Znaczenie map w geografii.

Początkowo człowiek odnosił się do środowiska przyrodniczego naturalnie, wręcz intuicyjnie. Był jednym z wielu składników systemu przyrody, i to wcale nie najsilniejszym obdarzonym jednak wysoką inteligencją. Z czasem zaczął poznawać swoje środowisko w takim stopniu, że nauczył się przewidywać różne zdarzenia oraz wykorzystywać naturę do własnych potrzeb i celów.
Pierwsze obserwacje, skojarzenia i spostrzeżenia były przez człowieka porządkowane, a jednocześnie powiększał się ich zakres i udoskonalał się sposób obserwacji. Wreszcie zaistniała potrzeba zapisywania wiedzy o Ziemi. Zaczęły powstawać opisy słowne, a potem także obrazy oraz modele: mapy i globusy. Najstarsza znana mapa liczy około 3500 lat, pochodzi z Mezopotamii i została wykonana na glinianej tabliczce. Około 1000 lat młodsza jest babilońska mapa, która obejmowała cały znany wówczas Babilończykom świat.
Ziemię stosunkowo najwierniej można przedstawić za pomocą kuli czyli globusa. Wprawdzie kształt ziemi odbiega od idealnej kuli, jednak przy tak ogromnym pomniejszeniu właśnie kula jest najlepszym modelem Ziemi. Podobieństwo globusa do Ziemi sprawia, że zachowane są te same kąty, proporcjonalne odległości i pola. Globus trzeba więc uznać za najlepszą pomoc do nauczania podstaw geografii. Ma jednak on wady. Zmniejszony nawet do kilku milionów razy, ułatwia jedynie właściwe wyobrażenie o rozmieszczeniu lądów, oceanów i niektórych większych mórz oraz niektórych większych miejscowości. Poza tym jest on bardzo niewygodny w użyciu.
Do znacznie wygodniejszego i bardziej szczegółowego wyobrażenia Ziemi służą mapy, które są obrazem powierzchni Ziemi, innego ciała niebieskiego lub nieba, przedstawionych na płaszczyźnie w odpowiednim odwzorowaniu, pomniejszeniu i przy użyciu symbolicznych znaków umownych. Są one najbardziej wszechstronnym sposobem prezentacji zjawisk i procesów zachodzących w otaczającej nas i przez nas modyfikowanej przyrodzie. Dobrą mapę cechuje wiarygodność, dokładność, szczegółowość treści, poglądowość i czytelność. Spełnienie tych warunków jest trudne, a często wręcz niemożliwe. Zależy to nie tylko od stopnia rozwoju nauki i techniki w okresie opracowywania mapy, ale także od skali mapy i jej przeznaczenia.
W celu sporządzenia mapy należy interesujący nas np. teren przenieść na płaszczyznę w odpowiednim zmniejszeniu, przy użyciu siatki kartograficznej. Siatka ta jest układem południków i równoleżników i składa się z łuków przecinających się pod kątem prostym. Oczka tej siatki zmieniają swój kształt od równika do biegunów. Rozróżniamy trzy rodzaje siatek kartograficznych:
· AZYMUTALNĄ, w której południki to pęk półprostych wychodzących z bieguna, zaś równoleżniki są współśrodkowymi okręgu. Tego rodzaju siatka najlepiej nadaje się do przedstawiania obszarów podbiegunowych.
· STOŻKOWĄ, gdzie południki są pękami półprostych wychodzących z bieguna, zaś równoleżniki są współśrodkowymi łukami. Ta siatka nadaje się najlepiej do przedstawiania państw i kontynentów.
· MOLLWEIDEGO, w której południki są łukami spotykającymi się na biegunach, zaś równoleżniki to proste oddalone od siebie w jednakowej odległości. Ta siatka zaś jest najczęściej spotykana jest na wspomnianych wcześniej globusach, rzadziej zaś na mapach.

Poza wspomnianą siatką kartograficzną rozróżniamy jeszcze dwa elementy mapy: skalę oraz znaki topograficzne.
Skala obok siatki kartograficznej jest bardzo ważnym elementem mapy. Jest to powiększenie lub pomniejszenie rzeczywistych wymiarów interesującego nas obszaru, za pomocą stosunku długości odcinka na mapie do długości odpowiedniego odcinka w terenie. Rozróżniamy trzy rodzaje skali:
· LICZBOWĄ, która przedstawiana jest w postaci ułamka. Skala ta jest tym większa, im większa jest wartość ułamka i im mniejszy jest jego mianownik. Skala liczbowa nie może być wartością mianowaną.
· MIANOWANĄ, którą wyrażamy zapisując ją w postaci cyfr np. 1cm= 10km
· LINIOWĄ, w której odcinek prostej podzielony jest na równe części i opisany jest w metrach lub kilometrach. Ten rodzaj skali jest na mapach przedstawiony graficznie i służy do łatwego odczytywania z mapy rzeczywistych odległości.

Trzecim elementem mapy są znaki topograficzne. Stosuje się je w mapach wykonanych w skalach większych od 1: 200000. Mapy wykorzystujące znaki topograficzne zwane są topograficznymi, zawierają dużo elementów danego obszaru i są bardziej dokładne niż mapy wykonane w skalach większych. Mapy topograficzne ukazujące interesujący nas obszar przedstawiają wiele punktów charakterystycznych dla danego terenu. Żeby bardziej zobrazować problem znaków topograficznych należy podzielić je na trzy grupy:
· ZNAKI PUNKTOWE, do których można zaliczyć miasta, wsie, pojedyncze drzewo itp.
· ZNAKI LINIOWE, którymi można wyrazić np. rzekę, drogę, linię kolejową, granicę (np. miasta)
· ZNAKI POWIERZCHNIOWE, którymi opisujemy sady, lasy, łąki, bagna. Ich kształt na mapie odpowiada dokładnie kształtowi w terenie.

Żeby dokładnie określić np. jakiś znak topograficzny na mapie i w terenie należy posłużyć się współrzędnymi geograficznymi, czyli :
· DŁUGOŚCIĄ GEOGRAFICZNĄ, która jest odległością podaną w stopniach od południka zerowego (może być wschodnia i zachodnia)
· SZEROKOŚCIĄ GEOGRAFICZNĄ, która jest odległością podaną w stopniach od równika (może być północna lub południowa)

Aby dokładniej określić położenie jakiegoś punktu na mapie czy w terenie można odległości współrzędnych geograficznych (podane w stopniach) podzielić na minuty oraz sekundy. Wspominając wymieniony podział należy również wspomnieć o najnowszym wynalazku GPS (Global Positioning System) czyli Globanym Systemem Pozycjonowania. Zasada działania systemu opiera się na pomiarze odległości pomiędzy satelitą poruszającym się po ściśle wyznaczonej orbicie a odbiornikiem. Znana odległość od satelity lokuje odbiornik na sferze o promieniu równym zmierzonej odległości. Znana odległość od dwóch satelitów lokuje odbiornik na okręgu będącym przecięciem dwu sfer. Kiedy odbiornik zmierzy odległości od trzech satelitów, istnieją tylko dwa punkty, w których może się on znajdować. Jest to swoistego rodzaju mapa elektroniczna, która wykorzystuje system nawigacji satelitarnej do określenia położenia. Za pomocą tej "mapy" można określić z bardzo dużą dokładnością (nawet do 1 metra) pozycję różnych przedmiotów.
Wracając do typowych map geograficznych należy również dokonać podziału tych map. Mapy można dzielić na bardzo wiele kategorii. Najczęściej spotykamy się z mapami uwzględniającymi elementy środowiska geograficznego. Są to mapy ogólno- geograficzne, które dzielimy na:
1. fizyczne: najczęściej ukazujące nam rzeźbę terenu
2. polityczne: pokazujące nam sytuację polityczną świata oraz ułatwiające odnalezienie położenia jakiegoś kraju
3. tematyczne: przyrodniczo- geograficzne; społeczno- gospodarcze
4. przeglądowe: najczęściej stosowane w turystyce np. plany miast, pokazujące położenie szlaków turystycznych itp.

Mogą one dotyczyć zjawisk przyrodniczych, zjawisk gospodarczo- społecznych, kształtowania i ochrony środowiska oraz wielu innych różnych dziedzin życia człowieka. Mapy można także klasyfikować ze względu na ich przeznaczenie. Odmian map jest tyle ile jest potencjalnych użytkowników. Są mapy turystyczne, samochodowe, kolejowe, lotnicze, mapy przydatności obszaru do turystyki, rolnictwa, przemysłu, budownictwa, ujmujące stan środowiska, jego degradacji, zanieczyszczeń itp. itd.
Reasumując powyższy temat pracy można powiedzieć, że geografia jako dziedzina nauki nie mogła by istnieć bez istnienia map. To dzięki nim nauka ta może się wciąż rozwijać, wprowadzając w dziedziny naszego życia nowe kategorie, jakże potrzebne nam do codziennego życia. To właśnie dzięki mapom możemy znaleźć jakiś potrzebny nam punkt na świecie, czy choćby ulicę w nieznanym nam mieście.


Bibliografia:
1. W. Stankowski: "Geografia fizyczna z geologią" Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A.., Warszawa 1999
2. S. Piskorz; St. Zając: "Geografia świata i Polski" Wydanie III poprawione, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993
3. Internet: www.nawigatornia.pl