ONZ

Organizacja Narodów Zjednoczonych

Organizacja Narodów Zjednoczonych (ang. United Nations Organization,UN) - organizacja międzynarodowa założona 24 października 1945r. przez 51 państw – założycieli. Powstała w wyniku podpisania 26 czerwca 1945r. Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów.
Utworzenie ONZ zapowiadały następujące akty:
1. Karta Atlantycka z 14 VIII 1941 - określała, na jakich zasadach powinna być oparta powojenna organizacja światowa;
2. Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 - podpisana przez USA, Wielką Brytanię, ZSRR, Chiny i 22 inne państwa (np. Polskę). Na jej podstawie państwa koalicji antyalianckiej przybrały nazwę Narodów Zjednoczonych;
3. Deklaracja Moskiewska z 1 XII 1943 - ZSRR, Wielką Brytanię, USA, Chiny uznały, że należy powołać organizację opartą na zasadzie suwerennej równości państw. Cel-utrzymanie międzynarodowego pokoju;
4. Projekt Karty NZ z VIII/IX 1944 - opracowany na konferencji, w Dumbarton Oaks;
5. Postanowienia konfederacji w Teheranie 28 IX - 1 XII 1943 - nową organizację nazwano Światową Rodziną Narodów Demokracji;
6. Postanowienie Konfederacji w Jałcie 4-11 II 1945 - ustalono procedurę głosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ - ZASADA BEZWZGLĘDNEJ JEDNOMYŚLNOŚCI PIĘCIU WIELKICH MOCARSTW; ustalono termin konfederacji założycielskiej;
7. Konfederacja założona w San Francisco 25 IV-26 VI 1945 - ustalono struktury ONZ i opracowano Kartę NZ.
Działalność i struktura ONZ
ONZ ma Własny emblemat, flagę, posiada zdolność prawną i osobowość prownomiędzynarodową. Siedzibą jest Nowy Jork, a w Europie Genewa i Wiedeń. Oficjalnymi językami są: angielski, arabski, chiński, francuski, hiszpański i rosyjski

Główne cele:
 utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;
 rozwijanie przyjaznych stosunków pomiędzy narodami opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów oraz stosowanie innych środków dla wzmocnienia powszechnego pokoju;
 rozwijanie współpracy międzynarodowej o charakterze gospodarczym, społecznym i kulturalnym;
 popieranie i zachęcanie do poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.
Członkiem ONZ, wg artykułu 4. Karty NZ może być "każde państwo miłujące pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie" i – zdaniem ONZ – "jest w stanie je wypełniać".
Przyjęcie następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.

Wystąpienie i wykluczenie z ONZ
Karta NZ nie określa konkretnych procedur wystąpienia z ONZ, wystąpienie takie jest, więc możliwe na mocy jednostronnej deklaracji. Jak dotąd z ONZ wystąpiło tylko jedno państwo – Indonezja w 1965 roku, powróciła jednak do Organizacji już rok później.
Za uporczywe łamanie zasad Karty NZ państwo członkowskie może być usunięte z ONZ przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Taka sytuacja nie miała dotąd miejsca, choć dyskutowano nad wykluczeniem RPA za stosowanie apartheidu. Istnieje też procedura zawieszenia w prawach członka, podejmowana przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa (w obu przypadkach większością 2/3 głosów)
Członkowie pierwotni
Za członków pierwotnych uznanych jest 51 państw. Są to:
• państwa, które wzięły udział w konferencji założycielskiej ONZ w San Francisco, podpisały i ratyfikowały Kartę NZ.
• państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1942 r., podpisały i ratyfikowały Kartę NZ. To kryterium wprowadzono specjalnie dla Polski, która nie mogła uczestniczyć w konferencji w San Francisco z powodu braku rządu uznawanego przez wszystkie mocarstwa – państwa zachodnie nadal uznawały rząd emigracyjny w Londynie, z kolei Związek Radziecki popierał podporządkowany sobie Tymczasowy Rząd w Warszawie
Obecni członkowie
• Obecnie członkami ONZ są 192 państwa. Do ONZ natomiast nie należą: Watykan (status obserwatora), Palestyna (status obserwatora), Republika Chińska, Somaliland, Sahara Zachodnia.
Zasady członkostwa:
• suwerenna równość wszystkich członków
• wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych
• rozwiązywanie sporów środkami pokojowymi
• powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia jej w sposób nieuzgodniony z celami ONZ
• okazywanie wszelkiej pomocy ONZ w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, jako środka zapobiegawczego lub przymusu
• wpływanie na państwa, które nie są członkami ONZ, aby postępowały zgodnie z jej zasadami w stopniu koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa
• nie ingerowanie ONZ w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej państwa

Organy ONZ
• Zgromadzenie Ogólne (ZO) - każde państwo ma 1 głos. Decyduje w sprawach ważnych (deklaracji pokojowych, wyboru nowych członków i niestałych członków Rady Bezpieczeństwa oraz budżetu),które zapadają większością 2/3 gł. Pozostałe sprawy zapadają większością zwykłą. Zgromadzenie zbiera się raz na rok na sesje zwykłe, mogą być zwoływane sesje nadzwyczajne na życzenie Rady Bezpieczeństwa lub większości członków Zgromadzenia Uchwały mają charakter zaleceń, a nie obowiązkowy. ZO zajmuje się wszystkimi sprawami wchodzącymi w zakres działalności ONZ, inicjuje badania i podejmuje zalecenia we wszystkich dziedzinach współpracy międzynarodowej;
• Rada Bezpieczeństwa (RB) - składa się z 5 członków stałych: Chiny, Federacja Ros.(do 1991 ZSRR), Francja., USA, Wielka Brytania, oraz 10 członków niestałych, wybieranych po, pięciu co roku na dwuletnie kadencje (5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej, 3 z Europy). Uchwały zapadają przy 9 gł. (w tym 5 wielkich mocarstw.). Wyjątek od zasady jednomyślności, gdy rozstrzygany jest spór, której stroną jest jedno z mocarstw, ma ono prawo i obowiązek wstrzymania się od głosu. Prawo Veta przysługuje stałemu członkowi, gdy chodzi o podjęcie akcji w konflikcie, w której członek jest uwikłany. Kompetencje: +utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa; +rozpatruje spory i sytuacje zagrażające pokojowi; + wydawanie zaleceń dotyczących sposobu załatwienia sporu; +decyzje w sprawie zastosowania sankcji wobec państwa dopuszczającego się naruszenia pokoju. Sankcje mogą obejmować częściowe lub całkowite ograniczenie wymiany gospodarczej, zerwanie połączeń komunikacyjnych oraz stosunków dyplomatycznych. Gdy sankcje są nieskuteczne wprowadzane są działania militarne, prowadzone przez siły zbrojne ONZ, które podlegają Radzie. Organami pomocniczymi RB są: Wojskowy Komitet Sztabowy (przygotowywanie planów użycia Sił Zbrojnych ONZ), Komisja Rozbrojeniowa oraz misje obserwacyjne na terenach objętych konfliktem;
• Rada Gospodarcza i Społeczna - składa się z 54 członków wybieranych przez ZO na 3 lata (co roku wym. 1/3 składu). Należą do niej sprawy gospodarcze, społeczne, kulturalne, zagadnienia praw człowieka, inicjowanie konfliktów, ustalanie wytycznych dla organów pomocniczych (np. Komisja Praw Człowieka) i agencji specjalnych (np. Fundusz NZ pomocy dzieciom), koordynowanie działalności organizacji wyspecjalizowanych. Uchwały zapadają zwykłą większością;
• Rada Powiernicza - składa się z 5 członków stałych RB. Nadzoruje administracje na terytoriach powierniczych z wyjątkiem wysp Karoliny, Mariany, Marshala. Ostatnim terytorium powierniczym były wyspy Palou na Pacyfiku (od 1947 pod kontrolą USA),w 1994 uzyskały niepodległośc;
• Sekretariat - jest głównym organem administracyjnym i organizacyjnym. Na czele stoi Sekretarz Generalny wybierany przez ZO na zlecenie RB. Kadencja - 5lat. Ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach wszystkich organów ONZ. Zarządza majątkiem, zbieraniem składek członkowskich. Może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę mogącą być zagrożeniem dla pokoju. Mianuje personel sekretariatu. Składa ZO roczne sprawozdanie z działalności ONZ. Podlega mu Centrum Praw Człowiek. Obecnym sekretarzem jest Ban Ki-moon z Koreii Południowej urzędujący od 1 stycznia 2007r.
• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze - 15 członków wybieranych ZO i RB na wniosek Sekretarza Generalnego na 9 lat. Sędziego usuwa się za zgodą wszystkich członków Trybunału. W składzie sędziowskim może być jeden reprezentant danego kraju. Przewodniczącego i zastępcę wybiera się na 3 lata i co 3 lata wymienia się 1/3 składu. Członkowie mogą być wybierani kilkakrotnie. Wyroki w sprawach międzynarodowych są ostateczne.

Organizacje wyspecjalizowane ONZ
Są to powszechne organizacje międzynarodowe, które powstały w różnych okresach historycznych, związane z ONZ specjalnymi układami, określającymi zasady współdziałania z organizacją. Większość z nich współpracuje z ONZ za pośrednictwem Rady Społeczno- Gospodarczej. Należą do nich:
 Międzynarodowa Organizacja Pracy- ILO - podejmowanie działań zmierzających do poprawienia warunków pracy i systemów zabezpieczeń społ.
 Organizacja do spraw Wyżywienia i Rolnictwa- FAO - założona w 1945 z siedzibą w Rzymie. Od 1946 przejęła funkcje Międzynarodowa Instytucja Rolnictwa, istniejącego od 1905, a działającego przy Lidze Narodów. Organizacja koordynuje politykę poszczególnych państw w dziedzinie rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa i wyżywienia. Polska jest członkiem od 1945 z przerwą w latach 1959-57
 Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury- UNESCO - powstała w 1945 dla popierania współpracy oświatowej, naukowej, kulturalnej między narodami. Jej siedzibą jest Paryż. Służy pomocą państwom członkowskim przy wykrywaniu i wykorzystaniu bogactw naturalnych. Podejmuje akcje w zakresie ochrony i ratowania zabytków. Polska jest członkiem od 1945.
 Światowa Organizacja Zdrowia- WHO - utworzona, w 1945, ale działa od 1949. Koordynuje metody leczniczo - zapobiegawcze i badania naukowe, udziela pomocy w walce z epidemiami. W 1997 wydała Oświadczenie, w którym uważa, że klonowanie ludzi jest niedopuszczalne i sprzeczne z moralnością człowieka. Polska należy do pierwszych sygnatariuszy konwencji. Siedzibą organizacji jest Genewa.
 Międzynarodowy Fundusz Walutowy- IMF - powstał w 1944. Został powołany z inicjatywy USA na podstawie umów z Bretton Woods zawartych w 1944. Działać zaczął w 1947. Nosi nazwę funduszu, ponieważ posiada zasób walut. Każdy kraj członkowski jest zobowiązany do wniesienia pewnej sumy we własnej walucie. Udziela on pomocy krajom członkowskim w uzyskaniu stabilizacji walut i finansowaniu deficytu płatniczego. Popiera międzynarodową współpracę w dziedzinie polityki walutowej. Siedzibą jest Waszyngton. Polska również należy do funduszu.
 Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego- ICAO- utworzona w 1944 na podstawie konwencji Chicagowskiej, działa od 1947 z siedzibą w Montrealu. Jej celem jest rozwijanie zasad techniki międzynarodowej żeglugi powietrznej.
 Powszechny Związek Pocztowy- UPU - siedziba w Bernie. Reguły zasady przyjmowania, przesyłania i odbioru korespondencji pocztowej. Polska jest członkiem UPU od 1919 roku, a członkiem Rady Administracyjnej była w latach 1984-1994 i 1999-2004.
 Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny- ITU - zał. w 1932 w Madrycie, (zastąpił Międzynarodowy Związek telegraficzny utworzony w 1865. Polska była członkiem od 1921). Od 1947 jest org. wyspecjalizowaną ONZ z siedzibą w Genewie. Jej celem jest opracowywanie międzynarodowej łączności telegraficznej, telefonicznej i radiowej, ustalanie taryf telekomunikacji i zakresu fal radiowych przydzielonych poszczególnym państwom.
 Światowa Organizacja Meteorologiczna- WMO - utworzona w 1947, działa od 1951. Siedzibą jest Genewa. Koordynuje prace w dziedzinie meteorologii i popiera międzynarodową wymianę informacji. Polska jest członkiem od 1947.
 Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu- GATT - powstał w 1947 jako instytucja służąca stopniowemu znoszeniu ograniczeń w międzynarodowej wymianie handlowej i obniżenia taryf celnych. Siedziba - Genewa.
 Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej- IAEA - założona w 1957 w Wiedniu. Organizacja jest bezpośrednio powiązana ze Zgromadzeniem Ogólnym i Radą Bezpieczeństwa. Popiera prace naukowo - badawcze w dziedzinie energii atomowej oraz praktycznego jej wykorzystania dla celów pokojowych.
 Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom- UNICEF - powstał z inicjatywy Polski w 1946
 Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju- IBRD - powołany w 1945 na mocy umów z Bretton Woods z siedzibą w Waszyngtonie w celu udzielenia długoterminowych pożyczek państwom członkowskim.
 Światowa Organizacja Własności Intelektualnej- WIPO - utworzona na podstawie konwencji o ochronie własności intelektualnej podpisanej w 1967. Działa od 1970 z siedzibą w Genewie.
 Program NZ Ochrony Środowiska- UNEP - powstał w 1972. Proponuje międzynarodowe projekty ochrony mórz i oceanów, globalną strategię eksploatacji zasobów naturalnych, zapobieganie niszczeniu warstwy ozonowej. Program ochrony środowiska dotyczy przenoszenia zanieczyszczeń na duże odległości oraz przeciwdziałaniu transportu odpadów.
 Międzynarodowa Organizacja Morska- IMCO - utworzona w 1948, działa od 1958 w celu rozszerzenia i umocnienia współpracy między rządami dla rozwiązania różnych problemów technicznych związanych z międzynarodową żeglugą.
 Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju- IDA - powstało w 1960 w celu popierania rozwoju gospodarczego i wzrostu produkcji przemysłowej i rolnej w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo przez udzielanie pożyczek rządom i firmom prywatnym lub organizacjom społecznym.
 Międzynarodowa Korporacja Finansowa- IFC - utworzona w 1956 z inicjatywy USA w celu udzielania długoterminowych pożyczek na finansowanie inwestycji w przedsiębiorstwach prywatnych różnych krajów. Uzupełnia działanie MBOiR.
 Konferencja ONZ ds. Handlu i Rozwoju- UNCTAD - utworzona w 1964 z siedzibą w Genewie, jako stały organ ZO. Prowadzi działalność na rzecz handlu międzynarodowego.
 Org. NZ do spraw Rozwoju Przemysłu- UNIDO - działa na rzecz rozwoju przemysłu.

Operacje pokojowe ONZ
• 1950-1953, Korea– utrzymanie podziału Półwyspu Koreańskiego, zahamowanie ekspansji komunizmu
• 1960-1964, Kongo (dziś Demokratyczna Republika Konga) – interwencja ONZ doprowadziła do utrzymania niepodległości kraju i jego integralności terytorialnej; w efekcie wyniosła do władzy prezydenta Mobutu Sese Seko
• od 1964 roku, Cypr – stacjonują siły pokojowe, którym nie udało się zapobiec podziałowi wyspy po interwencji Turcji
• od 1967 roku, Bliski Wschód, obserwacja konfliktu palestyńsko-izraelskiego, stała obecność kontyngentu ONZ w tym regionie, m.in. na Wzgórzach Golan i w Strefi Gazy
• 1990-1991, Zatoka Perska – mandat ONZ dla sił brytyjsko-amerykańskich, które wyzwoliły Kuwejt, po zajęciu państwa przez siły irackie (operacja Pustynna Burza)
• 1992-1994, Somalia – zakończona porażką operacja Przywrócić Nadzieje, która miała skłonić do rozbrojenia walczące strony i zabezpieczyć dostawy z pomocą humanitarną skończyła się tragiczną misją sił specjalnych – „bitwy w Mogadiszu" udział głównie wojsk amerykańskich
• 1992-1993, Kambodża – największa operacja pokojowa ONZ, zakończona demokratyzacją kraju
• 1992-1993, była Jugosławia – siły ONZ UNPROFOR miały zaprowadzić pokój w dawnych republikach związkowych Jugosławii, poniosły fiasko i zostały zastąpione przez siły NATO – IFOR.