Bank centralny i jego funkcje
Bank – to przedsiębiorstwo wykonujące działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów, wydawaniu instrumentów pieniądza elektronicznego oraz innych czyn-ności, określonych przepisami prawa i wymienionych w statucie banku.
Nazwa "bank" pochodzi od włoskiego słowa banco, oznaczającego ławkę, przy której praco-wali włoscy handlarze zajmujący się przekazywaniem monet kruszcowych od jednych klien-tów do drugich.
Na gruncie obowiązujących przepisów używanie nazwy "bank" (oraz "kasa") jest zastrzeżone wyłącznie dla banków w rozumieniu przepisów prawa bankowego.
Bank centralny – jest instytucją publiczną, która w imieniu państwa prowadzi politykę pie-niężną. W Polsce bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski. NBP nie odpowiada za zobowiązania Skarbu Państwa i odwrotnie. Nie ustanawia również prawa. Nie ma także wła-ściciela. W myśl ustawy z Konstytucji jest osobą prawną. Prawo do części zysku wypracowa-nego przez NBP ma budżet państwa.
Organami NBP są :
1. Prezez NBP (6-letnia kadencja, powoływany przez Prezydenta RP),
2. Zarząd NBP (w jego skład wchodzą: Prezes NBP - jako przewodniczący oraz 6-8 członków zarządu, w tym 2 Wiceprezesów NBP)
3. Rada Polityki Pieniężnej (przewodniczącym jest Prezes NBP, a 9-ciu pozostałych członków wybierają po równo Sejm, Senat oraz Prezydent RP).
Obecnym Prezesem jest Sławomir Skrzypek. Wszystkie organy są równorzędne, nie są od siebie zależne hierarchicznie.
Bank Centralny Polski spełnia 4 podstawowe funkcje. NBP jest:
1. bankiem emisyjnym
2. bankiem banków
3. bankiem państwa
4. centralną instytucją dewizową
Ad. 1.
BC wykonuje czynności prawne i faktyczne zmierzające do wprowadzenia do obiegu znaków pieniężnych, tzn. banknotów i monet. Jest to funkcja genetyczna, czyli główna funkcja istnie-nia banku narodowego.
Ad.2.
Do zadań banku banków należą:
a. tworzenie centralnego pieniądza rezerwowego – BC zobowiązuje banki komercyjne do odprowadzenia części przyjmowanych przez monetarne instytucje finansowe na dany rachunek bankowy. Ogranicza to swobodę dysponowania pieniędzmi przez MIF. W tej chwili jest to 3,5%.
b. refinansowanie akcji kredytowych – BC jest uprawniony do udzielania kredytów MIF, które ze względu na niedobór własnych rezerw nie są w stanie finansować akcji kredy-towych. Banki komercyjne mogą pożyczać sobie pieniądze lub podwyższać swoje oprocentowania lokat, dzięki czemu mogą pozwolić sobie na udzielanie tychże kredy-tów. Jeśli jednak po dokonaniu owych działań nadal nie mają wystarczającej płynno-ści pomaga im BC udzielając pożyczek. BC nie może pożyczać pieniędzy osobom fi-zycznym, ani SKOK’om.
c. pozostawanie kredytodawcą ostatniej instancji – gdy bank komercyjny ma kłopoty z wypłacalnością BC może udzielić mu kredytu.
Ad.3.
Występują tu dwie grupy zadań:
1. zadania, w których BC realizuje funkcje państwa
a. kontrola ilości pieniądza – BC kontroluje podaż pieniądza poprzez instrumenty polityki pieniężnej do zwiększania lub zmniejszania ilości pieniądza (gotów-kowego i bezgotówkowego)
b. kształtowanie ceny pieniądza – cena pieniądza to inaczej wysokość stopy %-towej. BC wykorzystuje instrumenty polityki pieniężnej w celu zwiększania lub zmniejszania stopy %-towej
c. stabilizacja poziomu cen (wartość pieniądza) – to bezpośredni cel inflacyjny, tzn. celem prowadzenia przez BC polityki pieniężnej jest zachowanie jak naj-mniejszej inflacji. BC nie jest jedynie odpowiedzialny za jej poziom, ale ma dbać, by był jak najmniejszy, czyli dbać o wartość pieniądza
2. zadania, w których BC świadczy usługi bankowe na rzecz instytucji bankowych (ban-kier państwa)
a. obsługa rachunków bankowych służących wykonaniu budżetu państwa – CB prowadzi rachunki dla państwa, dla instytucji państwowych, np. dla Urzędu Skarbowego (dla osób i przedsiębiorstw prywatnych nie)
b. administrowanie długiem publicznym – BC mogą wspierać w zarządzaniu dłu-giem publicznym ministra finansów dokonując na zlecenie i rachunek Skarbu Państwa operacji finansowych. BC jest więc agentem Skarbu Państwa
c. finansowanie deficytu budżetowego (!) – jest to Zadanie, którego nie może re-alizować NBP, zgodnie z Konstytucją, ale jest zadaniem innych BC’ych. W tej funkcji BC udziela kredytu Skarbowi Państwa celem sfinansowania wydatków budżetowych nie znajdujących pokrycia dochodów. NBP nie może pełnić tej funkcji, co na dobrą sprawę jest dla państwa korzystne. Dofinansowania Skar-bu Państwa niesie ze sobą wzrost inflacji.
Ad.4.
BC gromadzi i zarządza rezerwami dewizowymi. Skupuje i sprzedaje walutę od MIF i rządu (narodową i obcą). W celu tych transakcji najczęściej korzysta się z rynku walutowego, ale w przypadku chęci utrzymania kursu naszej waluty na niezmienionym stanie lepiej jest ominąć rynek i dokonać transakcji z NBP. W Polsce rynek walutowy jest bardzo płytki, tzn. ma słabe obroty.