Społeczne skutki monopolu

Społeczne skutki monopolu, integracja rządu na rynku monopolistycznym, złe i dobre strony konkurencji niedoskonałej.

Mianem monopolu określamy rynek na którym znajduje się tylko jeden, jedyny sprzedawca. Monopol dookreślenie sytuacji na rynku, która charakteryzuje się tym, że producentem towarów lub usług powszechnie kupowanych jest jeden podmiot gospodarczy. W takiej sytuacji monopolista może narzucać ceny swoich produktów pozostałym uczestnikom rynku. Państwo powołując do życia różne instytucje np. urząd antymonopolowy w Polsce ogranicza możliwości monopolisty na Polskim rynku jest PKP (Polskie Koleje Państwowe), w dziedzinie przewozów kolejowych zarówno towarów jak i osób.
Cechy charakterystyczne monopolu:
1) jeden sprzedający- czyli jeden jedyny producent danego dobra lub usługi, dlatego w tym wypadku pojęcia firmy i rynku są synonimami
2) brak bliskich substytutów- produkt oferowany przez monopolistę jest jedyny w swoim rodzaju
3) cenotwórstwo- monopolista może w znacznym stopniu decydować o cenie swojego produktu (tworzy cenę)
4) zablokowane wejście- w monopolu istnieją bariery umożliwiające wejście innych firm na dany rynek. Bariery te mogą mieć różny charakter np. prawny jak udzielenie licencji czy technologiczny.


Rola państwa w gospodarce.
Oparty na działaniu praw popytu i podaży konkurencyjny system rynkowy jest mechanizmem, który w sposób doskonały umożliwia wydajną alokację zasobów ekonomicznych. Kieruje je do produkcji tych dóbr i usług, które są najbardziej pożądane przez społeczeństwo. Skłania ponadto do stosowania najbardziej wydajnych technik organizujących produkcję oraz stymuluje postęp technologiczny. Umożliwia w ten sposób uzyskiwanie z dostępnych zasobów maksymalnej ilości dóbr, które służą poprawie materialnego bytu przynajmniej części społeczeństwa, bez uszczerbku dla kogokolwiek. W tej sytuacji jedyną funkcją, jaką państwo powinno pełnić w gospodarce, jest ochrona i podtrzymywanie funkcjonowania systemu rynkowego.
Mechanizm rynkowy ma wiele niedostatków lub braków, które uzasadniają interwencję państwa w sprawy gospodarcze, a do najważniejszych zalicza się: 1) nierówny podział dochodu, 2) nieskuteczność konkurencji, 3) niepełne wykorzystanie zasobów, 4) nieuwzględnianie kosztów i korzyści zewnętrznych, 5) niedoskonałość w produkcji dóbr publicznych.
Jeśli podział dochodów nie odpowiada społecznym kryteriom równości, to państwo, które reprezentuje całe społeczeństwo, może dokonać redystrybucji tych dochodów i doprowadzić do bardziej równomiernego ich podziału. Czyni to stosując różnego rodzaju politykę fiskalną oraz programy ekonomiczne. Do najważniejszych sposobów należą płatności transferowe, interwencja oraz polityka podatkowa.
Pierwszy polega na dokonywaniu przez państwo transferów pieniężnych z budżetu na rzecz osób biednych, zależnych, kalekich czy upośledzonych. Należą do nich również zasiłki dla bezrobotnych oraz pomoc finansowa dla emerytów i rencistów w ramach systemu opieki społecznej i lekarskiej. Państwo może również dokonać redystrybucji dochodów przez zastosowanie interwencji rynkowej. Ustanowienie cen minimalnych dla rolników czy też płac minimalnych stanowi przykład interwencji państwa, mającej na celu podniesienie dochodów. Wreszcie przez odpowiednią politykę podatkową państwa może następować przekazywanie dochodów od osób dużo zarabiających osobom mniej zarabiającym.
Polityka redystrybucyjna państwa może jednak prowadzić do osłabienia bodźców zachęcających do wzmożonego wysiłku lub podejmowania ryzyk. Prowadzić więc może do osłabienia wydajności czynników produkcji i tym samym mniejszej produkcji dóbr i usług. Dlatego państwo stoi zawsze przed trudnym do rozwiązania dylematem: bardziej równy podział dochodów i mniejsza wydajność zasobów czy mniej równy podział i większa wydajność zasobów. Problemu tego nie jest w stanie rozwiązać ekonomia. Społeczeństwo samo musi określić swe preferencje w procesie politycznym. Powinno jednak zawsze pamiętać o wymianie zachodzącej między równością a wydajnością.
System rynkowy nie gwarantuje pełnego wykorzystania dostępnych zasobów ekonomicznych. Przejawia się to głównie w występowaniu bezrobocia i niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych oraz inflacji. W celu zapobieżenia tym negatywnym skutkom systemu rynkowego zachodzi konieczność ekonomicznej interwencji państwa. Pełne wykorzystanie w gospodarce czynników produkcji wymaga odpowiednio wysokiego poziomu całkowitych wydatków w skali kraju. Pozwolą one na zwiększenie produkcji i tym samym pełniejsze zaangażowanie nie wykorzystanych zasobów. Interwencyjna rola państwa sprowadza się tu do zwiększania wydatków publicznych oraz obniżenia podatków w celu stymulowania wydatków prywatnych. W przypadku wystąpienia inflacji, spowodowanej nadwyżką całkowitych wydatków nad produkcją, przy pełnym zaangażowaniu czynników produkcji, ekonomiczna rola państwa sprowadza się do likwidacji tej nadwyżki. Czyni to zmniejszając wydatki prywatne.
Braki konkurencyjnego systemu rynkowego mogą być usuwane przez ekonomiczną interwencję państwa. Aby wyeliminować niekorzystne efekty zewnętrzne, produkcja oraz konsumpcja dóbr i usług, powodujące owe skutki, powinny obejmować wszystkie koszty, a nie tylko te, które uwzględnia rynek. Wyższe koszty produkcji powodowałyby spadek podaży oraz hamowałyby alokację w tych dziedzinach. Państwo może korygować nadmierną alokacją zasobów w dwojaki sposób: w formie legislacyjnej oraz odpowiednią polityką podatkową. Może więc ustanowić prawo nakazujące poszczególnym producentom, którzy, na przykład, zanieczyszczają powietrze, instalowanie odpowiednich filtrów wchłaniających dym. W ten sposób producenci zostaną zmuszeni do ponoszenia wszystkich kosztów produkcji. W drugim przypadku państwo może nałożyć na przedsiębiorstwa podatek równy kosztom zewnętrznym. Dojdzie w ten sposób do ustalenia na rynku nowej, wyższej ceny równowagi i tym samym do wyeliminowania nadmiernych zasobów.
Państwo może korygować niedostateczną alokację zasobów, związaną z istnieniem korzyści zewnętrznych, w dwojaki sposób, a mianowicie przez oddziaływanie na popyt lub podaż. Pierwszym przypadku państwo może powodować wzrost popytu na rynku przez zwiększanie siły nabywczej konsumentów, to znaczy przez udzielanie stypendiów uczniom i studentom lub subwencjonowanie rodziców posiadających dzieci w szkole lub na studiach. Innym rozwiązaniem może być oddziaływanie państwa na podaż. Może ono subsydiować na przykład szpitale lub przychodnie lekarskie. Subsydia wpływają na wzrost podaży. W obu przypadkach dojdzie do rozłożenia kosztów korzyści zewnętrznych na wszystkich członków społeczeństwa, którzy z nich korzystają. Źródłem subwencji tak popytowych, jak i podażowych są bowiem podatki płacone przez to społeczeństwo.

Czynniki pozacenowe.
Rynek to instytucja lub mechanizm, który kojarzy sprzedawców i nabywców poszczególnych dóbr i usług. Tak określony rynek przyjmuje różne formy. Znajdujący się pobliżu sklep spożywczy, w którym kupujemy żywność; dom towarowy, w którym nabywamy ubranie; stacja benzynowa, na której tankujemy benzynę; restauracja, w której spożywamy obiad- to przykłady rynków dobrze znanych nam z codziennego życia. Kontakty, które zachodzą między uczestnikami rynku, mogą być personalne, bezpośrednie lub partnerzy transakcji handlowych mogą się w ogóle nie znać i nigdy nie widzieć. Rynek, na którym dochodzi do sprzedaży i kupna dóbr i usług, może mieć charakter lokalny, ogólnokrajowy lub międzynarodowy.
Istotnym elementem rynku jest konkurencja. Konkurencja to proces, w którym uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów, próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty, jakości lub innych cen wpływających na decyzję zawarcia transakcji. Konkurencja zachodzi i między kupującymi i między sprzedającymi. Kupujący konkurują z innymi kupującymi o ograniczoną ilość dóbr znajdujących się na rynku. Natomiast sprzedający konkurują między sobą o pieniądze będące w posiadaniu kupujących.
Konkurencja między sprzedającymi może przybrać różne formy. Na rynkach, na których sprzedaje się dobra nie dające się znacznie różnicować między sobą, dominuje konkurencja cenowa. Tam zaś, gdzie istnieje możliwość różnicowania dóbr lub usług konkuruje się także za pośrednictwem jakości produktu, stylu, jego cech, parametrów użytkowych, trwałości udzielanej gwarancji, marki serwisu oraz oferowanego kredytu. Współcześnie większość dóbr daje się dalece różnicować i dlatego tego rodzaju konkurencja ma coraz większe znaczenie. Ważnym narzędziem współczesnej konkurencji są także środki promocyjne, takie jak reklama, promocja sprzedaży, sprzedaż osobista czy propaganda marketingowa. Wszystkie powyższe formy można podzielić na dwie grupy, a mianowicie konkurencję cenową i pozacenowe. Konkurencja cenowa stanowi siłę koordynującą, która doprowadza do zgodności między wielkością produkcji a ilością dóbr, którą nabywcy są skłonni oraz są w stanie kupić.
Koordynująca rola cen na rynku wynika z dwóch funkcji, jakie pełnią: funkcji informacyjnej oraz funkcji bodźcowej. Funkcje te odnoszą się zarówno do sprzedawców, jak i nabywców. Załóżmy, iż potrzeby nabywców znacznie przewyższają ilość dostępnej na rynku szynki. Spowoduje to wzrost jej ceny. Wysoka cena będzie sygnałem, dla producentów informujących ich, że istnieją nabywcy gotowi kupić szynkę po tej cenie. Będzie również dla nich bodźcem do zwiększenia produkcji, ponieważ przysporzy im zysków. Wiemy, iż zwiększona produkcja szynki spowoduje umniejszenie zasobów potrzebnych do produkcji traktorów. Gdy liczba traktorów na rynku ukształtuje się poniżej poziomu zapotrzebowania na nie, nastąpi wzrost ceny. Wysoka cena traktorów będzie informowała producentów, że istnieją nabywcy gotowi kupić je po tej cenie, a jednocześnie będzie skłaniała do zwiększenia produkcji. Dochodzi w ten sposób do ustalenia zgodności między wielkością produkcji traktorów i szynki a naszym zapotrzebowaniem na te dobra, wyrażonym na rynku przez naszą skłonność i zdolność do ich kupienia.