Opakowanie jako środek kontroli jakości

OPAKOWANIE JAKO ŚRODEK KONTROLI JAKOŚCI

Opakowanie – to wyrób, który stanowi zewnętrzną warstwę określonego towaru mającego chronić go, ułatwiać przemieszczanie, magazynowanie, jak również sprzedaż oraz ma oddziaływać na wyobraźnię nabywcy.
¬ Polska Norma PN-O-79000 (Terminologia) definiuje opakowanie jako: „wyrób zapewniający utrzymanie określonej jakości pakowanych produktów, przystosowanie ich do transportu i składowania oraz prezentacji, a także chroniący środowisko naturalne przed szkodliwym działaniem niektórych produktów”. Norma ISO TC-122 WG 5 podaje inną definicję opakowania: „Zaprojektowany wyrób służący do zabezpieczenia, przygotowania wyrobu do dystrybucji, operacji logistycznych, oraz termin wieloznaczny określający opakowania konsumenckie, przechowalnicze, zbiorcze, transportowe, wielokrotnego użytku i inne”.

Opakowania mają różne konstrukcje, są wytworzone z różnorodnych materiałów, ścisłość ich związku z produktem jest odmienna, a czas użytkowania krótszy lub dłuższy itp. Możemy więc zastosować różne kryteria podziału opakowań m.in.
wg rodzaju użytkowania
• jednorazowego użytku
• wielorazowego użytku
wg funkcji:
• jednostkowe - zapakowany pojedynczy produkt, jest to podstawowa jednostka detaliczna sprzedaży
• zbiorcze - zebranie kilku sztuk produktu lub kilku opakowań jednostkowych. Najczęściej występuje w postaci kartonu,
pudełka lub tzw. zgrzewki
• transportowe - tworzone w celu:
o zabezpieczenia wyrobów przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi i
biotycznymi,
o dostarczenia zapakowanych wyrobów do miejsca przeznaczenia w stanie nieuszkodzonym
o umożliwienia i ułatwienia manipulacji przeładunkowych, transportu i składowania
o bezpiecznego wykonania manipulacji transportowych
Czasami opakowanie zbiorcze pełni jednocześnie rolę transportowego, np. wykonane z tworzyw skrzynki na butelki.
wg rodzaju tworzywa:
metalowe, drewniane, szklane, z tworzyw sztucznych, tekturowe, papierowe, kombinowane

wg formy konstrukcyjnej (i geometrycznej)
• skrzynie i skrzynki
• pudła tekturowe, paczki
• pojemniki, kosze, klatki
• opakowania bednarskie: beczki, kadzie, wiadra, cebry
• worki, bele
Jak wynika z wcześniej przedstawionych definicji przepływ fizyczny produktów w gospodarce jest często warunkowany zastosowaniem odpowiednich opakowań. Wymienia się między innymi następujące funkcje opakowań:
 Produkcyjne,
 Marketingowe,
 Użytkowe,
 Logistyczne
Funkcja produkcyjna opakowań objawia się jako umożliwienie przygotowania odpowiedniej ilości towarów na wejście do produkcji i pobranie odpowiedniej ilości towarów na wyjście z produkcji.
Funkcje marketingowe i użytkowe opakowań są powszechnie znane. Opakowanie wymienia się zwykle jako podstawowy instrument strategii marketingowej przedsiębiorstwa. Z punktu widzenia interesującego nas tematu, szczególnie ważne są funkcje logistyczne. To one często warunkują sprawność czynności transportowych, manipulacyjnych, magazynowania itp.
Zróżnicowanie funkcji opakowań wskazuje na ich znaczenie w procesie dystrybucji. Optymalnie dobrane opakowania indywidualne i zbiorcze przyczyniają się do przyspieszenia przepływu towarów na wszystkich szczeblach dystrybucji, a tym samym wpływają na obniżenie kosztów dystrybucji.
Właściwe użycie opakowań powinno następować możliwie najwcześniej w procesie logistycznym, tj. przedsiębiorstwach produkcyjnych w celu uniknięcia procesów przepakowywania i dla optymalnego wykorzystania przestrzeni magazynowych i pojemności środków transportowych.
Towar i jego opakowanie tworzą integralną całość, przy czym odbiorcy mogą stawiać im określone wymagania.
W ujęciu logistycznym opakowanie powinno spełniać następujące funkcje:

1) ochronną - powinno zabezpieczać ładunek przed utratą lub obniżaniem jego jakości w drodze od producenta do konsumenta, tzn. powinno ono być dostosowane do cech
i wrażliwości ładunków. Opakowania powinny zabez¬pieczać ładunki przed czynnikami mechanicznymi, abiotyczno-klimatycznymi, biotycznymi oraz złą i niepożą¬daną działalnością człowieka,
2) ułatwiającą transport i magazynowanie ładunków. Masa i wymiary opakowań powinny być dostosowane do współzależności wymiarowej powierzchni ładownych lub pojemności środków transportowych i magazyno¬wych oraz do stosowania pomocniczego sprzętu trans¬portowego i magazynowego,
3) manipulacyjną - polegającą na ułatwianiu prowadzo¬nych robót ładunkowych ręcznie i mechanicznie,
4) obniżającą koszty transportu - powinno się dążyć do zmniejszenia masy opakowania lub jego wymiarów, gdyż opłata za przewóz ładunków jest obliczana także
od masy lub objętości ładunku wraz z jego opakowaniem. Zmiany te mogą jednak wpływać na obniżenie wartości użytkowej opakowania, tj. obniżenia jego wy¬trzymałości mechanicznej i odporności na czynniki abiotyczno-klimatyczne i biotyczne,
5) produkcyjną - przejęcie produktu w miejscu wytwarzania, doboru rodzaju opakowania, formy, techniki i tech¬nologii pakowania. Ta funkcja ma wspierać funkcję ochronną jako jedną z najważniejszych,
6) recyklingu i ochrony środowiska - ponowne wykorzy¬stanie opakowań przez przedsiębiorstwa lub też wykorzystanie zużytych opakowań jako surowców wtórnych. Ekobilans opakowania powinien obejmować pełną drogę jego życia , tj. od pozyskania surowca poprzez produkcję aż do dystrybucji, konsumpcji i usunięcia pozostałości łącznie z kasacją..

7) informacyjną, która wpływa na sterowanie procesami ochrony jakości wyrobów w całym cyklu ich produkcyj¬nego obiegu. Funkcja ta przyczynia się także do zme¬chanizowania prac ewidencyjnych, usprawniając przez to zarządzanie określoną jednostką handlową,
8) logistyczną - związaną z przepływami materiałów, rozpoczynając od źródeł surowców i kończąc na dostarczaniu wyrobów finalnych do odbiorców. Funkcja ta integruje działania przedsiębiorstw z zaspakajaniem po¬trzeb odbiorców przez dostarczenie im towarów.

Omówione funkcje opakowań wskazują na ich dużą współzależność z funkcjami systemu logistycznego przedsiębiorstwa. Są one ściśle powiązane z transportem, magazynowaniem, realizacją zamówień, dystrybucją i całą strategią marketingową.

Stosowanie nowoczesnych metod produkcji, transportu i magazynowania wyrobów wymaga koordynacji i wzajemnego dostosowania wielu parametrów technicznych dotyczących zarówno zagadnień konstrukcyjnych jak i technologicznych. W koordynacji wymiarowej występuje dosyć wyraźny łańcuch bezpośrednich i pośrednich zależności.

Podstawowymi elementami tego łańcucha są wymiary:
• Powierzchni magazynowych
• Ramp, dróg dojazdowych, bram (drzwi) magazynów, dźwigów itp.
• Urządzeń magazynowych, jak np. gniazda regałów,
• Urządzeń transportu wewnętrznego i bliskiego (wózki podnośnikowe, unoszące itp.)
• Przestrzeni ładownej środków transportowych (wagony kolejowe, samochody ciężarowe, ładownie statków, samolotów itp.)
• Palet ładunkowych
• Opakowań transportowych
• Opakowań zbiorczych i jednostkowych
• Określonych zespołów maszyn pakujących i formujących oraz ich oprzyrządowania
• Materiałów opakowaniowych w arkuszach (sklejki, płyty pilśniowe, płyty polipropylenowe „Tekpol”, papier, tektura, folie, blachy itp.)

Wszystkie te wymiary są ze sobą ściśle powiązane i współzależne. Ich wzajemne niedostosowanie powoduje duże straty gospodarcze, wynikłe np. z nieracjonalnego zużycia materiałów opakowaniowych, złego wykorzystania środków transportowych i powierzchni magazynowych itp.

Każde opakowanie powinno posiadać odpowiednie atesty potwierdzające (na podstawie wyników badań) zgodność z wymaganiami wynikającymi z warunków transportu.
W Polsce znak atestacji przyznaje Centralny Ośrodek Badawczo - Rozwojowy Opakowań COBRO na podstawie wyników wymaganych badań.

Ważnym zagadnieniem jest odpowiednie dobranie wymiarów opakowania. Dąży się do maksymalnego wykorzystania miejsca na palecie. W tym celu przyjęto znormalizowane wymiary zewnętrzne opakowań w celu ich dostosowania do wymiarów standartowych palet.
Modułem wyjściowym stał się wymiar podstawy 400mm x 600mm co pozwala na 100% wykorzystanie miejsca zarówno na paletach EURO (800mm x 1200mm - 4 opakowania) jak i ISO (1000mm x 1200mm - 5 opakowań)

Istotnym zagadnieniem dla przebiegów logistycznych jest odpowiednie znakowanie, etykietowanie opakowań, które powinno ułatwiać identyfikacje towarów, a w konsekwencji automatyzację sterowanie przepływami dóbr w łańcuchu zaopatrzenia.

Brak właściwych oznaczeń dotyczących przeznaczenia ładunku , jego wrażliwości, sposobu obchodzenia się z nim w czasie transportu może doprowadzić do poważnych uszkodzeń lub całkowitej utraty wartości użytkowej lub funkcjonalnej ładunku, a tym samym – wzrostu kosztów logistycznych.

Właściwe oznakowanie zabezpiecza ładunek przed uszkodzeniami mogącymi powstać w czasie transportu i informuje pracowników ładunkowych o zachowaniu właściwej ostrożności podczas wykonywania robót. Znakowanie opakowań spełnia rolę instruktażową dla przewoźnika oraz usprawnia prace ewidencyjne


W Polsce od 01.07.1991 r. Obowiązuje norma PN-91/0-79252. Opakowania transportowe z zawartością. Znaki i znakowanie .Wymagania podstawowe.
Zgodnie z tą normą znaki dzielą się na:
 zasadnicze
 informacyjne
 niebezpieczne
 manipulacyjne

Znaki zasadnicze zapewniają rozpoznanie podstawowych cech produktu oraz miejsca przeznaczenia. W grupie tej znajdują się znaki: identyfikacji, odbiorcy i miejsca przeznaczenia.

Znaki informacyjne umożliwiają bliższe rozpoznanie ładunku. Do grupy tych znaków należy oznakowanie zawierające dane o: masie opakowania wraz z zawartością, o wymiarach opakowania oraz o nadawcy opakowania transportowego.

Znaki niebezpieczeństwa wskazuję na szczególne cechy ładunku, groźne dla ludzi i otoczenia. Ładunki oznaczone tymi znakami wymagają stosowania specjalnych środków ostrożności podczas magazynowania, manipulacji ładunkiem oraz w czasie transportu. Do znaków tych należą znaki określające: materiały wybuchowe, gaz, materiały łatwopalne, materiały samozapalne, materiały trujące, żrące i promieniotwórcze.

Znaki manipulacyjne nakazują określony sposób obchodzenia się z ładunkiem podczas transportu i magazynowania oraz wszelkich innych manipulacji. Do grupy tej zaliczane są następujące oznaczenia określające ładunki tłukące się i reagujące na wstrząsy, kruche , łamliwe, aparaty precyzyjne, zakaz używania haków, nakaz ochrony przed nagrzaniem, miejsca zakładania uchwytów, nakaz ochrony przed wilgocią, środek ciężkości oraz ładunki łatwo psujące się. Znaki manipulacyjne wskazują wrażliwość c ładunku i informują o sposobie obchodzenia się z nim w czasie transportu i magazynowania, czyli ostrzegają przed stratami, jakie mogą powstać podczas przewozu i magazynowania

W tym względzie podkreślić należy znaczenie wdrażania kodów kreskowych- EAN kodów.
Kod kreskowy jest graficznym odzwierciedleniem znaków, stanowiących kombinację jasnych i ciemnych elementów (równoległych kresek o zróżnicowanych szerokościach) mających na celu ich maszynowy odczyt.

Do najważniejszych efektów stosowania kodów kreskowych w dystrybucji należą:
- przyspieszenie obsługi klientów (np. w handlu detalicznym automatyczne czytniki w kasach),
- automatyczne sygnalizowanie braków towarowych,
- usprawnienie prac rozliczeniowych i ewidencyjnych,
- systematyczna obserwacja i analiza popytu i podaży na poszczególne towary,
- racjonalizacja gospodarki zapasami i gospodarki magazynowej,
- usprawnienie procesu realizacji umów,
- usprawnienie procesu informacyjnego o strumieniach towarów,
- automatyzacja przepływów towarowych,
- komputerowa obsługa strumieni informacyjnych i fizycznych.

Logistyczne podejście do opakowań przejawia się również w zintegrowanym traktowaniu całego łańcucha opakowań celem doprowadzenia do gospodarki opartej na cyrkulacji surowców i materiałów, z jak najmniejszym udziałem odpadów opakowaniowych składowanych na wysypiskach. System ten powinien działać z uwzględnieniem kompleksowej efektywności funkcjonowania całego łańcucha opakowań, rozpatrywanej nie tylko pod kątem kosztów ponoszonych przez poszczególne jego ogniwa, ale również przez całe otoczenie gospodarcze. Z tego powodu ważną rolę odgrywa proces projektowania opakowań, w którym należy stosować zasady inżynierii współ zadaniowej. Zasady te jednocześnie uwzględniają na etapie projektowania uwarunkowania produkcyjne, użytkowe, estetyczne, kosztowe, eksploatacyjne, transportowe, składowania oraz utylizacji na koniec cyklu życia opakowania

Logistyczny łańcuch opakowań obejmuje działania związane z:
• Pozyskiwaniem surowców na opakowania,
• Projektowaniem i produkcją opakowań jednostkowych oraz zbiorczych,
• Procesem pakowania towarów w opakowania jednostkowe i zbiorcze,
• Przepływem towarów opakowanych w kanałach dystrybucyjnych,
• Konsumpcją towarów opakowanych,
• Zbiórką zużytych opakowań,
• Powtórnym przetwórstwem opakowań,
• Likwidacją odpadów opakowaniowych.

Podstawowymi czynnikami, które decydują o jakości opakowań i składają się na proces ich powstawania są :
• projektowanie i opracowanie wzorów opakowań,
• opracowanie założeń i technologii produkcji,
• wybór i zakup tworzyw opakowaniowych oraz surow¬ców pomocniczych,
• wybór i zastosowanie odpowiedniej techniki produkcji,
• kontrola jakości opakowań.