dla myśliwych zwierzętami futerkowymi. Należy do obszarów w niewielkim stopniu użytkowanych gospodarczo (myślistwo, rybołówstwo, pozysk drewna) oraz stosunkowo słabo przekształconych przez człowieka. Niekiedy nazwę tajga rozciąga się na lasy szpilkowe Ameryki Północnej, występujące w Kanadzie i na Alasce.
- las deszczowy (dżungla tropikalna, las równikowy) – jest to formacja roślinna charakterystyczna dla strefy klimatu równikowego, charakteryzującego się wysoką sumą rocznych opadów atmosferycznych (ponad 2000 mm) oraz brakiem pór roku. Las deszczowy występuje w trzech głównych obszarach: w dorzeczach Amazonki i Orinoko w Ameryce Południowej (największy obszar zwartego występowania) oraz w Ameryce Środkowej, w dorzeczach Kongo, Nigru i Zambezi w środkowej i zachodniej Afryce i na Madagaskarze, w regionie Indii, Indochin, Półwyspu Malajskiego, Wysp Sundajskich i Nowej Gwinei. Posiada wyraźną strukturę warstwową: drzew (tworzących lity, wiecznie zielony kobierzec o grubości 24-30 m, z ponad którego wyrastają tu i ówdzie bardzo wysokie drzewa) oraz krzewów i roślin zielnych, które wypełniają szczelnie luki powstające w warstwach niższych. Typową formą wzrostu, umożliwiającą dostęp do światła, są epifity (rosnące na innych roślinach) i drzewiaste liany, oplatające drzewa, powodujące niekiedy ich "uduszenie". W przeciwieństwie do lasów liściastych strefy umiarkowanej, gdzie gatunki zwierząt występują w pobliżu powierzchni ziemi, w lesie deszczowym życie zwierząt skupia się w wyższych warstwach roślinności. Jest to najbogatsza w gatunki roślin i zwierząt formacja roślinna na Ziemi, zarazem najsłabiej zbadana. Na jednym hektarze można spotkać 60-100 i więcej gatunków drzew (w Europie około 5). Niepokój budzi tempo wycinania lasów tropikalnych, wynoszące 0,6-1,5% rocznie, co może doprowadzić w ciągu 20 lat do zmniejszenia o 90% ich areału.
- las galeriowy – jest to las nadrzeczny, będący odmianą lasu deszczowego występującą wzdłuż brzegów rzek w dolinach zalewowych.
- las liściasty – to formacja roślinna charakterystyczna dla strefy klimatycznej umiarkowanej, gdzie opady są duże (750-1500 mm), a temperatury średnie, z wyraźnie zaznaczoną sezonowością. Głównym składnikiem są drzewa zrzucające liście na zimę. Główne rodzaje drzew to: grab (Carpinus), buk (Fagus), dąb (Quercus), klon (Acer), jesion (Fraxinus), z roślin zielnych - zawilec (Anemone). Jest to naturalne, klimaksowe zbiorowisko roślinne dla przeważających obszarów Europy.
- las łęgowy – jest to formacja roślinna występująca na żyznych i bardzo żyznych, okresowo zalewanych siedliskach, o dużych wahaniach poziomu wody gruntowej, przeważnie w dolinach cieków wodnych, na glebach typu mad i czarnoziemów. Dwie główne postacie łęgów niżowych to: zbiorowiska lasów wiązowo-jesionowych, z dobrze rozwiniętą warstwą krzewów i bujnym runem o dużym udziale bylin wczesnowiosennych (np. ziarnopłon wiosenny), a na bardziej wilgotnych siedliskach lasy jesionowo-olszowe, w których runie obficie występują gatunki azotolubne, jak np.: pokrzywa (Urtica dioica), niecierpek (Impatiens noli-tangere), kukliki (Geum), jasnota plamista (Lamium album). W łęgach podgórskich gatunkiem panującym jest jesion z domieszką olszy szarej i czarnej. W typowych łęgach górskich (olszyna górska) gatunkiem panującym jest olsza szara (Alnus incana) z domieszką świerka, wierzby (Salix fragilis), a także jesionu i jaworu, a bogate florystycznie runo ma charakter ziołoroślowy.
- las mglisty – to las, który występuje w górach strefy tropikalnej, gdzie zachodzi kondensacja pary wodnej i formują się chmury i mgły. Drzewa w lasach mglistych są niskie i pokrzywione, a ich gałęzie obwieszone epifitami przechwytującymi wodę z powietrza: mchami, wątrobowcami, porostami, paprociami i widłakami.
- las monsunowy – to las zrzucający liście w porze suchej, związany z klimatem podrównikowym, z letnią porą deszczową, trwającą 7-9 miesięcy i krótką porą suchą, wywołanymi monsunami. Występuje w Ameryce Środkowej i Południowej (np. w Brazylii), w Afryce, w części wschodniej i południowej, w Indiach, Azji Południowo-Wschodniej, w części Obszaru Malezyjskiego (np. na Jawie) i w północnej Australii.
- las namorzynowy – jest to formacja roślinna złożona z wiecznie zielonych drzew, występująca w strefie pływów morskich na wybrzeżach i u ujścia rzek w obszarze międzyzwrotnikowym, podczas przypływu zalewana wodą morską (widoczne są tylko korony drzew). Rośliny namorzyn posiadają przystosowania umożliwiające życie w warunkach wysokiej koncentracji soli mineralnych i częstych zalewów (systemy filtracji wody w korzeniach, wykształcanie korzeni oddechowych oraz korzeni podporowych, gruboszowate liście gromadzące wodę, niska transpiracja, wydzielanie soli przez tkanki, żyworodność). Czas trwania zalewu i stopień zasolenia kształtują strefowość roślinności namorzyn.
- las sawannowy - wraz z sawanną tworzy grupę formacji sawannowych w klimacie podrównikowym o wybitnej porze suchej i niskich opadach 400-600 (900) mm rocznie. Wśród okazałych twardolistnych traw, rosną pojedynczo lub w niewielkich grupach drzewa o parasolowatym pokroju, często kolczaste, okresowo zrzucające liście (np. akacje i baobaby).
- las suchy (kserofityczny) – występuje w klimacie podrównikowym o niskich opadach 400-900 mm rocznie i krótkiej, często nieregularnej, porze deszczowej. Drzewa mają grubą korę, zwięzłe, albo przeciwnie, gąbczaste drewno, magazynujące wodę, oraz drobne liście, kolce i ciernie. Częste są sukulenty drzewiaste (kaktusy, wilczomleczowate). Występuje w Meksyku i na wyspach Morza Karaibskiego, w Brazylii i Afryce, gdzie las suchy w klimacie bardziej suchym przechodzi w las sawannowy, oraz w Australii, tworząc zarośla z eukaliptusami akacjami.
- las szpilkowy – jest to formacja roślinna strefy umiarkowanej związana z obszarami wyższych szerokości geograficznych północnych lub górskimi, o opadach atmosferycznych wynoszących 750-3750 mm/rok, gdzie zaznacza się tendencja do skracania sezonu wegetacyjnego. Składa się z drzew szpilkowych: świerka (Picea), jodły (Abies), choiny (Tsuga), daglezji (Pseudotsuga) i innych. Najbardziej znanym przykładem lasu szpilkowego klimatu umiarkowanego jest wilgotny las sekwojowy w Kalifornii (Stany Zjednoczone), osiągający wiek kilku tysięcy lat i wysokość do 110 m.
- las zawsze zielony twardolistny – występuje w klimacie podzwrotnikowym typu śródziemnomorskiego, z wilgotną i chłodną zimą oraz suchym i gorącym latem. Drzewa i krzewy mają niewielkie, skórzaste, czasem igiełkowate liście oraz grubą korę (dąb korkowy). Niszczony od czasów starożytnych ustąpił na rzecz twardolistnych zarośli. Występuje na obrzeżach Morza Śródziemnego, w Kalifornii, w środkowym Chile i w Afryce Południowej.
- las zimozielony – to las zróżnicowany i zajmujący niewielkie obszary w strefie klimatu ciepłego i wilgotnego klimatu oceanicznego o opadach 1500-3000 mm, bez mroźnej zimy i z wyraźną porą chłodów. Należą tu niektóre lasy w Azji Wschodniej (w południowej Japonii, Korei i Chinach), nadbrzeżne lasy w południowo-wschodniej części Ameryki Północnej, od Luizjany i środkowej Florydy po Karolinę Północną, w Chile, na Nowej Zelandii i lasy araukariowe południowej Brazylii.