Geografia polityczna – opracowanie materiału

Geografia polityczna - wyodrębniona i autonomiczna nauka o Ziemi. Jest to młoda nauka, różni się od pozostałych nauk geograficznych. Pierwsze oznaki tej dyscypliny ujawniły się w starożytności : Herodot, Platon, Arystoteles, Stradon. Arystoteles - model państwa - zależność pomiędzy ludnością a terytorium. Geografia polityczna porusza zagadnienia ekonomiczne, socjologiczne. Jest geografia wojenna, wojskowa itp. Już Napoleon pisał, że mocarstwowość tkwi w geografii ( przestrzeni ). Inny geograf pisał, że państwowość tkwi w przestrzeni. Państwo jest tworem społecznym a nie przyrodniczym. Polityka państwa nie da się sprowadzić do faktu, że jest uzależniona od wpływu środowiska geograficznego. Nie determinują one rangi krajów we wspólnym świecie, chociaż nie oznacza to, że można ignorować warunki przyrodnicze. Każdy nowo odkryty obszar uzyskiwał polityczną osobowość. Położenie ma znaczenie - położenie Wielkiej Brytanii i jej polityka izolacjonizmu. Położenie zapewniało ochronę i zwalniało rząd z łożenia na siły lądowe, dzięki czemu można było rozbudować flotę. Od 1066 roku - od czasu najazdu na Anglię przez Wilhelma Zdobywcę - nieprzyjaciel nie postawił swojej stopy na ziemi angielskiej.. Japonia : 120 mln mieszkańców, 380 tyś. km 2 - grunty orne zajmują 15 % powierzchni kraju. Dzięki położeniu jest jednym z najlepiej rozwiniętych krajów. Państwo Azteków ( Meksyk ) i Inków ( Peru ) - obszary górskie, strefa zwrotnikowa. Najstarsze cywilizacje ( nadrzeczne ) - starożytny Egipt powstał w Delcie Nilu ( komunikacja, wpływ na gleby ).
Stradon - pierwszy opisał znany świat ( XVII ksiąg ), jego opracowanie stało się podstawowym dziełem dla wojska i administratorów ( głównie Imperium Rzymskie ). Po upadku cesarstwa nastąpił zastój w tej dziedzinie, ponowny rozwój zainicjowali Arabowie, głównie dzięki ich podróżom kupieckim.
Historia geografii politycznej - liczy sobie około 2000 lat.
Monteskiusz - okres wielkich odkryć geograficznych - podniósł znaczenie klimatu i środowiska naturalnego w formowaniu się rządów - zależność pomiędzy gospodarką rolną, zaludnieniem, obszarem państwa a sposobem rządzenia. Reprezentował on determinizm.
Buffon - odrzucał determinizm, mówił o wzajemnym wpływie człowieka i środowiska.
Termin geografia polityczna - pojawia się pierwszy raz XVIII wieku w pracach Turgota oraz w pracach Kanta. W Polsce prekursorem tego terminu był Karol Wyrwicz. Kant geografię polityczną uważał za badanie zależności pomiędzy czynnikami politycznymi a środowiskiem przyrodniczym. Niektórzy widzą początki geografii politycznej w pracach Williama Petty ( XVII wiek ). Rozważał on nad położeniem geograficznym terytorium państwowego oraz znaczeniu rozmieszczenia ludności, jako potencjału gospodarczego kraju. W drugiej jego pracy chodzi o to jaki powinien być optymalny kształt i rozmiar terytorium państwowego ( najlepsze wykorzystanie terenu przy odpowiednim zaludnieniu ). W wykładach Kanta znajdziemy wzmianki o geografii politycznej którą uważa za zależności pomiędzy czynnikami politycznymi a środowiskiem. W XIX wieku ścierały się poglądy racjonalistycznego indeterminizmu - przyczyny kształtowania się stosunków politycznych i społecznych widział w woli jednostek. Zakładał on, że państwo często tworzone jest z woli jednostek w wyniku umowy społecznej. Ścierał się z determinizmem, który powstanie i upadek państwa widział jako dzieło Boga lub przyrody.
Ratzel Fryderyk ( XIX w) - W dziele „Geografia polityczna„ sformułował 7 praw rozwoju państwa. Uważał państwo za organizm podlegający prawom doboru naturalnego i walki o byt oraz że państwo przechodzi cały cykl od dzieciństwa do dorosłości i starzenia się. Prymitywny naród nie stworzy wielkiego i silnego państwa. Uważał on że Europa jest za mała, żeby mogło być tam więcej niż jedno państwo. Uważany jest za twórcą teorii przestrzeni życiowej dla Niemiec „lebens raum„. Jego założenia legły u podstaw powstania pojęcia geopolityka. Prawa rozwoju państwa :
1. przestrzeń państwa poszerza się wraz z ekspansją ludności mającą te samą kulturę
2. terytorialny wzrost następuje za innymi aspektami rozwoju państwa
3. państwo rośnie wraz z wchłanianiem mniejszych jednostek politycznych
4. granica jest peryferyjnym organem państwa, odzwierciedla jego siłę i rozwój a więc nie jest ona stała
5. państwa w trakcie rozwoju szukają terenów nadających się do wchłonięcia
6. kierunek ekspansji przesuwa się od państwa bardziej do słabiej rozwiniętych cywilizacyjnie
7. dążenie do ekspansji terytorialnej państwa rośnie wraz z poszerzaniem jego obszaru.
Eugeniusz Romer - przełom XIX i XX wieku w Polsce rozwój geografii politycznej. Ścierają się 2 wiodące szkoły :
- niemiecka ( Ratzel )
- francuska ( Vidal de la Blache ).
Główne kierunki geografii politycznej :
1. kierunek krajobrazowy
2. kierunek ekologiczny
3. kierunek organiczny
Kierunek krajobrazowy - Badał przejawy działalności i organizacji politycznych, które znajdowały swój wyraz w krajobrazie - położenie, obszar, kształt państwa, podział administracyjny, granice państwowe.
Kierunek ekologiczny - Przedstawił sposób przystosowania się postaw ludzi i stosunku politycznego do charakteru danego obszaru - adaptacja grup społecznych do warunków naturalnych.
Kierunek organiczny - Państwo jako organizm ( oparta na teorii Ratzla )
Geopolityka - pojęcie to sformułował szwedzki naukowiec Kiele. Dowodził, że terytorium to ciało, a jego granice są narządami. Regiony produkcyjne to kończyny tego organizmu, drogi komunikacyjne to układ krążenia, stolica - system nerwowy.
Kryteria badania państwa Kielego :
1. kretopolityka - nauka o organizmie władzy
2. socjopolityka - badanie stosunków i potrzeb społecznych
3. etnopolityka - badanie psychologii narodu
4. ekopolityka - nauka o gospodarce
5. geopolityka - badanie środowiska geograficznego państwa
Geostrategia - pewną dziedzina geopolityki ( stworzyli to uczeni angielscy i amerykańscy ) - strategia własnych rządów. Uważali oni, że wiodącą rolą w rozwoju politycznym mogą stanowić wojskowe siły lądowe, morskie i powietrzne.. Stworzono pogląd, że Europa, Azja i Afryka stanowią trzon, wyspę świata i wysnuto sformułowanie, że ten kto rządzi Europą Wschodnią, to rządzi wyspą świata, a jeśli tym rządzi to rządzi całym światem.
Kryteria klasyfikacji państw :
I. polityczno – ustrojowe
II. demograficzno – społeczne
III. ekonomiczno – gospodarcze
IV. przyrodnicze
V. kształt i wielkość terytorium

1. kryterium w I grupie - kryterium suwerenności państwa. Kraje suwerenne i niesamodzielne. Protektorat, mandat i powiernictwo.
- Protektorat - przy rozwoju wielkich potęg - narzucanie woli silnych słabszym.
- Mandat ( okres międzywojenny ) - Niemcy utraciły po przegranej w wojnie swoje terytoria i Liga Narodów oddała je pod zarządzanie innym krajom ( Namibia oddana pod kontrolę dzisiejszemu RPA ).
- Powiernictwo - zastąpiło mandat, głównie chodziło o przegraną w wojnie Japonię, odebrano im niektóre tereny i oddano w powiernictwo USA, Nowej Zelandii i Australii. Dzisiaj suwerennych państw jest 196. Problem suwerenności można rozpatrywać w zależności od aspektów wewnętrznych jak i zewnętrznych.
- Państwa niesamodzielne - terytoria autonomiczne - wchodzą w skład jakiegoś kraju, choć wewnętrznie są w pełni autonomiczne. Wyspy Normandzkie to wyspy autonomiczne. Wewnątrz się rządzą same lecz na zewnątrz są reprezentowane przez Wielką Brytanię. Grenlandia - to terytorium autonomiczne Danii. Antyle Holenderskie są reprezentowane przez Holandię.
- Kraje samodzielne ( stowarzyszone ) - posiadają pełną autonomię wewnętrzną choć są reprezentowane przez inne państwa. Wyspy Coola stowarzyszone z Nową Zelandią. Federacyjne Stany Mikronezji stowarzyszone z USA. Posiadłości zależne ( kolonie ).

2. kryterium w I grupie - model aparatu państwa
- centralistyczny ( naczelne organy państwa mają max ilość kompetencji )
- zdecentralizowany
a. administracyjny ( hierarchia idzie w górę : gminy, powiat zależne od siebie )
b. samorządowy ( gminy i powiaty nie podległe sobie ( tylko w niewielkim stopniu )
Wiąże się z tym modelem inna forma - federacja - władze ustawodawcze i wykonawcze na szczeblu kraju i regiony ( USA ). W Europie Niemcy i Austria ( landy ), Szwajcaria ( Kantony ). W Azji to Indie, Pakistan i Zjednoczone Emiraty Arabskie. W Afryce to Nigeria. W Ameryce Południowej - Argentyna, Brazylia, Kanada, Meksyk, Wenezuela. Na Oceanii - Federacyjne Stany Mikronezji.

3. kryterium w I grupie to ustrój.
Ustrój polityczny państwa to sposób w jaki jest realizowane państwowe kierowanie społeczeństwem. Arystoteles pierwszy dokonał podziału :
a. monarchia, arystokracja i politea
b. tyrania, oligarchia i demokracja
Podział ten oparty został na kryterium części społeczeństwa w której imieniu sprawuje się władzę. Podział na podgrupy zależał od ilości osób sprawujących władzę. Grupa a - rządy sprawowane w interesie ogółu, grupa b - rządy w interesie jednostki. Arystoteles był zwolennikiem mieszanej formy rządów.
Jednym z najstarszych podziałów jest podział na republikę i monarchię. Machiavelli - uważał, że nie ma idealnej formy ustrojowej. Uważał, że forma zależy od zadań jakie państwo ma do spełnienia.
Odmiana parlamentarna jest w republice i w monarchii, prezydencka tylko w formie republikańskiej. Może być odmiana faszystowska ( i tu i tu ) oraz dyktatorska ( też i tu i tu ) a także konwent. Konwent istnieje w Szwajcarii - tam rząd i parlament to jedno. Republiki wyznaniowe ( przywódca duchowy ) - Iran, Libia, Afganistan, Pakistan.

II. grupa kryteriów.
1. kryterium w II grupie - struktura demograficzna państw, podział na płeć i wiek. Najbardziej sfeminizowanym obszarem jest Europa Zachodnia. Jeśli chodzi o przewagę mężczyzn to Azja i Afryka. Najstarsze państwa to Japonia i kraje Europy Zachodniej.
Naród – grupa ludzi ukształtowana pod kątem wspólnych losów dziejowych, powiązana kulturą, językiem terytorium i życiem ekonomicznym oraz mająca świadomość narodową.
Narodowość – używana zamiennie z narodem.
Więź narodowa – ukształtowany w ciągu dziejów stan zależności pomiędzy ludźmi.

Różne koncepcje narodu :
1. Naród – wspólnota duchowej, kulturalnej uznanej świadomości danej grupy.
2. Naród – wspólnota polityczna, która dąży do niezależnego bytu we własnej organizacji państwowej.
3. Naród – historyczna wspólnota danej zbiorowości.

Etapy formowania się państw :
I etap – koniec XVIII wieku (do połowy XIX wieku) powstanie państw narodowych (zjednoczenie Włoch i Niemiec)
II etap - problemy narodowościowe (środkowa Europa)
III etap – likwidacja kolonializmu (po II wojnie światowej) odzyskanie niepodległości przez kolonie.

Patriotyzm – wspólnota oparta na miłości i solidarności z własnym narodem.
Nacjonalizm – jedna z form ideologii państwa, stawia interesy własnego narodu ponad wszelkie inne wartości.
Internacjonalizm – życzliwość w stosunku do innych narodów
Kosmopolityzm – twierdzi, że ojczyzną człowieka jest cały świat.

Języki w Europie.
Ludność w Europie należy głównie do 2 dużych rodzin językowych.

JĘZYKI INDOEUROPEJSKIE – dzielą się na azjatyckie i europejskie. Następny podział w tej rodzinie to podział na języki słowiańskie i germańskie.
Europejskie :
Słowiańskie - dzielą się na wschodnio-słowiańskie, południowo- słowiańskie i zachodnio-słowiańskie.
- wschodnio-słowiańskie – rosyjski, ukraiński, białoruski, starocerkiewny.
- zachodnio-słowiańskie – polski, czeski, słowacki, łużycki
- południowo-słowiańskie – słoweński, serbsko-chorwacki, macedoński i bułgarski
Germańskie - dzielą się na północne i południowe. Północne to norweski, szwedzki, duński, fryzyjski, islamski, farelski. Południowe to – angielski, niemiecki, flamandzki.
Oprócz możemy wyróżnić jeszcze :
- języki romańskie – włoski, hiszpański, portugalski, francuski, kataloński, rumuński, mołdawski.
- Języki bałtyckie – litweski, łotewski
- Języki celtyckie – irlandzki, szkocki, walijski, normandzki
- Języki uralskie – ugryjskie ( węgierski ), fińskie ( fiński i estoński )
- Język maltański
Azjatyckie :
Grupa azjatycka – języki urzędowe
- grupa indyjska – Indie ( angielski oraz hindi ), Pakistan ( hindi oraz urgu, nepalski ).
- grupa armeńska – język armeński ( Ormian )
- grupa irańska – Iran ( perski ), Afganistan ( pusztu ), Tadżykistan ( tadżycki ), Kurdystan ( kurdyjski ), Osetia ( osetyński ).
- rodzina uralska – ( były ZSRR ) karelski, komi, mordwiński, malyjski, języki samojeckie.
- Rodzina języków drawidyjskich – język tamilski
- Rodzina języków autajskich – grupa turecko – tatarska ( turecki, tatarski ), kazachski, uzbecki, azerski, turkmeński, kirgiski.
- grupa mongolska – mongolski, buriacki, kałmucki
- Grupa mandżursko – tunguska – mandżurski, tunguski
- Rodzina kaukaska – dzieli się ona na dwie grupy : północną ( Gruziński ) i południową ( czeczeński, abchaski i czerkieski )

Języki paleoazjatyckie - 1
Języki austroazjatyckie - 60
Języki chińsko – tybetańskie - 1260
Języki austronezyjskie - 300
Języki papuaskie - 2
Języki australijskie - 0,2
Języki czarnej Afryki - 400

Najliczniejsze oficjalne języki urzędowe świata :
Angielski :
- m.in. - USA, Wielka Brytania, Filipiny, Grenada, Indie, Nowa Zelandia, Singapur
Hiszpański :
- m. in. - Argentyna, Hiszpania, Chile, Dominikana, Ekwador, Kostaryka, Kuba
Arabski :
- m. in. – Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Jordania, Maroko, Libia, Liban
Francuski :
- m. in. – Francja, Algieria, Andora, Belgia, Gabon, Haiti, Niger, Senegal
Portugalski :
- m. in. – Portugalia, Angola, Brazylia
Niemiecki :
- m. in. – Niemcy, Austria, Belgia, Lichtenstein, Szwajcaria.

Państwa o silnej zwartości socjoetnicznej >90 – Portugalia, Norwegia, Polska, Niemcy, Włochy, Lichtenstein, Dania, Szwecja, Islandia, Grecja, Irlandia, Holandia.
Państwa o średniej zwartości socjoetnicznej 60 - 90 – Finlandia, W. Brytania, Francja, Luksemburg, Austria, Bułgaria, Albania, Czechy, Słowacja, Słowenia, Macedonia, Estonia, Malta
Państwa o niskiej zwartości socjoetnicznej – Belgia, Szwajcaria, Bośnia i Hercegowina, Jugosławia, Chorwacja, Litwa, Białoruś, Mołdawia, Rosja, Andora, Monako
Państwo o najniższej zwartości socjoetnicznej – Watykan

EWG – powstała po traktacie Rzymskim w 1956 roku. Powstała z Organizacji Euroatom i Organizacji Węgla i Stali. Członkowie założycielscy – początkowo było w tej organizacji 6 państw : Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy i RFN. W 1973 roku przyjęto Danię, Irlandię i Wielką Brytanię. W 1981 roku przystąpiła Grecja a w 1986 roku Hiszpania. Niektóre z tych państw znajdowały się wcześniej w innej organizacji zwanej EFTA. Należały do nich : Szwecja, Norwegia, Dania, Wielka Brytania, Portugalia, Austria, później przyjęto jeszcze Islandię, Finlandię i Lichtenstein. Niektóre zostały z czasem włączone do EWG. W 1993 roku po traktacie w Maastricht powstała Unia Europejska. Dziś UE obejmuje 15 państw : Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Włochy, Portugalia, Wielka Brytania, Austria, Szwecja i Finlandia. Wspólnota Narodów – wyrosła na bazie Brytyjskiej wspólnoty Narodów, do której należały oprócz krajów Wieliej Brytani także Australia, Kanada i inne. Oprócz takich organizacji istnieją jeszcze inne organizacje, między innymi militarne takie jak : NATO. Członkowie założycielscy tej organizacji to : Belgia, Dania, Francja, Luksemburg, Holandia, Kanada, Islandia, Norwegia, Portugalia, USA, Wielka Brytania i Włochy. W 1952 roku przystąpiły Turcja i Grecja, zaś w 1955 roku RFN a w 1982 roku Hiszpania. NATO powstało w 1949 roku.
Układ Warszawski - Kraje Europy Środkowej utworzyły organizację stanowiącą przeciwwagę dla Nato. Amerykanie chcąc się zabezpieczyć w różnych rejonach świata tworzyli różne oganizacje militarne, takie jak ANZUS ( nazwa powstała pod kątem nazw krajów należących do tej organizacji a mianowicie Australia, Nowa Zelandia i USA ). Organizacja ta powstała w 1952 roku. W Azji Południowo – Wschodniej amerykanie zawiązali organizację pod nazwą CENTO ( w 1955 roku ). W jej skład wchodziły : Iran, Irak, Pakistan, Turcja, Wielka Brytania i USA. Organizacja ta rozpadła się po upadku szacha w Iranie i rozpoczęciu wojny z Irakiem. SEATO – organizacja militarna Azji Południowo – Wschodniej i Oceanii. Członkowie – Finlandia, Tajlandia, Nowa Zelandia, USA, Francja, Australia i Wielka Brytania.
OPEC ( organizacja krajów wydobywających i eksportujących ropę naftową ).

Kryteria ( wskaźniki ) atrakcyjności państw :
1. liczebność i przynależność do organizacji międzynarodowych
2. liczba ratyfikowanych konwencji międzynarodowych
3. liczba wizyt dyplomatycznych
4. Udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego ( wielkość eksportu i importu w przeliczeniu na jednego mieszkańca
5. Liczba turystów zagranicznych ( na jednego mieszkańca )

ad. 1) - Państwa o największej liczbie organizacji dyplomatycznych - USA ( 142 ), Wielka Brytania, Francja, Belgia, Niemcy, Rosja, Japonia, Włochy, Chiny, Egipt ( kraje te maja tych placówek powyżej 100 ). Polska ma ponad 80 placówek.
Ad. 2) - Liczba ratyfikowanych konwencji międzynarodowych - Do tej pory tylko Malediwy i Wanu Atu nie ratyfikowały żadnego traktatu. Najwięcej konwencji ratyfikowała Francja ( ponad 240 ). Oprócz Francji tylko Belgia, Dania, Holandia, Norwegia, Wielka Brytania i Włochy ratyfikowały ponad 100.
Ad. 3) - liczba wizyt dyplomatycznych – średnio dla wszystkich państw świata ( roczna liczba ) wynosi liczba ta około 2 wizyty rocznie. USA i Francja mają tych wizyt najwięcej.
Ad. 4) - Udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego ( wielkość eksportu i importu w przeliczeniu na jednego mieszkańca ). Udział taki waha się od 96 % ( Wybrzeże Kości Słoniowej ) do około 10 % w USA. Ponad 50 % mają państwa eksportujące surowce mineralne i roślinne ( np. ropa naftowa ). O wysokim udziale sa kraje Azji Południowo – Wschodniej. Wskaźnik od 13 do 35 % to domena krajów wysoko rozwiniętych cywilizacyjnie. Polska ma około 13 % udziału. W USA i Rosji wskaźniki te wynoszą około 10 %.
Ad. 5) - Liczba turystów zagranicznych ( na jednego mieszkańca ) - największe wartości mają w Europie : Monako, Szwajcaria, Austria, Hiszpania, Francja i Włochy. W Ameryce to Wyspy Bahama, Jamajka, na wschodzie zaś Singapur.

Cechami sprzyjającymi rozwojowi państwa są – dostępność do morza, wielkość powierzchni, zasoby naturalne, dostępność komunikacyjna, charakter granic oraz czynniki narodowościowo – etniczne.
Ekopolityka – zajmuje się nadmiernym rozwojem ludności i zbytnim rozwojem technologii. Dostęp do żywności na świecie, rozwój gospodarczy a wykorzystanie energii, woda, jej zasoby i wykorzystanie oraz jej niedobory, regulacja prawno – polityczna w tym zakresie. Badanie rozwoju technologicznego oraz skutki tego rozwoju.

Problematyka granic:
Sporny odcinek graniczny – nie uznawany przez co najmniej jednego sąsiada.
Izobary polityczne – spory dotyczące granic
Do spornych izobar należą granice pomiędzy Indiami a Pakistanem a także wiele granic w Afryce. Rozbiezności w tej sprawie na terenie Antarktydy reguluje traktat z 1959 roku.
Od strony prawnej są spory graniczne i terytorialne.
Terytorialne – podważenie znaczenia samego traktatu
Graniczne – dotyczy przebiegu granic
Granica – określa tożsamość terytorialną państwa
Współczesna koncepcja granicy – od śmierci Karola Wielkiego. Na przełomie XIX i XX wieku upowszechnił się aktualny tup granic.
Strefy zdemilitaryzowane – pozostałość strefy przygranicznych.
Państwa buforowe – Butan, Nepal
Funkcje granic – określają zasięg terytorialny zwierzchności państwa. Dotyczy to także granicy morskiej i powietrznej.
Granice są naturalne i sztuczne.
Naturalne – granica wzięta z przyrody, dogodna do obrony. Poważne naturalmne przeszkody dla migracji ludzi ( granice górskie, morskie, bagienne, rzeczne, granice na jeziorach, kanałach, zatokach )
Sztuczne – wyznaczane astronomicznie i geograficznie
Granica ma funkcję ograniczającą - ogranicza :
1. migrację
2. wymianę ( swobodną ) towarów
3. wymianę środków finansowych
4. kulturę
5. ideologię

Dla Polski przed wojną współczynnik rozwoju granic wynosił 2,25 teraz wynosi 1,8. Dla szwecji wynosi 11,3.
Granice morskie – można liczyć w % długości tych granic w stosunku do całkowitej długości granic.
Obszary morskie :
- wody terytorialne
- wody otwarte
Wody terytorialne :
a. wchodzące w skład terytorium państwowego
b. podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji tego państwa
W skład wód terytorialnych wchodzą wody :
- morskie wody wewnętrzne ( obejmują wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego ). Zalicza się tutaj zatoki, której przynajmniej jeden brzeg należy do państwa a rozwarcie w najszerszym miejscu nie przekracza 24 mil morskich. Wyjątek stanowią zatoki ukształtowane historycznie. Wody wewnętrzne podlegają całkowitej mocy państwa nadbrzeżnego. Obejmują obszar powietrzny oraz to co znajduje się na dnie morza.
- wody archipelagowe - konwencja z 1982 roku. Są to wody, którym przysługują prawa nieszkodliwego przepływu ( statki tam pływające nie stanowią dla pobliskiego państwa zagrożenia - w czasach pokoju mogą tam pływać również okręty oraz łodzie podwodne pod warunkiem, że są wynurzone ). Do takich państw archipelagowych zaliczamy m.in. Filipiny, Indonezję.
- morza terytorialne - konwencja Genewska ustanowiła pas morski o szerokości 12 mil. Teren ten jest suwerennym terenem państwa nadbrzeżnego.
Obszary morskie o ograniczonej jurysdykcji - to morski pas przyległy. Oznacza obszar morza otwartego o określonej szerokości przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego ( max szerokość takiego pasa to 24 mile ).
Morska strefa ekonomiczna ( rybołówstwa )
200 - milowy pas morza wprowadzony głównie przez kraje głównie Ameryki Łacińskiej. W tych strefach dokonuje się większości światowych połowów. Przyjęto tam, że państwo nadbrzeżne ma suwerenne prawo do pierwszeństwa w badaniach i eksploracji tego pasa. Ustala też zasady eksploatacji. Z 200 milowej strefy pasa ekonomicznego korzysta około 100 państw.
Morze otwarte ( pełne ) - obejmuje wody znajdujące się poza obszarem morza terytorialnego. Można tam swobodnie latać, pływać oraz wydobywać.
Cieśniny morskie o znaczeniu międzynarodowym. - jedną z pierwszych konwencji regulujących tego typu sprawy ( sprawa cieśnin bałtyckich ) podpisano w połowie XIX wieku. Wolność żeglugi obowiązuje w kanałach sueskim, panamskim i kilońskim.
Granice powietrzne - do dnia dzisiejszego nie osiągnięto porozumienia w tej sprawie. Jedna z koncepcji mówi, aby za granicę powietrzną uznać górną granicę atmosfery.
Stolice państw - na siedzibę rządów wybierano państwa największe i najbogatsze. Wprowadzono nazwę miasto stołeczne. Obecne stolice Europejskie były już nimi w XV i XVI wieku. W XVII wieku stolicami były już Berlin, Sztokholm i Warszawa. Drugi etap tworzenia stolic to okres ponapoleoński : Ateny, Sofia, Helsinki i inne. W XX wieku odzyskały niektóre kraje suwerenność i powstały nowe stolice - Reykiawik, Tirana i Bonn. W stolicach nastąpił wzrost liczby ludności. Pałace i zamki świadczyły o centralizacji władzy w stolicy. Ostatnim okresem tworzenia stolic jest okres postindustrialny.
Stolice można podzielić na :
- stałe ( historyczne ) - istniejące od wielu wieków, np. : Rzym, Londyn, Paryż
- ustanowione - powstałe przez świadomy wybór ( np. : Canberra w Australii )
- podzielone - gdzieniegdzie funkcje rządzenia podzielone są na dwa miasta (np. : w Holandii Parlament ma siedzibę w Hadze, a pałac królewski znajduje się w Amsterdamie)
Najstarsza cywilizacja która stworzyła system państwowy zamieszkiwała tereny Mezopotamii. Tam powstały pierwsze ośrodki miejskie o charakterze miast - państw ( IV - III wiek p.n.e. ). Wiodący ośrodek miasto Ur. Jedną z fal osadników napływających na te tereny byli Akadowie. Założyli oni miasto Akad. Na obszarze nizin Mezopotamii utworzyła się cywilizacja Babilonii z ośrodkiem w Babilonie ( Hammurabi ). Asyria ( kolejne potężne państwo ). Na innym kontynencie - powstaje Egipt. Miasto Memphis. Strefa wpływów Egipcjan - na północy Namibia, na zachodzie dzisiejsze tereny Libii, na wschodzie tereny obejmujące dziś Liban, Iran, Palestynę. Około 950 roku p.n.e. powstała Etiopia ( założona przez królową Sabę )
Portugalskie enklawy - Goa, Timor, Diu, Daman - zniknęły z map świata w latach 60 - tych. Timor został anektowany przez Indonezję w 1970 roku.
Enklawy francuskie ( w Indiach ) - Mahe, Karical, Janan, Pandicheny, Handernagore. Przetrwały one do lat 50 - tych. Potem anektowane przez Indie. W 1918 roku proklamuje niepodległość Jemen.
Terytoria pod kontrolą :
Hiszpanii – Ceuta ( z Melillą, Alhucemas, Chafarinas, penon de Velez de la Gomera )
Australii – wyspy Bożego Narodzenia z wyspą Kokosową, Norfolk
Danii – wyspy Owcze, Grenlandia
Francji – Gujana, Polinezja, Gwadelupa, Martynika, Majotte, Nowa Kaledonia, Reunion, Wallis i Futuna, St. Pierre i Miquelon
Holandii – Aruba, Antyle Holenderskie
Nowej Zelandii – Tokelau
Norwegii – Jan Mayen, Svalbard
USA – Samoa, Guam, Wyspy Dziewicze, Midway, Wake
W. Brytanii – Anguilla, Bermudy, Dziewicze, Kajmany, Falklandy, Czagos, Św. Helena, Gibraltar, Normandzkie, Man, Hongkong, Montserat, Turks i Caicos

Liczba państw suwerennych :
Rok Europa Azja Afryka Ameryka Oceania Razem
1900 24 8 2 20 - 54
1926 33 13 4 22 2 74
1946 31 21 4 22 2 80
1956 32 27 8 22 2 94
1966 33 32 39 26 4 134
1976 33 39 50 30 9 161
1986 33 39 52 36 16 176
1996 43 46 54 36 17 196





Terytoria niesamodzielne :
Kontynent Liczba
Europa 6
Azja 3
Afryka 4
Ameryka 15
Oceania 11
Razem 39

Państwa samodzielne śródlądowe
Kontynent Państwa
Europa Andora, Austria, Białoruś, Czechy, Lichtenstein, Luksemburg, Macedonia, Mołdawia, San Marino, Słowacja, Szwajcaria, Watykan, Węgry
Azja Armenia, Azerbejdżan, Bhutan, Kazachstan, Kirgistan, Laos, Mongolia, Nepal, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan
Afryka Botswana, Burkina Faso, Czad, Malawi, Mali, Lesotho, Niger, Ngwane, Rwanda, Rep. Środkowej Afryki, Uganda, Zambia, Zimbabwe
Ameryka Boliwia, Paragwaj

Samodzielne państwa wyspiarskie
Kontynent Kraj
Europa Irlandia, Islandia, Malta, Wlk. Brytania
Azja Brunei, Bahrajn, Cypr, Filipiny, Indonezja, Japonia, Malediwy, Sri Lanka
Afryka Komory, Madagaskar, Mauritius, Seszele, W-py Św. Tomasza i Książęca, W-py Zielonego Przylądka
Ameryka Antigua i Barbuda, Barbados, Dominika, Dominikana, Grenada, Haiti, Jamajka, Kuba, Puerto Rico, St. Christopher i Nevis, St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny, Trynidad i Tobago
Oceania Cooka, Fed. Stany Mikronezji, Fidżi, Kiribati, Marshalla, Mariany Płn, Nauru, Niue, Nowa Zelandia, Palau, Papua Nowa Gwinea, Salomona, Samoa Zachodnie, Tonga, Tuvalu, Vanuatu

Narody wg ich liczebności :
Liczebność (mln) Liczba narodów
Pow. 100 7
50 – 100 12
25 – 50 16
10 – 25 41
5 – 10 52
1 – 5 182
Pon. 1 Ok. 2. Tyś

Struktura państw suwerennych wg wielkości terytorium
Typ państwa Ilość
Transkontynentalne 4
Subkontynentalne 3
Makrotopowe 22
Mezotopowe 104
Mikrotopowe 36
minipaństwa 27

Państwa Wspólnoty Narodów
Kontynent Państwa
Europa Malta, Wielka Brytania
Azja Bangladesz, Brunei, Cypr, Hongkong, Indie, Malezja, Malediwy, Pakistan, Singapur, Sri Lanka
Afryka Botswana, Gambia, Ghana, Kenia, Lesotho, Malawi, Mauritius, Namibia, Nigeria, Seszele, Sierra Leone, Suazi, RPA, Tanzania, Uganda, Zambia, Zimbabwe
Ameryka Antigua i Barbuda, Bahama, Barbados, Belize, bermudy, Dominika, Grenada, Jamajka, Gujana, Kanada, St. Kitts i Nevis, St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny, Trynidad i Tobago
Australia i Oceania Australia, Nauru, Nowa Zelandia, Papua Nowa Gwinea, Samoa Zachodnie, Tonga Tuvalu, Vanuatu

Monarchie na świecie
Kontynent Państwa
Europa Andora, Belgia, Dania, Hiszpania, Holandia, Lichtenstein, Luksemburg, Monako, Norwegia, Szwecja, Watykan, Wielka Brytania
Azja Arabia Saudyjska, Bahrajn, Bhutan, Japonia, Jordania, Kambodża, Katar, Kuwejt, Malezja, Nepal, Oman
Afryka Lesotho, Maroko, Suazi
Oceania Tonga

Państwa federacyjne
Kontynent Państwa
Europa Austria, Jugosławia, Niemcy, Rosja, Szwajcaria
Azja Indie, Pakistan, ZEA
Afryka Komory, Nigeria
Ameryka Argentyna, Brazylia, Kanada, Meksyk, USA, Wenezuela
Australia i Oceania Australia, Federacyjne Stany Mikronezji


Chronologia usamodzielniania się państw
Rok Państwa
1900 Austrowęgry, Andora (1278/1868), Belgia (1830), Bułgaria (1878), Czarnogóra (1878), Dania, Francja, Grecja (1830), Hiszpania, Holandia (1581), Lichtenstein (1806), Luksemburg (1867), Monako (1861), Niemcy (1871), Portugalia, Rosja, Rumunia (1878), San Marino (XIV w), Serbia (1878), Szwajcaria (1499), Szwecja, Watykan, Wielka Brytania, Włochy (1861), Arabia, Chiny, Korea, Japonia, Nepal, Persja, Syjam, Państwo Osmańskie, Abisynia, Liberia (1847), Argentyna (1816), Boliwia (1852), Brazylia (1822), Chile (1810), Dominikana (1844), Ekwador (1822), Gwatemala (1821), Honduras (1838), Haiti (1804), Kanada (1867), Kolumbia (1810), Kostaryka (1821), Meksyk (1810), Nikaragua (1838), Paragwaj (1811), Peru (1821), Salwador (1841), Urugwaj (1828), USA, Wenezuela (1811)
1901 Australia
1902 Kuba
1903 Panama
1905 Norwegia
1907 Nowa Zelandia, Bhutan
1910 Związek Południowej Afryki
1912 Albania
1916 Nedżd, Hidżaz
1917 Finlandia
1918 Austria, Czechosłowacja, Estonia, Islandia, Król. Serbów – Horwatów – Słoweńców, Litwa, Łotwa, Polska, Węgry
1919 Afganistan, Królestwo Jemenu
1921 Mongolia, Turcja
1922 Egipt
1926 Państwo Arabskie
1932 Irak
1937 Irlandia
1943 Liban, Syria
1945 Indonezja, Laos, Wietnam, Tajwan
1946 Filipiny, Transjordania
1947 Indie, Pakistan
1948 Birma, Cejlon, Izrael, KRL-D, Korea Płd
1949 NRD, RFN
1951 Libia
1953 Kambodża
1954 Wietnam Płn, Wietnam Płd
1956 Maroko, Sudan, Tunezja
1957 Malezja, Ghana
1958 Gwinea
1959 Singapur
1960 Cypr, Czad, Dahomej, Górna Wolta, Grabon, Kamerun, Kongo, Madagaskar, Mauretania, Nigeria, Niger, Republika Środkowoafrykańska, Senegal, Somali, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Zair
1961 Kuwejt, Tanganika, Sierra Leone
1962 Algieria, Burundi, Rwanda, Uganda, Jamajka, Trynidad i Tobago, samoa Zachodnie
1963 Kenia, Zanzibar
1964 Malta, Niasa, Rodezja Płn, Tanzania
1965 Malediwy, Gambia, Wyspy Cooka
1966 Basuto, Beczuana, Barbados, Gujana
1967 Jemen Płd
1968 Gwinea Równ., Mauritius, Suazi, Nauru
1970 Katar, Fidżi, Tonga
1971 Bangladesz, Bahrajn, Katar, Oman
1973 Bahamy
1974 Gwinea Bissau, Grenada, Niue
1975 Angola, Komory, Mozambik, W-spy Św. Tomasza i Książęca, W-spy Zielonego Przylądka, Surinam, Papua Nw. Gwinea
1976 Sahara Zachodnia, Puerto Rico, Seszele
1977 Wietnam, Terytorium Affarów i Issów
1978 Dominika, W-py Salomona, Tuvalu, Mariany Płń
1979 St. Vincent i Grenadyny, St. Lucia, Kiribati, W-py Marshalla, Federacyjne Stany Mikronezji
1980 Rodezja Płd, Nowe Hybrydy
1981 Antigua i Barbuda, Belize
1983 St. Kitts i Nevis
1984 Brunei
1990 Niemcy, Jemen, Namibia
1991 Białoruś, Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Słowenia, Ukraina, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkemenistan, Uzbekistan
1992 Bośnia i Hercegowina, Macedonia
1993 Czechy, Słowacja, Erytrea
1994 Belau

Rozwój organizacji międzynarodowych w XX wieku
Rodzaj organizacji 1909 1951 1964 1976 1989 1993
Międzyrządowe 37 123 179 252 300 272
Pozarządowe 176 955 1470 2502 4921 5102

Grupy tematyczne organizacji wyspecjalizowanych
Ds. Rybołówstwa i przemysłu morskiego Kobiece i ds. opieki nad dziećmi i rodziną
Finansowe, kredytowe i ubezpieczeniowe Rolnicze i ds. przemysłów spożywczych
Gospodarcze Handlowe i ds. reklamy
Kulturalne i oświatowe Młodzieżowe
Łącznościowe i pocztowe Naukowe i badawcze
Medyczne Polityczne
Militarne Prawnicze
Religijne Społeczne
Surowcowe Sportowe
Transportowe i komunikacyjne Turystyczne
Środków masowego przekazu Ds. Energetyki
Zawodowe Związków zawodowych

Kraje transkontynentalne :
- Rosja, Kanada, Australia, USA
Kraje subkontynentalne (powyżej 3 mln km2 ) :
- Chiny, Indie, Brazylia
Kraje makrotopowe (1 – 3 mln km2) :
- Kazachstan, Arabia Saudyjska, Indonezja, Iran, Mongolia, Sudan, Algieria, Zair, Libia, Czad, Niger, Angola, Mali, RPA, Etiopia, Mauretania, Egipt, Argentyna, Meksyk, Peru, Kolumbia, Boliwia
Kraje mezotopowe duże ( 0,5 – 1 mln km2 ) :
- Ukraina, Francja, Hiszpania, Pakistan, Turcja, Afganistan, Jemen, Tajlandia, Tanzania, Nigeria, Namibia, Mozambik, Zambia, Somalia, Botswana, Madagaskar, Kenia, Paragwaj, Papua Nowa Gwinea
Kraje mezotopowe średnie ( 300 – 500 tyś. Km2 ) :
- Szwecja, Niemcy, Finlandia, Norwegia, Polska, Włochy, Turkmenistan, Uzbekistan, Irak, Japonia, Malezja, Wietnam, Filipiny, Kamerun, Maroko, Zimbabwe, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej
Kraje mezotopowe małe ( 100 – 300 tyś. Km 2 ) :
- Wielka Brytania, Rumunia, Białoruś, Grecja, Bułgaria, Islandia, Jugosławia, Laos, Oman, Kirgistan, Syria, Kambodża, Bangladesz, Tadżykistan, Nepal, KRL – D, Burkina Faso, Gabon, Sahara zachodnia, Gwinea, Uganda, Senegal, Tunezja, Malawi, Erytrea, Benin, Liberia, Ekwador, Gujana, Urugwaj, Surinam, Nikaragua, Honduras, Kuba, Gwatemala.
Kraje mezotopowe małe ( 40 – 100 tyś. Km2 ) :
- Węgry, portugalia, Austria, Czechy, Irlandia, Litwa, Łotwa, Chorwacja, Bośnia, Słowacja, Bośnia, Słowacja, Estonia, Dania, Holandia, Szwajcaria, Korea Płd, Jordania, Azerbejdżan, ZEA, Gruzja, Sri Lanka, Bhutan, Sierra Leone, Togo, Panama, Kostaryka, Dominikana..
Kraje mikrotopowe ( 1- 40 tyś. Km kwadratowych )
- Mołdawia, Belgia, Albania, Macedonia, Słowenia, Luksemburg, Armenia, Izrael, Kuwejt, Katar, Liban, Cypr, Brunei, Lesotho, Burundi, Rwanda, Gambia, Mauritius, Komory, Haiti, Salwador, Portoryko, Jamajka
Mini państwa ( poniżej 1 tysiąca kilometrów kwadratowych ) :
- Andora, Malta, Monako, Watykan, San marino, Seszele, Tonga
Kraje wyspiarskie :
- Irlandia, Islandia, Malta, Wlk. Brytania, Komory, Madagaskar, Mauritius, Barbados, Haiti, Jamajka, Fidżi, Palau.
Kraje pomostowe :
- Dania, Grecja, Francja, Hiszpania, Niemcy, Rosja, Włochy, Egipt, Maroko, Meksyk, Panama, RPA, Jemen, Tajlandia, Turcja
Kraje śródlądowe :
- Andora, Austria, Białoruś, Czechy, Lichtenstein, Kirgistan, Laos, Mongolia, Czad, Mali, Niger, Lesotho, Boliwia, Paragwaj.