Wody powierzchniowe Europy - znaczenie gospodarcze.
Wodami powierzchniowymi nazywamy wody występujące bezpośrednio na powierzchni skorupy ziemskiej. Największymi zbiorowiskami wodnymi są oceany i morza. Do wód powierzchniowych zaliczamy także wody lądowe stojące w jeziorach i stawach oraz płynące w strumykach, potokach i rzekach. Wszystkie wody powierzchniowe tworzą łącznie cześć składową globu ziemskiego zwaną hydrosferą. Wody mórz i oceanów stanowią cienką otoczkę ziemską pokrywającą nierównomiernie 70,9 % powierzchni kuli ziemskiej. Swoistą odmianę wody na powierzchni ziemi tworzy jej faza stała. Należą tu śniegi i lądolody występujące w wysokich górach i w klimacie arktycznym. Tę postać wody na powierzchni nazywamy kriosferą. Wodami powierzchniowymi zajmuje się szereg nauk jak oceanologia, limnologia, potamologia, kriologia, glacjologia.
Wody powierzchniowe występujące bezpośrednio na powierzchni skorupy ziemskiej dzielimy na:
· słone (morza i oceany)
· słodkie (wody wśród lądowe)
Wody słodkie dzielimy na:
· płynące – rzeki, strumienie, strumyki, potoki, cieki,
· stojące – jeziora, stawy, sztuczne zbiorniki.
Europa – najbardziej zaludniony kontynent (64 osoby/km2) - część świata położona na półkuli północnej, o dużym rozczłonkowaniu, znacznym udziale w powierzchni półwyspów oraz wysp. Razem z Azją tworzy Euroazję. Trzon kontynentu zajmuje obszar ok. 6,7 mln km2, półwyspy 2,7 mln km2, wyspy 0,7 mln km2. Łącznie obszar Europy zajmuje ok. 10,5 mln km2. Nazwa Europy pochodzi od greckiego słowa Euros, użytego przez Herodota na określenie obszarów leżących na północ od Morza Egejskiego i Peloponezu.
Europa w sensie geograficznym jest zachodnią częścią kontynentu eurazjatyckiego. Wyznaczenie granicy północnej, południowej i zachodniej Europy jest dość łatwe. Oblewają ją: Ocean Arktyczny (z morzami Barentsa, Białym i Norweskim), Ocean Atlantycki z Morzem Północnym oraz Morze Śródziemne i Morze Czarne. Przez ten ostatni akwen biegnie fragment granicy między Europą i Azją. Południowowschodnia część granicy ma charakter umowny. Powodem jest brak wyraźnych różnic w krajobrazie lub budowie geologicznej obszarów należących do krańców Niziny Wschodnioeuropejskiej i zachodniej części nizin syberyjskich. Za wschodnią granicę Europy uznaje się linię biegnącą wzdłuż wschodniego stoku gór Ural, następnie niziną do Morza Kaspijskiego i od jego wybrzerzy północnym podnóżem Kaukazu aż do Morza Czarnego. Dalej europejski Półwysep Bałkański od Azji Mniejszej oddzielają cieśniny: Bosfor i Dardanele, niewielkie morze Marmara oraz Morze Egejskie.
Około 4/5 powierzchni kontynentu należy do zlewiska Oceanu Atlantyckiego, resztę stanowią obszary bezodpływowe, odwadniane przez rzeki uchodzące do Morza Kaspijskiego. Największe rzeki Europy skupiły się we wschodniej części kontynentu. Zalicza się do nich m.in.: Wołga (najdłuższa w Europie), Dniepr, Don, Dźwina, Newa, Peczora. Powierzchnia dorzecza każdej z tych rzek przekracza 200 tys. km2. W obrębie Europy Zachodniej jedynie systemy wodne Dunaju i Renu dorównują wielkim rzekom wschodnioeuropejskim. Biorąc pod uwagę charakter okresowych zmian zasobności wodnej, warunkowany zespołem czynników ogólno geograficznych, m.in. klimatycznych, morfologicznych, geologicznych, występujące na obszarze Europy rzeki podzielono na 4 odrębne klasy.
Pierwszą z nich, tzw. wschodnioeuropejską (wschodnioeuropejski reżim wodny) tworzą rzeki nizinne, silnie meandrujące, płynące powoli w rozległych dolinach. Zasilane głównie wodami roztopowymi, najwyższe stany wód osiągają wiosną, najniższe w lecie i w zimie. Do rzek tego typu zalicza się: Boh, Dniepr,
Don, Dźwina, Newa, Niemen, Peczora, Wołga.
Drugą klasę, tzw. północnoeuropejską (północnoeuropejski reżim wodny) tworzą przeważnie krótkie, wartkie rzeki, o niewyrównanym profilu podłużnym, z licznymi bystrzami i wodospadami. Wahania stanów wód niewielkie, równoważone licznymi jeziorami przepływowymi. Mają znaczny potencjał hydroenergetyczny. Do rzek reżimu północnoeuropejskiego zalicza się m.in.: Dallven, Glomma, Torne. Kolejny typ rzek europejskich tworzą rzeki atlantyckiego reżimu wodnego. Rzeki należące do tej klasy są zasilane opadami równomiernie przez cały rok, charakteryzują się stałymi, wysokimi stanami wód, nie zamarzają w zimie. Należą do wartościowych szlaków komunikacji śródlądowej. Do rzek tego typu zalicza się m.in. Sekwana i Tamiza.
Do kolejnego typu, tzw. alpejskiego, należą rzeki zasilane w górnym biegu wodami roztopowymi, z kulminacyjnymi stanami wód późną wiosną, w dolnym biegu zaś zmieniają one charakter na nizinny, są zasilane głównie poprzez opady. Jako przykłady wymienić można m. in.: Dunaj, Garonnę, Pad, Ren, Rodan.
Ostatnim typem rzek występujących na obszarze Europy są rzeki o reżimie śródziemnomorskim. Ich charakterystyczną cechą są znaczne wahania stanów wód związane z nierównomiernym w ciągu roku rozkładem opadów atmosferycznych. Najwyższe wodostany osiągają zimą, najniższe latem. Najważniejsze rzeki tego typu to: Gwadalkiwir, Gwadiana, Tag. Poniżej tabela zawiera zestawienie najdłuższych rzek Europy.
długość [km] powierzchnia dorzecza [ km2] średni roczny przepływ [m3/s]
Wołga 3.531 1.360 8.130
Dunaj 2.850 817 5.430
Ural 2.543 220 360
Dniepr 2.285 503 1.670
Kama 2.030 522 4.100
Największe jeziora Europy utworzyły się na obszarach zapadlisk tektonicznych (Ładoga, Onega, Balaton, Wener), najliczniej zaś reprezentowane są jeziora pochodzenia polodowcowego, które występują przeważnie w skupieniach i tworzą tak zwane pojezierza. Największe górskie jeziora piedmontowe położone są na obszarze Alp (Bodeńskie, Como, Garda, Genewskie, Lago Maggiore). Sporadycznie występują jeziora krasowe, nadbrzeżne, wulkaniczne. Poniżej przedstawiam w formie tabeli, zestawienie największych jezior Europy.
powierzchnia jeziora [km2] maks. głębokość [m]
Ładoga 18.400 225
Onega 9.610 124
Wener 5.546 98
Saimaa 4.400 58
Pejpus 3.583 15
Jeziora są to śródlądowe naturalne zbiorniki wodne, których woda nie podlega swobodnej wymianie z wodami wszechoceanu, odgrywają one bardzo dużą rolę w przyrodzie i życiu gospodarczym. Są ważnymi zbiornikami retencyjnymi oddziaływującymi na lokalny klimat, stanowią środowisko życia roślin i zwierząt, dostarczają wody dla celów komunalnych i przemysłowych oraz mają duże walory rekreacyjne.
Przyrodnicza i gospodarcza rola jezior:
a) duże znaczenie klimatyczne wpływające łagodząco na otoczenie
b) główny dostawca pary wodnej nad ladami
c) naturalne zbiorniki retencyjne
d) jeziora przepływowe regulują odpływ wód, pomagają przeciwdziałać powodziom i nadmiernym
obnizaniu stanu wód podczas suszy
e) ekosystem w klimatach lokalnych
f) od czasów prehistorycznych ośrodki skupiska ludności
g) wykorzystywane jako drogi komunikacyjne
h) bogate życie organiczne jako żródło żywności
i) powstają ośrodki wypoczynkowe oraz ośrodki sportów wodnych
j) zasoby wód dla przemysłu i gospodarki komunalnej
Jednym z podstawowych znaczeń gospodarczych wód powierzchniowych Europy jest transport śródlądowy, morski. Pozwolę sobie przytoczyć pewien przykład. W ciągu ostatnich lat w regionie Morza Bałtyckiego można zaobserwować wzrost wymiany handlowej pomiędzy państwami nadbałtyckimi (Polska, Łotwa, Estonia, Rosja, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Dania, Niemcy) a krajami całego świata. Spowodowane jest to uproszczeniem i ujednoliceniem przepisów panujących w krajach Unii Europejskiej, do której należy część w/w państw. Przystąpienie w poprzednim roku Polski, Łotwy i Estonii do Wspólnoty spowodowało, że Morze Bałtyckie stało się wewnętrznym morzem Unii Europejskiej - Europy. Pozwoli nam to również na przeniesienie części transportu drogowego na transport wodnymi drogami śródlądowymi oraz szlakami morskimi, co jest jednym z priorytetowych kierunków rozwoju transportu wewnątrz Wspólnoty.
W najbliższych latach taka polityka powinna spowodować zwiększenie inwestycji w infrastrukturę portową, co zapewni skrócenie czasu i obniżenie kosztów transportu. Jest to w znacznym stopniu uwarunkowane korzystną lokalizacją wielkich ośrodków miejsko-przemysłowych w państwach Europy względem wybrzeża morskiego oraz śródlądowych dróg wodnych. Ocenia się, że około 66-70 % liczących się ośrodków przemysłowych w krajach Europy jest oddalona od wybrzeża morskiego nie dalej niż 150-200 km, a wiele z nich ma bezpośredni dostęp do dróg wodnych.
Przewóz drogą wodną śródlądową jest partnerem naturalnym transportu morskiego. Odgrywa on istotną rolę dla dużych portów Morza Północnego, które odprawiają lub reekspediują przez ten środek dużą część ich ruchu kontenerów. W niektórych państwach, które nie posiadają połączeń z siecią północno-wschodnią Europy, zbiorniki, szczególnie Renu, Padu lub Duero, stają się stopniowo ważne dla żeglugi regionalnej ale również dla transportu rzeczno-morskiego, który przechodzi ożywienie działalności dzięki postępowi technicznemu w zakresie budowy statków zdolnych do żeglugi po morzu i po rzece.Transport rzeczny jest gałęzią transportu energetycznie ekonomiczną, mało hałaśliwą i zajmującą mało powierzchni.
Mapa europejskiej sieci dróg wodnych śródlądowych
Oprócz tras transportowych potencjał wód lądowych wykorzystywany jest przez człowieka do wytwarzania energii elektrycznej. Hydroenergetyka to najbardziej ekologiczny sposób pozyskiwania energii elektrycznej. Mimo iż koszt budowy elektrowni jest bardzo wysoki to zapobiega degradacji środowiska, emisji szkodliwych gazów do atmosfery. Hydroelektrownie budowane przez człowieka sa korzystne dla niego i dla środowiska.
Żywe zasoby mórz, oceanów, rzek, jezior, stawów, stanowią podstawę rozwoju rybactwa i rybołóstwa. Rybactwo jest gałęzią gospodarki obejmującą chów, hodowlę i pozyskiwanie ryb (i narybka) oraz zagospodarowanie i exploatacje rybnych zasobów rzek i jezior. Rybołówstwo jest gałęzią gospodarki obejmujacą wydobywanie w celach spożywczych i przetwórczych ryb oraz roślin wodnych z mórz i oceanow.
I tak na przykład glony i wodorosty wykorzystywane są do produkcji kosmetyków i w niektórych krajach jako pasza dla zwierząt.
Europa jest wydawać by się mogło zasobna w pokłady wody. Jednakże gospodarka współczesna coraz częściej odczuwa niedobór wody do bezpośredniego spożycia i to wody czystej, której zwłaszcza w dużych ośrodkach miejskich zaczyna brakować. Wiele rejonów (Polska nie jest tu o osamotniona) to obszary deficytowe. W Wielkiej Brytanii w niektórych miastach latem często brakowało wody. Ludzie musieli powracać do studni i źródeł. Najczęściej i woda z nich nie nadawała się do picia. Sądzę, że powinniśmy zacząć przejmować się wodą, jej zdobyciem i oczyszczeniem. Należy także zwrócić uwagę na występowanie powodzi, które są coraz częstsze w tych czasach. Może warto by sadzić takie drzewa jak: buk, modrzew, topola, czy eukaliptus (w zależności od klimatu), aby zmniejszyć siłę powodzi. Drzewa te działają jak gigantyczne pompy ssące, osuszając cały teren dookoła. Dlatego też stosuje się je (szczególnie ten ostatni) do osuszania bagien. Warto też zastanowić się nad konsekwencjami nie przejmowania się problemem wody. Czy dojdzie do większej ilości takich przypadków jak dolina Utah, gdzie wszystkie zasoby wodne są już od dawna „zajęte”, wobec czego żaden nowy zakład nie może tam rozpocząć produkcji?