Służba cywilna w Polsce.

Plan pracy:

1.Wprowadzenie

a) definicja
b) cele służby cywilnej
c) kształtowanie służby cywilnej w Polsce

2.Funkcjonowanie służby cywilnej w Polsce

a) zasięg służby cywilnej
b) obowiązki pracownika służby cywilnej
c) wynagrodzenie pracowników służby cywilnej
d) szkolenia

3. Hierarchia i rekrutacja służby cywilnej w Polsce

a) zasady rekrutacji służby cywilnej
b) pracownicy służby cywilnej
c) urzędnicy służby cywilnej
d) Szef Służby Cywilnej
e) Dyrektor generalny urzędu
f) Rada Służby Cywilnej


4. Podsumowanie
5. Bibliografia



1.Wprowadzenie

a) definicja

Służba cywilna to termin używany na określenie sytuacji prawnej pracowników zatrudnionych w organach i instytucjach państwowych. Służbę cywilną regulują specjalne przepisy prawne (pragmatyki), różniące się zwykle od powszechnie obowiązującego prawa pracy.

b) cele służby cywilnej

Celem powołania służby cywilnej jest zapewnienie i wykonywania przez urzędników administracji powierzonych im zadań w sposób bezstronny i profesjonalny. Podstawą działalności służby cywilnej jest założenie, iż praca w administracji ma charakter specyficzny. Ma ona charakter służebny wobec interesu ogólnego. Praca w służbie cywilnej wiąże się z przymusem rezygnacji urzędników z części swoich praw, szczególnie związanych z prowadzeniem działalności politycznej. Istotą służby cywilnej jest zagwarantowanie profesjonalnego i lojalnego obsługiwania zmieniających się ekip rządzących oraz przygotowanie urzędników do działania w warunkach napięć politycznych.

c) kształtowanie służby cywilnej w Polsce

W Polsce do idei służby cywilnej nawiązano w XX - leciu międzywojennym podczas prac nad uregulowaniem statusu prawnego urzędników. Owocem tego była ustawa z dnia 17 lutego 1922r. o państwowej służbie cywilnej. Zgodnie z tą ustawą służbie cywilnej nadano charakter publicznoprawny. Cechą charakterystyczną tychże rozporządzeń było objęcie przepisami o służbie cywilnej nie tylko pracowników administracji rządowej, ale także urzędników Kancelarii Cywilnej Prezydenta oraz urzędników Sejmu i Senatu.
Zgodnie z ustawą urzędnik zobowiązany był „wiernie służyć Rzeczypospolitej, przestrzegać ściśle praw i przepisów, wypełniać obowiązki gorliwie, sumiennie i bezstronnie oraz dbać (...) o dobro sprawy publicznej”(Art.21). Szczegółowo były uregulowane sprawy: zachowania tajemnicy służbowej, nie przejmowania korzyści związanych z wykonywanymi obowiązkami, a także niepodejmowania dodatkowej pracy poza administracją.
Przepis gwarantował urzędnikom stabilność zatrudnienia. Mogli być oni wydaleni ze służby tylko na podstawie orzeczenia komisji dyscyplinarnej. Określone zostały też inne prawa pracowników administracji mówiące o urlopach, świadczeniach emerytalnych oraz opieką lekarską.
Po drugiej wojnie światowej, w ślad za przyjęciem rozwiązań inspirowanych przez ideologię socjalistyczną, nastąpiło odejście od idei służby cywilnej. Do koncepcji tej powrócono dopiero w przełomie roku 1989. Wyrazem tego była uchwała z 5 lipca 1996r., powstała po trwających od 1990r. pracach redakcyjnych, konsultacjach i procesie legistlacyjnym.
Ustawa z 1996 stanowiła, że służba cywilna powołana zostanie w celu „zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i neutralnego wykonywania zadań państwa”.
W swoim założeniu ustawa ta miała rozwiązać problem relacji między merytoryczną lojalnością urzędników wobec rządu a ich polityczną neutralnością.Art.103 ust.1 konstytucji z 1997 wprowadził zakaz łączenia mandatów posła czy senatora z zatrudnieniem w administracji rządowej, z wyjątkiem stanowiska członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu.
Innowacyjnym rozwiązaniem było wyznaczenie organizacyjnych ram pracy polityków w administracji rządowej Przyjęto, że w gabinecie Rady Ministrów może pracować 14 osób , wiceprezesa Rady Ministrów – 7, ministra 5 a pozostałe osoby na wyższych stanowiskach mogą mieć jednego doradcę politycznego.
Wprowadzono także oddzielne rekrutowanie do czterech kategorii urzędniczych.
Kategoria A- obejmowała osoby zdolne do zajmowania stanowisk kierowniczych wyższego szczebla, odznaczające się kreatywnością i samodzielnością. Kategoria B przeznaczona dla osób zdolnych do zajmowania stanowisk kierowniczych niższego szczebla. Kategoria S mające specjalistyczne kwalifikacje w określonym zawodzie lub dziedzinie wiedzy, posiadające wykształcenie wyższe.
Nowa ustawa została uchwalona przez Sejm 18 grudnia 1998r. Weszła w życie 1 lipca 1999r.Ustawa ta włączyła do korpusu służby cywilnej wszystkich urzędników administracji rządowej. Przyjęto zasadę , że zatrudnienie odbywa się na podstawie umowy o pracę. Dopiero po okresie próbnym pracownicy stają się urzędnikami służby cywilnej.
Podstawowymi elementami nowych rozwiązań, wspólne zasady rekrutacji do pracy dla wszystkich urzędów, jasne kryteria oceny i zasady awansu oraz publiczny i otwarty charakter naboru.

2.Funkcjonowanie służby cywilnej w Polsce

a) zasięg służby cywilnej

Służba cywilna obejmuje swym zasięgiem osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych w administracji rządowej.
Chodzi tu osoby pracujące w: Kancelarii premiera, urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędów centralnych organów administracji rządowej, urzędach wojewódzkich. Rządowym Centrum Studiów Strategicznych oraz w komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb inspekcji i straży.
Nadmienić należy, że w Polsce istniało w 1999 ponad 900 urzędów podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej oraz ponad 1440 urzędów zespolonych wojewódzkich służb, inspekcji i straży.

b) obowiązki pracowników służby cywilnej

Ustawowy katalog powinności członka korpusu służby cywilnej w Polsce ma charakter otwarty i zawiera: przestrzeganie konstytucji i innych przepisów prawnych, chronienie interesów państwa oraz praw człowieka i obywatela, racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi, rzetelne i bezstronne, sprawne i terminowe wykonywanie powierzonych zadań, dochowywanie tajemnicy ustawowo chronionej.
Uznając, że członek korpusu służby cywilnej nie może kierować się interesem jednostkowym lub grupowym, pracownicy służby cywilnej mają zakaz manifestowania poglądów politycznych oraz uczestniczenia w strajku lub akcji protestacyjnej zakłócającej normalną pracę urzędu.

c) wynagrodzenie pracowników służby cywilnej

Członkowie korpusu służby cywilnej mają liczne korzyści z racji pełnionej funkcji. Są to: wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za wieloletnią pracę, a także dodatek za stopień służbowy. Dodatek stażowy wynosi 5% wynagrodzenia po 5 latach i wzrasta corocznie o 1% aż do osiągnięcia 20%. Do stażu wlicza się wszystkie okresy pracy w służbie cywilnej z wyjątkiem zatrudnienia w PZPR oraz w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990. Szczegóły wynagrodzenia określa Prezes Rady Ministrów.

d) szkolenia

Istotnym elementem funkcjonowania służby cywilnej są w Polsce szkolenia. Mają one niejednolity charakter i obejmują: - - szkolenia centralne- organizowane przez Szefa Służby Cywilnej;
- szkolenia powszechne – organizowane przez dyrektorów generalnych urzędów
- szkolenia w ramach programu indywidualnego programu rozwoju urzędników
Plan szkoleń centralnych do zadań priorytetowych zaliczył, po pierwsze, przygotowanie do partnerstwa europejskiego, w kontekście wejścia Polski do UE, po drugie- tworzenie etosu służby cywilnej jako warunku społecznego zaufania do państwa, potrzecie – wdrożenie jednolitych standardów zarządzania kadrami w administracji rządowej. Za szkolenia o szczególnym znaczeniu wskazano na naukę języków obcych.
Szkolenia indywidualne ustala dyrektor generalny danego urzędu odrębnie dla wszystkich zatrudnionych. Program ten wynika z oceny pracy urzędnika, możliwości jego awansu, a także potrzeb i możliwości.

3. Hierarchia i rekrutacja służby cywilnej w Polsce.

a) zasady rekrutacji służby cywilnej

Zgodnie z obowiązującymi obecnie regulacjami ustawowymi z 1998 r. w skład korpusu służby cywilnej w Polsce wchodzą pracownicy służby cywilnej oraz urzędnicy służby cywilnej. Obie te grupy mają różny status zawodowy. Różne są też podstawy ich zatrudnienia. Wspólne dla obydwu wyżej wymienionych grup warunki, których spełnienie jest niezbędne dla zatrudnienia w służbie cywilnej, to - obok dysponowania stosownymi kwalifikacjami – posiadanie obywatelstwa polskiego, korzystanie w pełni z praw publicznych, nie karanie za przestępstwo popełnione umyślnie oraz posiadanie nieposzlakowanej opinii.
Ustawa z 1998 r. stanowi, że każdy obywatel ma prawo do informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej, a nabór do tej służby jest otwarty i konkurencyjny. Obowiązkiem dyrektora każdego urzędu administracji rządowej jest upowszechnienie informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej w tym urzędzie, poprzez umieszczenie szczegółowego ogłoszenia w miejscu ogólnie dostępnym w siedzibie urzędu, a także poprzez opublikowanie go w „Biuletynie Służby Cywilnej”. Tylko w drugiej połowie 1999 r. zgłoszono zapotrzebowanie na obsadzenie ponad 3500 stanowisk.

b) pracownicy służby cywilnej

Pracownikami służby cywilnej są wszystkie osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych w tych urzędach administracji rządowej, gdzie działa służba cywilna, które nie są urzędnikami służby cywilnej. Podstawą ich zatrudnienia jest umowa o pracę na czas nieokreślony lub na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata. W tym ostatnim przypadku wcześniejsze rozwiązania stosunku pracy może być dokonane za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
Obowiązuje zasada, że z osobami podejmującymi po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej zawiera się umowę o pracę na czas określony, w którym osoby te – z wyjątkiem absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej – obowiązane są do odbycia służby przygotowawczej. Służba przygotowawcza trwa 6 miesięcy i powinna skończyć się nie później niż po upływie 18 miesięcy od podjęcia przez pracownika pracy w danym urzędzie. Kończy się ona oceną kandydata przez komisję egzaminacyjną powołaną przez dyrektora generalnego. Przedmiotami oceny są wiedza, umiejętności, kultura osobista, stosowanie się do norm etycznych oraz postawa w zakresie wypełniania obowiązków. Negatywna ocena stanowi podstawę do rozwiązania stosunku pracy.

c) urzędnicy służby cywilnej

Urzędnikami służby cywilnej są osoby zatrudnione w służbie cywilnej na podstawie mianowania, poprzedzonego postępowaniem kwalifikacyjnym prowadzonym raz w roku przez Szefa Służby Cywilnej. W toku tego postępowania sprawdza się wiedzę, kwalifikacje oraz predyspozycje niezbędne do wypełniania zadań służby cywilnej. Z postępowania takiego zwolnieni są absolwenci Krajowej Szkoły Administracji Publicznej. Mianowania dokonuje Szef Służby Cywilnej w imieniu państwa.
Mianowań dokonuje się w ramach limitu określonego corocznie przez Radę Ministrów i przedkładanego Sejmowi równocześnie z projektem ustawy budżetowej. Jest to związane z koniecznością zagwarantowania niezbędnych środków finansowych na wynagrodzenia i szkolenia członków korpusu służby cywilnej. Na rok 2000 (w którym przeprowadzono wyjątkowo dwa postępowania kwalifikacyjne) limit taki wynosił łącznie 2800 mianowań. Na rok 2001 przewidywano początkowo 2200 mianowań, zaś na rok 2002 – 2500 mianowań. Po analizie przebiegu postępowań kwalifikacyjnych przeprowadzonych w roku 2000 dokonano korekty planowanych limitów mianowań na lata 2001 – 2003. Przyjęto wstępnie, że realny jest limit 500 mianiwań każdego roku. Warunkiem mianowania jest uzyskanie w postępowaniu kwalifikacyjnym co najmniej minimalnej wymaganej liczby punktów oraz zmieszczenie się w limicie na dany rok.

d) Szef Służby Cywilnej

Zgodnie z obecnie obowiązującymi w Polsce przepisami ustawowymi centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach służby cywilnej jest Szef Służby Cywilnej. Podlega on Prezesowi Rady Ministrów i jest przez niego powoływany spośród urzędników służby cywilnej na 5-letnią kadencję.
Wcześniejsze zakończenie kadencji Szefa Służby Cywilnej jest możliwe w przypadku jego rezygnacji ze stanowiska lub utraty zdolności do pełnienia obowiązków na skutek choroby trwającej co najmniej 6 miesięcy. Prezes Rady Ministrów może też odwołać Szefa Służby Cywilnej, gdy przestał on spełniać któryś z warunków stawianych członkom korpusu służby cywilnej. W tym przypadku wymagana jest jednak zgoda co najmniej 2/3 składu Rady Służby Cywilnej.
Swoje zadania Szef Służby Cywilnej wykonuje przy pomocy zastępcy powoływanego na jego wniosek przez Prezesa Rady Ministrów spośród urzędników służby cywilnej. Obsługę Szefa Służby Cywilnej zapewnia Urząd Służby Cywilnej, który w połowie 2000 r. zatrudniał 90 pracowników.

e) Dyrektor generalny urzędu

Podstawowe znaczenie w strukturze organizacyjnej służby cywilnej ma stanowisko dyrektora generalnego urzędu. Takie stanowisko utworzone zostało we wszystkich urzędach administracji rządowej, z wyjątkiem urzędów terenowych organów administracji rządowej oraz komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży, gdzie obowiązki dyrektora generalnego wykonują kierownicy tych urzędów.
Dyrektorzy generalni podlegają bezpośrednio właściwemu ministrowi, kierownikowi urzędu centralnego lub wojewodzie. Obsadzanie stanowisk dyrektorów generalnych, poza przejściowym okresem wstępnym po wejściu w życie ustawy, odbywa się w drodze konkursu, do udziału w którym dopuszczeni są urzędnicy służby cywilnej. Na konkretne stanowisko wyznacza – na wniosek Szefa Służby Cywilnej – Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody. Dyrektora generalnego zastępuje wyznaczony przez niego dyrektor departamentu, wydziału lub komórki równorzędnej.
Dyrektorzy generalni mają, z założenia, uwolnić ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów od zajmowania się sprawami obsługujących ich urzędów. Do kompetencji dyrektora generalnego urzędu należy przede wszystkim zapewnienie funkcjonowania i ciągłości pracy urzędu oraz warunków jego działania i organizacji pracy, a także dokonywanie czynności z zakresu prawa pracy wobec osób zatrudnionych w urzędzie i realizowanie polityki personalnej w służbie cywilnej.

f) Rada Służby Cywilnej

Do szczególnych kompetencji Rady Służby Cywilnej należy: wyrażanie opinii w sprawach służby cywilnej, w tym w odniesieniu do: projektów aktów normatywnych, projektu ustawy budżetowej i wykonania budżetu w części dotyczącej służby cywilnej, kryteriów i sposobu ocen oraz zasad awansowania urzędników służby cywilnej, planu szkoleń, etyki zawodowej korpusu służby cywilnej, kandydata na stanowisko Szefa Służby Cywilnej, a także corocznego sprawozdania Szefa Służby Cywilnej.
Rada Służby Cywilnej liczy 16 członków. Powołuje ich Prezes Rady Ministrów. 8 z nich powoływanych jest z pośród osób reprezentujących wszystkie kluby parlamentarne. Pracami Rady kieruje przewodniczący powoływany przez Prezesa Rady Ministrów. Rada jest organem kadencyjnym. Kadencja jej członków powołanych z inicjatywy własnej premiera trwa 6 lat, przy czym co 3 lata kończy się kadencja połowy z nich.


,






4. Podsumowanie

W Polsce służba cywilna nie jest jeszcze dostatecznie ukształtowana. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że w państwach, gdzie system służby cywilnej działa sprawnie, tworzony był on przez wiele lat. Pozytywnym trendem jest to, iż zachodzące w Polsce przemiany w zakresie służby cywilnej zbliżają ją do standardów Unii Europejskiej. Niestety dotyczy to w większym stopniu zapisów prawnych, niż praktyki.






Bibliografia:

1. Grzegorz Rydlewski Służba cywilna w Polsce
2. Encyklopedia PWN
3. Strona internetowa Wyższej Szkoły Administracji Państwow